Студентскиот список ги „гаси“ и владата и опозицијата. Студентите тврдат дека на своите сметки на социјалните мрежи, тие имаат три чекори однапред подготвени, но сè уште не даваат никаква индикација за тоа што содржат тие за пошироката јавност. И не само кога станува збор за начинот на кој планираат да извршат притисок за нивното седмо барање – за предвремени избори – кое сега го гледаат како начин за исполнување на претходните шест, да биде прифатено од сегашната влада
ВЕРА ДИДАНОВИЌ
Нема сомнение дека студентите имаат капацитет за подобра контрола на изборите отколку досега, што би можело донекаде да ја намали драстичната нееднаквост на изборните услови. Но, тоа не е единствениот проблем што ги чека нив, а и сите нас
Рокот за распишување вонредни парламентарни избори, кои би се одржале во последниот разумен момент пред летото, во недела, 29 јуни, истекува на денот на објавувањето на овој Радар и постојат големи шанси, судејќи според изјавите на владините претставници и нејзините медиумски претставници, да поминат без да се исполни тоа барање на блокираните студенти на државните универзитети.
Би се рекло дека предизвикувачите се јасни за ова: во нивниот настап во последниот „Впечаток на неделата“, тие објаснија дека дури и не споменале никаков конкретен датум, барајќи итно распуштање на Собранието. Дали се ослободија од предвремениот заклучок за неуспехот на поставеното барање и потребата од зголемување на притисокот веќе во петок, или создадоа услови за дејствување со фактор на изненадување? Тешко е да се каже однапред; тајноста веќе се покажа како предност што тие со задоволство ја користат.
КОНЕЧНО ВО БРИСЕЛ Од видливите потези насочени кон добивање предвремени парламентарни избори, до времето кога ова издание беше објавено, видовме јавен повик до сите актери во општеството за единство во борбата за избори. Во него, меѓу другото, со благодарност до нивните професори, тие истакнаа дека, ако академската заедница може да застане покрај нив и јасно да ги поддржи, тие веруваат „дека другите општествени групи можат да го сторат истото“. И покрај огромното јавно восхитување со кое беа облеани, никој не побрза позитивно да одговори на тој повик, ниту пак новата рунда на споменување на генерален штрајк како пожелна форма на притисок врз владата изгледаше позаснована во реалноста отколку порано.
Сè друго беше повеќе или помалку нормално за ситуацијата на која веќе сме навикнати – освен протестите и шетањето низ Србија, трката до Брисел беше завршена, која се одржа со внимание и наклонетост на обичните граѓани и нивните политички претставници по целата рута, сè како подготовка за тридневни разговори со претставници на разни европски институции.
Стигнувајќи до целта по речиси 2.000 километри поминати во текот на 18 дена, ултрамаратонците добија посебен, прецизно темпиран „поздрав“ од ултрамалцинскиот дел од нивните колеги од Белград – пленумот на студенти на Филозофскиот факултет, кои, токму во времето на церемонијалниот пречек на платото до зградата на Службата за надворешни работи на Европската унија, ја објавија својата загриженост „поради обидот да се наметне ЕУ како посредник во решавањето на политичката криза во Србија“. Колку и да беа „студентите кои сакаат да учат“ среќни поради таа најава, сепак, целиот случај не изгледа доволен за да се заклучи за дебаклот, односно распаѓањето на студентите во блокадата: пленарната седница на Филозофскиот факултет веќе имаше интервенции кои се вклопуваа во идејата за плурализам на мислењата и не го загрозија единството околу заедничката цел.
На патот кон тоа, како што тврдат на своите сметки на социјалните мрежи, тие имаат три чекори однапред подготвени, но сè уште не даваат никаква индикација за тоа што содржат тие за пошироката јавност. И не само кога станува збор за начинот на кој планираат да извршат притисок за нивното седмо барање – за предвремени избори – кое сега го гледаат како начин за исполнување на претходните шест, да биде прифатено од сегашната влада. Единственото нешто што беа спремни да го кажат беше дека тоа ќе биде „радикализација“, но на мирен начин.
