Гита Гопинат, главната економистка на ММФ, ја предупреди глобалната финансиска заедница минатата недела дека централните банки мора да бидат „многу, многу внимателни“ кога станува збор за ризиците од инфлација. Инфлацијата што пристигна како одговор на брзото будење на економијата од хибернацијата предизвикана од пандемијата не е проблем на една земја, туку глобален проблем
ВИКТОР ВРЕДНИК
Најновите статистички податоци доаѓаат во пресрет на пресвртот на монетарната политика на ФЕД, кој се подготвува да ја намали или „стесни“ својата програма за купување обврзници за 120 милијарди долари. Тој пресврт кон построга монетарна политика од американската централна банка се очекува да започне следниот месец и да биде целосно завршен до следната година за да и се даде простор на ФЕД да ги зголеми каматните стапки, доколку и кога е потребно.
„Двоцифрената инфлација беше навистина ужасен период во американската историја – никој не сака да види реприза на таа епизода“, рече секретарот за финансии (и поранешен претседател на ФЕД) Џенет Јелен во Конгресот.
На американските конгресмени во голема мера им е јасно дека инфлацијата е смртен непријател на должничките хартии од вредност издадени со фиксна каматна стапка од која денес зависи опстанокот не само на американската, туку и на поголемиот дел од светот, изградена во долгови економија. И од едноставна причина – инфлацијата ги обезвреднува идните приходи од каматите и отплатата на главнината.
ИНВЕСТИЦИИ БЕЗ ДОЛАРИ На другиот крај од спектарот се стоките и суровините. Нивната отпорност на инфлација е несомнена поради удобната положба на производителите кои ги прилагодуваат деловните и продажните цени на пазарните околности. Но, треба да се истакне дека во периодот од 1980 до 1985 година, со просечна инфлација од 6,3 отсто, цената на унца злато паднала за две третини. Меѓутоа, во тоа време, на просечниот американски инвеститор или штедач му беа понудени неколку модели на инвестиции без долари. Инфлацијата не беше глобална; иако постоеше, тоа не беше вообичаен проблем. Европските валути може да се сметаат за стабилни, барем повеќето од нив (просечната инфлација во ЕУ во 1984 година беше 5,4 проценти).
Кој заборави, ние во Хрватска, во поранешната држава и на почетокот на оваа имавме четирицифрена инфлација и преживеавме. За да преживеат, и бизнисите и банките и граѓаните прибегнаа кон сите достапни алатки, од кои многу беа надвор од правниот систем. Бизнисите, спротивно на законот, ги формирале цените на своите производи и услуги во германска марка. Марката беше референтна точка и во делот на договорот кој ги регулираше платите на вработените. Банкарите отворено тргуваа со девизи на улица, што за нив го правеа „надворешни соработници“, луѓе со често матни деловни биографии. Минатонеделната одлука да се отстрани германската марка од домашниот казнен систем, која не постои од 2000 година, јасно укажува на длабочината на недовербата во сопствената валута, дури и откако државата ја прекина хиперинфлацијата во 1994 година.
Финансискиот аналитичар Марио Гатара на финансиско-економскиот портал Економски лабораторија посочува на навидум незначаен, иако всушност доста важен детал: за повеќето инвеститори на развиените финансиски пазари, инфлацијата е главно непознат поим, кој можеле да го запознаат само од учебници и историски книги. А кога терминот е „само книжен“, стравот од повторување на ваков или сличен настан продира во апстракција. Затоа, не е ни чудо што Пол Волкер, двократниот шеф на Банката на федерални резерви за борба против инфлацијата под политички многу различни претседатели Џими Картер и Роналд Реган, е слабо препознаен меѓу помладата генерација финансиери – поминаа четири децении од големата инфлација на територијата на САД и само диносаурусите како гуруто на инвеститорите Ворен Бафет се сеќава на случувањата на финансиските пазари во режимот на двоцифрена инфлација.
НБХ проценува дека растот на БДП се очекува да достигне 8,5 проценти во текот на 2021 година. Ваквата висока стапка на раст во период на криза во синџирот на снабдување опасно води до инфлација
Сè уште се малку свежи сеќавањата за галопирачката инфлација на домашното постјугословенско подрачје, иако поминаа 27 години од хиперинфлацијата кај нас, па повеќето од актери кои тогаш ја бранеа државата од гушење сега се во пензија. Оние кои се сеќаваат на југословенскиот и хрватскиот период на инфлација најмногу спаѓаат во категоријата на позрела возраст, а нивните сеќавања, освен оние претежно помладите кои директно беа вклучени во менувањето на тогашната монетарна и финансиска средина, не се вклопуваат во современиот контекст. Областа беше лишена од постоењето на финансиски пазари.
