Оние кои најмногу се смеат немаат голема смисла за хумор; напротив, немаат – вели Милан Кундера на едно место во збирката есеи „Средба“
РОБЕРТ ПЕРИШИЌ
Оние кои најмногу се смеат немаат голема смисла за хумор; напротив, го немаат – вели Милан Кундера на едно место во збирката есеи „Средба“. Подоцна, тој опишува ревијална телевизиска емисија, со многу познати луѓе во студиото, каде што сите се смеат во најмала прилика, што ме потсети на неодамнешната церемонија на доделување награди на хрватската театарска индустрија, каде што, откако се снимале сцените, можеше да ги види луѓето како премногу спремно се смеат, како да покажуваат колку некој е социјализиран… Дружењето низ смеа е интересна работа – кога нешто ќе се прогласи за смешно во едно општество, многумина ќе се обидат да се насмеат.
Кундера се сеќава и на еден негов соученик кој немал смисла за комедија и кој, сепак, се смеел со другите, за да не се истакне – „широко ја отвори устата и почна да испушта силен шум“ – но беше очигледно дека нешто не е во ред со смеењето.
На Кундера му е многу важен хуморот, го поврзува со модерноста и романот, но тоа не е хуморот од домашните ТВ серии и нагласено хумористичните романи, таа област која ја освоија типичните ликови од Загора, бидејќи се чини дека типот Керумов стана парадигма на хрватскиот хумор – како документарен лик е негативец и карикатура во весници, но кога некој од неговите манири ќе стане фиктивен херој, изненадувачки, тој веднаш е „допадлив“, „искрен“, добар, но секако не смее да има толку пари да владее со градот.
Милан Кундера, роден 1929 година во Брно, точно на 1 април – а неговиот прв роман се викаше „Шега“ – порано студирал режија во Прага, но во староста, интересно, пишува за стогодишнината (1995) од раѓањето на кинематографијата. Вели: „Тоа не е моја прослава“. Откритието на „подвижните слики“ продуцирало и уметност (Фелини и други), но таа техника, вели тој, првенствено станала главно средство за занемување. Зборува за потценувачкиот „новиот однос на Европа кон литературата, филозофијата, уметноста“ – има чувство дека живееме „во пост-уметничка доба, во свет од кој уметноста исчезнува“, а неговите есеистички книги секако се обидуваат да спречат ваквото заборавање: тоа е „Средба“ како и претходните („Уметноста на романот“, „Изневерени тестаменти“, „Завеса“).
За нас е особено интересно што Кундера, кој веќе некое време пишуваше на француски, знаеше сè за судбината на (европската) културна провинција. Тој не е некој патетичен делегат на мала нација од Централна Европа на светската сцена, но сепак, постојано ги турка големите фаци од провинциите под нос на Западот (спомнува и Киса), борејќи се против нивно враќање во „локален контекст“. . Еве што пишува за композиторот Јаначек, кој живеел во Брно, каде вели: „Немаше Адорно, немаше ни трага од некој што ќе ја објасни новитетот на неговата музика, која затоа мораше сама да напредува, без каква било теоретска поддршка, како тркач со една нога“.
И иако таа музика навистина напредуваше, во светски контекст, тој недостаток на критичка поддршка и теоретска поддршка го попречува Јаначек дури и децении по неговата смрт, па Кундера налутено цитира напис од француската енциклопедија за Јаначек: „Тој систематски собирал народни песни, црпејќи инспирација од нив во целокупното негово дело. кон работата и политичката мисла“ (обидете се да го замислите неверојатниот идиот што го прикажува оваа реченица!)… неговото дело е „длабоко национално и етнички обоено“ (што значи надвор од меѓународниот контекст на модерната музика!). .. итн.“ Тоа е всушност страшна судбина – вечно враќање во провинцијата, вечно локализирање и фолклоризирање уметници од малите народи – и би можеле да кажеме дека Кундера е редок, и секако највлијателен, борец против оваа практика.
Неговата мотивација е секако лична; иако не пишува за тоа, веројатно се згрозил од помислата дека неговите чешки романи еден ден би можеле да се најдат во локално-фолклорното одделение („чешки хумор“ и тоа предно), а не на сцената на светската модерна класика. каде што припаѓаат. Во секој случај, во оваа долгогодишна полемика (низ сите есеистички книги) за нас се бори и Кундера, наместо нас и нашите писатели кои најмногу се прилагодуваат на дадените улоги, па ако не како неистомисленици (Кундера ја демистифицира таа позиција како добра), потоа доаѓаат на Запад веќе фолклоризирани, како „Стипе на гости“.
Кундера почина во вторникот, на 11 јули во 94-та година од животот. Од 1981 година живее во Франција каде доби државјанство.
Милан Кундера е роден во Брно во семејство од средна класа. Неговиот татко, Лудвик Кундера (1891-1971), бил важен чешки музиколог, ученик на композиторот Леош Јаначек и работел како управител на Музичката Академија Јаначек во Брно. Низ неговите дела може да се забележат музичките влијанија од 1948 до 1961 година. Милан Кундера научил да свири пијано од неговиот татко, а подоцна заминал да студира музикологија и музичко компонирање. Низ неговите дела може да се забележат влијанија и навраќања на музиката. Тој отишол толку далеку што дури вметнувал и ноти во текстовите за да ја долови поентата.
Кундера припаѓа на генерацијата млади Чеси кои имало мало или речиси никакво искуство од предвоената демократска чехословачка република. Нивната идеологија била во голема мерка под влијание на Втората светска војна и германската окупација. Уште во време на неговите тинејџерски денови, Кундера ѝ се придружил на Комунистичката партија на Чехословачка, која што ја презела власта во 1948 година.
Кундера го завршил средното обрзование во Брно во 1948 година. Тој студирал литература и естетика на Факултетот за уметности при Карловиот универзитетот во Прага. По два семестри се преселил на Факултетот за филм при Академијата за сценски уметности во Прага, каде што посетувал предавања за филмска режија и пишување сценарија. Во 1950 година неговите студии биле накратко прекинати поради политички ангажман. Во 1950 година, тој и писателот Jан Трефулка биле исклучени од партијата заради „антипартиски активности“. Трефулка го опишал настанот во неговата новела „Дожд врнеше врз нив“ од 1962 година. Кундера, исто така, го искористил инцидентот како инспирација за главната тема на неговиот роман „Шега“ од 1967 година. Во 1956 година, тој бил повторно примен во партијата, а во 1970 година бил исклучен по вторпат и тогаш бил избркан од работа. Кундера, заедно со другите реформски настроени комунистички писатели, како што бил Павел Кохоут, делумно учествувал во Прашката пролет од 1968 година. Кундера останал посветен на реформата на чешкиот комунизам и жестоко се расправал со Хавел во пишана форма, велејќи дека суштината е да се остане смирен и дека „никој сè уште не е затворен заради своето мислење“ и дека „важноста на Прашката есен на крајот може да биде поголема од онаа на Прашката пролет“. На крајот, Кундера сепак се откажал од своите реформски сништа и се преселил во Франција во 1975 година, каде работел како гостин-професор на Универзитетот во Рен. Подоцна работел како професор на Универзитетот во Париз, каде што останал да живее.