БЛОКАДИТЕ ОСТАНУВААТ „Компромисот“ што некои го очекуваа, односно понудата за откажување од блокадите во замена за распишување избори, не е предвиден – ставот дека нема да има откажување од блокадите сè додека не се исполнат барањата поднесени по падот на настрешницата на железничката станица во Нови Сад на 1 ноември минатата година е сè уште валиден. Тој став не се промени ниту по средбата со деканите и ректорот на Универзитетот во Белград и изјавата на ректоратот, во која, покрај тоа што се изразува поддршка за барањата на студентите, се вели и дека „високото образование не смее да биде точката каде што се крши одговорноста на другите институции“ и се повикуваат сите актери да учествуваат во обезбедувањето услови за крај на учебната година и запишување на нова генерација студенти.
Од друга страна, додека целата негова соработничка мрежа се обидува да ја убеди јавноста дека не се потребни парламентарни избори, самиот Александар Вучиќ се обиде ноншалантно да одговори на фрлената ракавица, велејќи дека студентите во блокадата „нема да чекаат долго“ за распишување вонредни парламентарни избори. Сепак, тој не прецизираше кога тоа би можело да се случи: „Нека се подготват. Кога ќе бидат – кога ненадлежната институција ќе го потпише“, рече тој преку РТС од Москва, два дена откако студентите го презентираа своето барање.
Дури и ако во тој период не ги добил резултатите од анкетата на јавното мислење што би укажувале на потенцијалните ефекти од евентуалното отфрлање на барањето на студентот, сигурно му е јасно дека таквата одлука би покажала дека се плаши од проверка на изборната волја, на што толку доброволно се обраќал во минатото. Пред рејтингот очигледно да почне да го крунисува.
„Ако Вучиќ избега од изборите, тоа ќе ја зголеми перцепцијата за неговата слабост или немоќ во јавноста и ќе биде отскочна даска за студентите да ги мобилизираат граѓаните со цел да создадат дополнителен притисок врз режимот преку, очекувам, нови креативни акции и методи на борба“, изјави за „Радар“ Душан Миленковиќ, политички консултант.
Ниеден од податоците што моментално ги имаме за политикологот Вујо Илиќ не е доволен за да се донесе сигурен заклучок дали ќе се одржат бараните избори или не. Доколку ги има, проценува тој, тие се поверојатни на есен, бидејќи првиот интерес на властите е, со концентрација на целата машинерија на мала област, да освојат добар резултат во Косјериќ и Заечар, каде што локалните избори се закажани за 8 јуни. Тој нè потсетува дека никогаш не сме имале избори во текот на летото, за кои се зборуваше во последните денови, па затоа не ги смета за веројатни. Затоа, можниот втор дел од изборниот „двостепен“ би можел да падне на есен.
ОПОЗИЦИЈАТА Инсистирањето на студентите изборите да се одржат што е можно поскоро, според него, веројатно е поврзано со позицијата на Универзитетот, кој е под притисок и може да биде загрозен, што „студентите до одреден степен го разбираат“. И навистина не е тешко да се разбере дури и без цитираната изјава на ректорот од средбата со студентите – не само што на професорите им се одземаат платите, туку им се закануваат со исклучување на струјата, казни доаѓаат на факултетите, деканите се закануваат…
Тензијата е голема и воопшто не ја ублажува односот на студентите кон опозицијата, од која очекуваат поддршка, но сепак со нејасен став кон учеството на нејзините претставници во списокот што го составуваат – почетниот принцип „не за опозицијата“ еволуираше „само“ до отворање на можноста да бидат примени како членови на партијата, но не и како функционери. Партиите реагираа на таа понуда на различни начини – од несомнена поддршка и понуда на сопствени ресурси (ДС), преку поддршка што ја нагласува потребата од разговори, до инсистирање на промена на изборните услови како неопходен прв чекор, но исто така споменувајќи ја можноста за посебна листа (Новата ДСС зборуваше за листата на десницата).
„Иако е на иста страна со студентите, и парламентарната и вонпарламентарната опозиција имаат сличен проблем со два лоши избори како режимот, кој не е на страната на студентите. Ако ги „препуштат“ изборите на студентската листа, ризикуваат да бидат затворени, односно за повеќето од нив, затворањето ќе биде сигурно. Ако одат на избори, а особено ако се во неколку колони, ризикуваат отфрлање, како резултат на тоа исклучително лош изборен резултат, и конечно трајна политичка маргина. Студентите се, едноставно кажано, заканувачка политичка сила што ги соборува сите претходни политички актери пред себе“, вели Миленковиќ.
