Тој е агитатор на совеста, контроверзен филозоф, човек кој удобно се движи низ водите на политичката некоректност. Сака да провоцира – провоцира со она што го кажува, провоцира со своите идеи. Како што вели шпанската филозофка Марина Гарсес, тој е човек кој ја разбира филозофијата како чин на непријатен радикализам што не мора да биде по ничиј вкус
Славој Жижек ги мрази забавите. Мрази површни разговори, мрази преминување од една група во друга, мрази долги вечери, па дури и предавања. „Во старост станувам многу мизантроп. Ги мразам луѓето.“ Тој исто така ја мрази мудроста и самата идеја за бавна смрт. Листата на работи што ги мрази значително се зголемува за време на ова интервју; тој не е човек со полумерки и не ги бира своите зборови, пишува шпанскиот весник Ел Паис, кој го интервјуираше.
Тој е агитатор на совеста, контроверзен филозоф, човек кој удобно се движи низ водите на политичката некоректност. Сака да провоцира – провоцира со она што го кажува, провоцира со своите идеи. Честопати, пред да презентира еден од своите „бисери“, предупредува со „Знам дека ова ќе биде контроверзно“, а потоа се нурнува во темата. Понекогаш пцуе, а потоа се корегира. Како што вели шпанската филозофка Марина Гарсес, тој е човек кој ја разбира филозофијата како чин на непријатен радикализам што не мора да биде по ничиј вкус.
Словенечкиот мислител, на 76 години, е еден од највлијателните и најпопуларните филозофи денес – особено близок до одредени сегменти од алтернативната левица. Жижек се декларира како марксист, наследник на германскиот идеализам на Хегел и идеите на францускиот психоаналитичар Жак Лакан. Тој е секогаш критичен и остар кон капитализмот.
Интервјуто се одржува преку видео повик, на експлицитно барање на Жижек – EL PAÍS секогаш претпочита разговори во живо, освен кога нема друга опција: ова е еден од тие случаи.
Во вашата најнова книга, се дефинирате себеси како „умерено конзервативен комунист“. Што значи тоа?
– Тоа значи дека јас сум едноставно комунист, не на теоретски или комплексен начин. Погледнете го нашиот свет денес. Имаме најмалку три мегапроблеми: нуклеарна војна, еколошка криза и вештачка интелигенција. Зборувајќи за интелигенцијата: спроведени се студии кои од време на време го мерат коефициентот на интелигенција. Тие јасно покажуваат дека од 2010 година, поголемиот дел од човештвото буквално станува сè поглупаво. Толку многу се потпираме на дигиталната технологија што размислуваме и заклучуваме сè помалку. До 2010 година, секоја година бевме малку попаметни. Сега трендот е опаѓачки. Што можеме да направиме?
Ни треба глобална соработка за да се соочиме со ова, како и со еколошката катастрофа и опасноста од нова нуклеарна војна. Комунизмот за мене не е старото сталинистичко Политбиро. Ни требаат позадолжителни форми на соработка. Сега мал инцидент, релативно мала природна катастрофа, парализира сè. За да се соочиме со овие проблеми, ни е потребен комунизам, сфатен како механизми за координација што не можат да се остават на пазарот и што го ограничуваат суверенитетот на државите…
Да, но како да се имплементира?
– Јас сум песимист. Живееме во ера на незнаење. Зборуваме за катастрофи, но не ги сфаќаме сериозно. Сакаме да потрошиме малку повеќе за заштита на животната средина, бла бла бла, но сакаме да продолжиме да живееме релативно удобно. Сè уште не сме се соочиле со доволно голема закана.
Можеме ли да ги имаме овие удобни животи, како што велите, со некоја формула на наднационален комунизам?
– Не треба да размислуваме за комунизмот во тоталитарни термини. Ќе кажам нешто уште полудо. Знаете што ми се допаѓа кај Доналд Трамп, иронично? Тој прогласи вонредна состојба. Го направи тоа од погрешни причини – поради границата – но верувам дека мора да прифатиме дека се приближуваме кон глобална вонредна состојба со оглед на проблемите со кои се соочуваме.
Дали Трамп го прави правилното од погрешни причини? Што функционира правилно?
– Влада со декрет во вонредна состојба. Ние сме во вонредна состојба. Демократијата – и јас сум многу песимист тука – ја губи својата ефикасност. Она што го кажувам е многу проблематично, но има моменти кога ни требаат побрзи и поефикасни одлуки. Ова беше направено за време на пандемијата, а Шпанија го направи тоа добро. Централизирани одлуки, но поврзани со граѓанското општество и општествените организации. Пандемијата беше добар пример за тоа што нè чека: вонредна состојба…
Значи, демократијата не е ефикасна во вонредни ситуации?
– Јас ја поддржувам демократијата. Не сум луд. Ни треба вистинска слобода на медиумите. Оние на власт треба да добијат искрени повратни информации за тоа што мислат луѓето, а знам дека тоа не се случува во Кина. Но, во вонредни ситуации, луѓето претпочитаат ефикасност; тие ја прифаќаат. Мораме да најдеме, во рамките на националната држава, форми на соработка што одат подалеку од структурата на владејачката партија, опозицијата и така натаму. Со таков режим, вниманието е ограничено на следните избори. Она што го ценам кај Кина е тоа што, иако секако нема демократија, нејзините лидери не размислуваат за тоа како ќе преживеат во следните четири години, туку за тоа што ќе се случи со Кина на долг рок. Мислам дека е прашање на преживување. Во следните две или три години, можеби ништо сериозно нема да се случи. Но, мојата аксиома е дека се приближуваме кон вонредни состојби.
Черчил рече: „Демократијата е најлошата форма на владеење, освен сите други“. Истото е и со капитализмот; вие пишувавте за тоа во книгата „Проблеми во рајот“. Да, таа е неправедна и деструктивна, но која е алтернативата? Која е алтернативата на демократијата и капитализмот?
– Еве еден одговор што повторно ќе биде проблематичен за многумина. Иако не се согласувам со Јанис Варуфакис, се согласувам дека левицата сонуваше за падот на неолиберализмот – а потоа дојде Трамп и отиде уште подалеку. Трамп е оној кој повеќе или помалку го укина неолиберализмот. Ерата што Никсон ја започна во 1971 година е завршена. Она што левицата треба да го направи е да ја заборави таа стара, наивна идеја дека Трамп е грешка, дека треба да се вратиме во ерата пред Трамп, пред популистичката ера на социјалната држава. Начинот на кој функционираше нè доведе до неолиберализам. И Трамп ја запре кризата на либералниот капитализам подобро од поголемиот дел од левицата. Прифатете го тоа, левицата мора да измисли нешто ново, или ќе исчезне.
Не мора да одговорите на ова. Дали размислувате за смртта?
– Не. Сакам да умрам како мојот пријател Фредерик Џејмсон, од срцев удар. Ја мразам идејата да умирам бавно, да размислувам за тоа какво ќе биде моето наследство, бла бла бла. Сакам да работам додека не умрам. Да заспијам мислејќи дека утре е нов ден и да не се разбудам. Не можам да замислам да седам како стар идиот, не правејќи ништо. Дури и би си го одзел животот.
Би си го одзел животот?
– Не сакам болка. Не се плашам од смртта, се плашам од бавно и болно умирање. Ако дознаев дека мојата сопруга или едно од моите деца починале, прво би прашал: како се случило тоа? Ако беше несреќа, во моментот би рекол: ах, добро. И би продолжил да работам на компјутерот. Да беше бавна и болна смрт, немаше да можам да ја поднесам, веројатно би си го одзел животот.
