ЉУБОМИР МАЏАР
Не треба да ја исклучиме можноста руската агресија врз Украина да испадне многу поштетна за Русија отколку за самата уништена Украина. Човек не знае од каде да почне кога е во прашање набројувањето на штетите што Русија ќе ги претрпи поради ненајавен драстичен упад на територијата на суверена соседна земја.
Алузијата на познатите стихови од „Горски венец“ мора да биде сосема очигледна во оваа прилика. Како и секој логичен човек, Његош ја поврзал силата со големината, имплицирајќи дека не може да има позитивна корелација помеѓу големината и силата. Незамисливо е оној кој е впечатливо помал да се однесува подеднакво во конфликт со многу поголем, а приказната за Давид и Голијат не би била исклучителна и интересна доколку не се однесува на нешто што ретко се среќава и надвор од шаблоните со кои се соочуваме секој ден.
Во една многу информативна програма на ТВ Н1, пензиониран офицер, претставен како капетан на воен брод (поморски чин еквивалент на полковник), кажа нешто што изгледаше како непобитна вистина, а со развојот на последователните настани беше донекаде релативизирано: времетраењето оваа војна се покажа како непредвидлива, но нејзиниот исход е сигурен; војната ќе трае се додека посилната страна, т.е. Русија не ги постигнува целите за кои влезе во војната.
Во однос на времетраењето, ако не и исходот на војната, се појавија видливи сомнежи. Што се однесува до времетраењето, брзо се покажа дека нема да биде молскавично како што требаше да биде, а тенок превез на сомнеж се чинеше дека беше повлечен над исходот. Покрај ударите, имаше и контра удари, а украинската страна најави и напори за враќање на Крим, макар и со задоцнување од над осум години. Во таа украинска определба, но и во некои ефекти и пресврти на бојното поле, се повеќе доаѓа до израз предвидениот парадокс на неверојатно жилавиот отпор на Украинецот Давид на масовниот и сурово одлучен напад на рускиот Голијат. Тој отпор се покажува толку силен и активен што се појавува фантастичната идеја – иако сигурно нема да го гледаме тој филм – дека Украина може да победи, да ја окупира Москва и остатокот од огромната Русија и да се вклучи во нејзината денацификација, каде што терминот, со оглед на гротескната централизација и авторитарност на таа голема земја, беше неспоредливо посоодветна.
Според теоријата на информации, изненадувањето е мерка за незнаење, а мора да се признае дека јас бев еден од незабележителниот број на луѓе кои веруваа дека „специјалната операција“ ќе биде успешно завршена за напаѓачот за помалку од три дена. Затоа што Украина долго време не можеше да импресионира никого: поделена и осакатена држава, потопена во масивни, добро познати злоупотреби во некои земји во транзиција, корумпирана до таа мера што е ставена на самиот врв на светската листа на добро позната недостојна скала… не даде причина за каква било позитивна оценка за нејзините одбранбени способности. Но, се чини дека е активиран еден фактор, на кој во почетокот никој не сметаше, а тоа е националната гордост и пркосната определба да не се дозволи странска сила, макар и Русија, да ја обликува судбината и суверено да доминира во идниот развој. На крајот на краиштата, ако некој има акумулирано богати искуства поврзани со отпор кон сили многу посилни од нивните, тогаш тоа е Србија, која толку пати се спротивстави на далеку посилните сили и често постигнуваше неочекувано поволни резултати.
Непредвидливото долго траење на овој конфликт ја промени перцепцијата за воената моќ на конфликтните страни кај многумина. Украина се сметаше за многу посилна отколку што се веруваше, а моќта на Русија се покажа дека е далеку под претходно преовладувачките проценки. Се испостави дека едно е вкочанетото марширање во церемонијални поворки на Црвениот плоштад, а сосема друго е соочувањето со борбите на воените фронтови, каде што се губат раскрвавените кошули и глави. Свеста за големата блискост на двата народа, како и фактот дека во не така далечното минато овие народи речиси биле третирани како делови на една национална единица, може да биде од одредена важност за формирање на погрешна идеја. за веројатните изгледи на оваа војна. Овде нема да се зборува за штетите од оваа војна, освен што во заклучокот ќе бидат споменати некои од нив, кои ќе кажат дека се огромни и дека долго време нема да може да се проценат во целост. Овие штети ќе мора да ги вклучат страдањата и загубите на луѓето на другите континенти, кои поради пречки во снабдувањето и транспортот се доведени до самиот раб на глад, дури и над границата што значи живот.
Изненадувачкиот и потенцијално опасен отпор не е единствениот ризик со кој се соочува „интервенцијата“. Самото изненадување од таквиот отпор е доволно голем хендикеп за оној што ќе реши да изврши инвазија. Нема сомнение дека руската страна очекуваше за кратко време да ја смени владата во Украина. За ова елоквентно зборуваат 100.000 војници концентрирани веднаш до руско-украинската граница, а можеби и фактот дека руската страна упорно негирала дека ќе преземат инвазија. Во исто време, американските разузнавачки служби точно го предвидуваа, како што беше, до решавачкиот час. Дали негирањето на она што спротивната американска страна го прогнозираше со таква прецизност е показател за лоша експертиза или неисправен политички морал, е прашање што веројатно ќе биде предмет на опсежни идни контроверзии. Сепак, недостатоците на аналитичката подготовка на оваа операција, т.е. несоодветноста на врвната воена експертиза останува значајна причина за големо изненадување од страната на „интервенирачката“ страна, а со тоа и една од причините за впечатливо незадоволителната руска изведба на украинското бојно поле. Изненадувањето, како одраз на дефицитот во знаење и слабиот опсег на информации, фрли крајно неповолна светлина врз руските разузнавачки организации и точки на стратешко планирање.
Зад сето она што беше наведено како сигнал за воена неефикасност, ако не и за системски слабости, се крие многу поголем стратешки конфликт оптоварен со тензии меѓу две големи сили кои сè уште, со причини за сомнителна валидност, претендираат да бидат клучни и незаменливи фактори во обликување на политичката судбина на светот. Овие две големи сили се стратешки спротивставени и клучните компоненти на нивната политика се сведуваат на напори и дејствија насочени кон слабеење на моќта и отежнување на позицијата на конкурентската, спротивната страна.
Во американскиот стратегиски речник, терминот и концептот на задржување одамна фигурира. Овој збор во речникот на Бенсон (1989) е преведен како држење, а во загрепскиот речник на Дрводелиќ (1970) многу посоодветно, како воздржување, задржување. Накратко, стратегијата за задржување се состои во преземање мерки за ограничување на моќта на таа друга, ривалска партија колку што е можно поефикасно и повеќе. Зад овој став стои размислувањето – кое некои ќе го прифатат, а други ќе го оспорат – дека режимот во Русија е крајно централизиран и авторитарен, дека затоа е потенцијална закана за мирот во светот и актер со многу поголема веројатност да прибегне кон вооружени потфати.
Зад таа гледна точка и имплицитна проценка стои, пред сè, добро проученото емпириско знаење дека авторитарните режими многу почесто биле иницијатори на војни отколку демократски управувани земји. Во демократски организираните земји, драстични и радикално ризични одлуки се носат со бројни пропишани процедури и секогаш побавно, секогаш со некои модификации. Авторитарниот лидер се однесува како пијан сопственик на државата, не е соочен со комплицираните и рестриктивни механизми за донесување одлуки, типични за демократските системи и секогаш е во искушение сам самоволно да носи тешки одлуки со непредвидливи и потенцијално фатални последици
(заради должината вториот дел од колмната на професорот Маџар ќе оди во следниот број)