И не станува збор само за зборот „само“ за судбината на опозицијата – без разлика колку е очигледна општествената промена што студентите ја овозможија преку своите постапки, нема гаранција дека таа, под постојните услови, ќе се материјализира на изборите. Секој глас на незадоволните е потребен за да се зголеми веројатноста. Начинот за анимирање на сите потенцијали би можел да биде формирање на најширокиот можен општествен фронт, за што се зборува, но сè уште не се гледа јасно.
Спротивно на некои предупредувања дека студентите, со нивната постојана изолација од опозицијата и нивните навредливи и неселективни проценки дека е „валкана“, би можеле посигурно да ја уништат опозицијата отколку владата, Илиќ гледа малку поотворен простор за опозицијата во овој момент во споредба со март, кога студентите се свртеа кон хоровите, против претставничката демократија. Постои огромна недоверба во партиите воопшто, а опозицијата е маргинализирана во јавната сфера и веројатно е во најлошата позиција од 2000 година, вели тој: „Сега има простор за нејзино дејствување и репозиционирање. Важно е да го искористат моментот, секој погрешен потег, дури и најмалиот, може да ги чини.“
ПРЕЛИМИНИРАНИ ИЗБОРИ Сепак, сепак, нема комуникациска дисциплина, синхронизација на пораките, има премногу бучава, нема реакција на фокусот на демократска мобилизација, а поделбата што ја дели опозицијата на половина, предизвикана од несогласувањето околу учеството во нефер изборите во 2024 година, не е залечена – тоа е, накратко, неговата дијагноза за ситуацијата на опозициската сцена. Прогнозата за исходот е дополнително комплицирана од недостатокот на јасни информации за насоката во која се движи разбирањето на ситуацијата од страна на студентите, но Илиќ вели дека сè укажува дека се отвора простор за поблиски односи со други актери, барем во однос на координацијата на учеството во изборите.
Овој соговорник на Радар гледа позитивен момент во тековниот процес во фактот дека студентите, всушност, учествуваат на прелиминарните избори, бидејќи пленумот ќе гласа за кандидатите за листата – што, вели тој, е инклузивен процес, иако ги исклучува граѓаните кои не се студенти. „Може да биде квалитетен процес, но може да оди во насока да не се чувствуваме добро за тоа за што би гласале граѓаните“, вели Илиќ, кој им верува на студентите поради нивните методи на работа. Тој го оценува како супериорен во однос на методите на централизираните и хиерархиските организации.
Може ли овој бавен модел на колективно донесување одлуки да се покаже како проблем во изборната кампања? Илиќ смета дека можно решение е во работни групи способни за побрзо донесување одлуки кои се верификуваат од пленуми. „Тие ќе мора да централизираат и хиерархизираат повеќе, но веќе развиле свест за негативните практики“, смета тој.
Според достапните информации, начинот на составување на изборниот список сè уште се дискутира, но веројатно постојат некои идеи за кандидатите. Дали сè уште важи ставот дека имињата треба да се чуваат во тајност до последен момент, со цел да се скрати периодот на нивна сатанизација? Илиќ смета дека ситуацијата е поинаква, бидејќи начинот на кој ќе се состави списокот е исто така различен. „Листата ќе биде многу хетерогена. Не треба да знаеме кој ќе биде носител на листата и прв на неа, туку поединците можат да се претстават и да се профилираат“, рече тој.
Поголемиот проблем, според него, е како ќе влезат во кампањата од Универзитетот, каде што политичката активност не е дозволена, па затоа поважно прашање е кога ќе го напуштат факултетот со тие листи.
Несомнено е дека студентите имаат капацитет за подобра контрола на изборите отколку досега, што би можело донекаде да ја намали драстичната нееднаквост на условите за избор. Аналитичарот Цвијетин Миливојевиќ дури зборуваше за можноста целиот процес да биде прекинат за време на самиот изборен ден, откако ги откри махинациите што прогресивците редовно ги применуваат и усовршуваат. Илиќ, од друга страна, смета дека „запирањето на изборниот процес“ би можело да се случи порано ако исходот не им одговара на властите – според моделот виден во 2022 година во Велики Трновац, каде што гласањето се одржа пет пати, сè додека не се добие резултат според СНС.
И сето ова е само дел од мапата на минското поле што бунтовната Србија ќе мора да го помине за да се ослободи од оковите што се стегаат сè повеќе. Кога, ако не сега, прашајте ги студентите од предниот дел на колоната.
