ВИКТОР ВРЕДНИК
Веста од крајот на неделата, иако важна, речиси веќе не носи ништо ново: „Годишната стапка на инфлација во септември е највисока од март 2013 година. Има високо ниво на неизвесност“, пишуваше неодамна „Јутарњи лист“. Сличен наслов можевме да видиме еден месец порано, со бројки за август, и еден месец порано со јули… Првата вест за раст на инфлацијата посилна од вообичаената ја прочитавме во април оваа година. Државните статистичари тогаш ја проценија годишната стапка на инфлација на 2,1 отсто, што во тоа време укажуваше на највисока инфлација од август 2018 година.
Во веста дека потрошувачките цени во Хрватска во септември пораснале за 3,3 отсто на годишно ниво, но и дека „во првите девет месеци просечната стапка на инфлација достигнала 1,8 отсто“, што во петокот го објави Централниот завод за статистика, сепак, повеќе отколку сега јасното враќање на инфлацијата изненадена од благоста на оценката за јачината на нејзиниот залак.
Иако ова е највисоката проценета стапка на раст на инфлацијата од март 2013 година, прошетката низ локалниот супермаркет сугерира далеку подраматична промена. Маслото, она за секојдневно готвење и подготовка на салата, денеска е поскапо за 18,5 отсто од лани. Зеленчукот поскап за 8,4 отсто (не само во супермаркетот туку и на пазарот), сирењето и јајцата за 4,3 отсто, облеката во август поскапела за 17 отсто од јули, годишниот скок ќе биде уште поголем, цените на недвижностите повторно се искачуваат до рекордни височини…
Најголем страв, пак, беше поскапувањето на горивата, за што во просек денеска треба да се издвојуваат 14,2 отсто повеќе од лани. Едно им е јасно на сите – кога цената на горивото расте, ова поскапување се вклучува во крајната цена на производот. Тоа значи уште еден бран поскапувања, во кој, веројатно, имавме можност да го научиме тоа во неколку инфлаторни спирали што ги преживеавме, ќе биде вклучена и проценка на идната инфлација.
Извештаите на аналитичарите обично се суви. „Според нашите очекувања, инфлацијата треба да остане на покачени нивоа во последниот квартал, додека врвот на инфлаторните притисоци се очекува во првиот квартал од следната година“, се вели во неодамнешната оценка објавена од често цитираната аналитичка канцеларија на Рајфајзен банка. Оттаму доаѓа единствената смирувачка вест досега: „Под претпоставка за нормализирање на глобалните синџири на снабдување, притисоците треба да се намалат во втората половина на 2022 година. Сепак, високите нивоа на несигурност, продолжените нарушувања од страната на понудата и зголемените транспортни трошоци укажуваат на зголемени ризици дека инфлацијата може да да бидат повисоки од сегашните очекувања кои претпоставуваат мало забавување на растот на потрошувачките цени до два проценти“.
Бавната испорака на стоки барани на пазарот е првиот показател за претстојниот недостиг. Недостатоците доведуваат до високи цени, а високите цени доведуваат до инфлација
Ако ви се чини дека не сте ја разбрале целосно оценката на гуруата на RBA, тоа е затоа што финансиските аналитичари се претпазливи, особено кога се во служба на банкарскиот сектор. Најавата за пораст на инфлацијата (а велат дека „инфлацијата би можела да биде повисока од сегашните очекувања“) во време на ниски каматни стапки му сугерира на секој финансиски писмен граѓанин да ја испразни штедна книшка и да ги префрли парите кон еден од попрофитабилните модели на штедење. Тоа е случај во периоди кои ги сметаме за „нормални“, кога инфлацијата е дел од надолната траекторија на нормалниот економски циклус. Сега, сепак, е поинаку.
Денешната инфлација не е резултат на некој циклус во локалната економија, не е дел од стандардниот економски циклус на глобално ниво, не е ниту причина за лошата, погрешна домашна финансиска и монетарна политика, бидејќи овие две варијабли се веројатно единственото добро што оваа влада понуди. Инфлацијата беше поттикната од силниот бран на закрепнување од првите два удари на глобалната пандемија што првично парализираше значителен дел од светската економија.
Ако почетокот на пандемијата затвори значителен дел од светската економија и заклучи илјадници погони на глобално ниво и илјадници трговски патишта, обидот за брзо враќање на условите пред пандемијата, а тоа значи нивоа на потрошувачка пред пандемијата, го донесе светот чекор поблиску до колапс.
Некои важни работи, како што се компјутерски чипови и високософистицирани електронски делови за автомобили, престанаа да се произведуваат веднаш во раните денови на пандемијата во времето на пандемијата. Голем број транспортни линии беа откажани, делумно затоа што немаше што да се транспортира, а потоа и затоа што никој не можеше да процени колку долго ќе трае доцнењето. Испраќачите, воздушните и патните превозници банкротираа. Сега кога ситуацијата се приближува до нормала, предпандемиските, индустриските постројки и меѓународниот товарен транспортен систем треба да се вратат на нивоата пред пандемијата. Но…
За да може фабриката да преживее ново отворање кон светот, потребна ѝ е средина во која ќе работи безбедно. Дел од тоа опкружување се транспортните мрежи кои носат производи до вратите на клиентите. И заживувањето на производството и обновувањето на транспортните компании, со цел да се одмрзнат транспортните патишта, бараат големи финансиски стимулации. Со цел компаниите да повлечат пари од нивните стандардни финансиски извори, потребна им е веродостојна проценка од аналитичарите. Кога недостасува таква проценка, скапите процеси остануваат во финансиски вакуум. На банкарите им е тешко да позајмуваат пари на компании кои се склони на ризик.
Др. Жељко Ловринчевиќ, аналитичар од Економскиот институт, постави многу важно прашање: што ако оваа инфлација се зголеми со повисоки цени поради воведувањето на еврото?
Во такви пазарни услови, тешко е да се очекува брзо доловување на ритамот на производство и транспорт на стоки. Бавната испорака на стоки барани на пазарот е првиот показател за претстојниот недостиг. Недостатоците доведуваат до високи цени, а високите цени доведуваат до инфлација.
(продолжува)