НЕПОСРЕДНА ИДНИНА Што ќе се случи следно, сепак? Доколку државата не биде принудена да го заклучи бизнисот поради пандемијата, што овојпат би отишла директно во душата на заедницата на противници на вакцинацијата, економијата ќе закрепне со брзо темпо. Аналитичарите на Хрватската народна банка, институцијата која е најдобро квалификувана да разговара за инфлацијата, неодамна објавија дека „на ниво на цела 2021 година, се очекува годишна стапка на раст на реалниот БДП од 8,5 отсто, како одраз на силен раст на извозот на стоки и услуги како добро.домашна побарувачка. Бидејќи се очекува да се достигне нивото на економска активност пред пандемијата оваа година, растот ќе се забави во 2022 година и стапката на раст би можела да биде 4,1 отсто. Истовремено, се очекува да продолжи силниот раст на извозот на стоки и услуги, додека приливот од фондовите на ЕУ ќе влијае на растот на домашната побарувачка“.
Ваквата висока стапка на раст, досега недостижна во независна Хрватска, опасно води кон инфлација за време на кризата на кризата во синџирот на снабдување. Податоците што ни ги презентираше НБХ, објавени по минатонеделната седница на Советот, покажуваат дека „годишниот раст на потрошувачките цени забрза од 2,8 отсто во јули на 3,1 отсто во август, што во најголем дел беше резултат на забрзувањето на годишниот раст на цените на храната. Во исто време, иако базичната инфлација благо порасна во август, таа остана на релативно ниско ниво од 1,8 отсто. Инфлацијата на потрошувачките цени би можела привремено да се забрза до 2,3 отсто во текот на 2021 година (значителен скок ако земеме 0,1 отсто од инфлацијата како почетна точка во веќе пандемијата 2020 година), поради зголемувањето на годишната стапка на промена на цените на енергијата, особено на цената на нафтата деривати. Сепак, НБХ очекува мало забавување на инфлацијата до 2,1 отсто во 2022 година, поради понискиот проектиран раст на цените на енергијата.
Инфлацијата што пристигна како одговор на брзото будење на економијата од хибернацијата предизвикана од пандемијата не е проблем на една земја, туку глобален проблем
Повторно, како и во анализата на експертите на РБА, беа потенцирани негативните ризици поврзани со проекцијата на инфлацијата, односно можноста таа да ја надмине проекцијата. Во овој контекст се вклопи неодамна невешто толкуваната изјава на гувернерот на ХНБ, Борис Вујчиќ, дека „во случај на можна, но сè уште неочекувана повисока инфлација, каматната стапка за некои од должниците може да се зголеми за 10 или дури 20 проценти“. Ова е најлошото сценарио, кое би резултирало со инфлациски шок што никој досега не го предвидува. Не е невозможно, но веројатно нема да се случи. Друго прашање кое е важно за Хрватска во овој контекст, неодамна го постави Жељко Ловринчевиќ, денес по некоја причина нешто потивок аналитичар од Загребскиот економски институт: „Што ако оваа инфлација се зголеми со повисоки цени поради воведувањето на еврото? ”
ЕВРОТО ЈА ЗГОЛЕМУВА ИНФЛАЦИЈАТА Во својот одговор на ова прашање (а не смета дека воведувањето на еврото во Хрватска ќе ја зголеми инфлацијата), Ловринчевиќ гледа како можен проблем, доколку продолжи трендот на инфлација, комбинација од сите други инфлациски притисоци со ефект на цената. веќе забележани зголемувања во други земји. Таквото, поради воведувањето на еврото, поскапувањето за кое станува збор е помало од поскапувањето што сега пристигна со инфлацијата и поради што е надминат очекуваниот праг на инфлација.
За разлика од сите претходни инфлации со кои Хрватска, како и земјите во непосредна близина, имаат искуство, инфлацијата која пристигна како одговор на брзото будење на глобалната економија од состојба на принудна хибернација предизвикана од пандемијата не е и не може да биде проблем на една земја. Денешната инфлација е глобален проблем со директна и позната причина надвор од економско-финансиско-монетарната област. Затоа со денешната закана од инфлација треба да се соочиме поинаку отколку во минатото, што доаѓа со економските циклуси или како последица на невештите финансиски и монетарни политики на одделни земји. Фактот дека многу упатени адвокати седат на врвот на Европската централна банка и ФЕД денес за прашањата на монетарната политика, сугерира поинаков, помалку заеднички политички пат во потрагата по редефинирање на глобалниот монетарен систем.
(продолжува)
