Драматични промени се случуваат и во наше време. Останавме со надеж дека не е доцна да се справиме со нив. За жал, доволно итно, координирано и одлучувачко дејство веројатно е тешко да се спроведе, бидејќи повеќето од нас, како и жабата во тенџерето, ги доживуваат промените како постепени
Во својот елегичен мемоар „Вчерашниот свет“, кој го напиша по бегството од нацистите, австрискиот писател Штефан Цвајг истакна дека повеќето луѓе не можат да ја сфатат можноста за катастрофални промени во нивната ситуација. Работите може постепено да се влошуваат без да предизвикаат реакција долго време. Кога ќе се случи катастрофа, доцна е да се направи нешто.
Драматични промени се случуваат и во наше време. Останавме со надеж дека не е доцна да се справиме со нив. За жал, веројатно итно, координирано и одлучувачко дејство е тешко да се спроведе, бидејќи повеќето од нас, како она со жабата во тенџерето, ги доживуваат промените како постепени. Затоа, вреди да се прашаме со што ќе се соочиме ако се случи најлошото.
Временските катаклизми предизвикани од климатските промени се еден од очигледните видови на катастрофа. Поради нив, огромни, густо населени делови на светот би можеле да станат невозможни за живеење, и многу е сигурно дека нема да можеме да избегнеме големи миграции на луѓе што ќе се случат поради овие промени. Многу климатски жртви може да изгледаат премногу далечни – малата држава Тувалу во Пацификот често се наведува како прва на листата. Но, неодамнешните настани покажуваат дека териториите многу поблиску до глобалните центри на моќ – како Флорида, градовите долж реката Хуангхо во Кина, Сиетл и Њу Делхи – или ќе имаат редовни проблеми со поплавите или ќе станат премногу жешки за човечкиот живот.
Владите и меѓународните организации затоа треба да започнат со подготовки за можноста за милиони идни климатски бегалци. Според Обединетите нации, на крајот на 2019 година во светот имало 79,5 милиони раселени луѓе, што е најголем број во историјата и повеќе од кога било од огромните, принудни миграции во почетокот на Втората светска војна. Неограниченото глобално затоплување значи дека овој број најверојатно ќе се зголеми.
Владите и меѓународните организации затоа треба да започнат со подготовки за можноста за милиони идни климатски бегалци. Според Обединетите нации, на крајот на 2019 година во светот имало 79,5 милиони раселени луѓе, што е најголем број во историјата и повеќе од кога било од огромните, принудни миграции во почетокот на Втората светска војна. Неограниченото глобално затоплување значи дека овој број најверојатно ќе се зголеми.
Најлошото е што климатските промени, заедно со губењето на биодиверзитетот и деградацијата на земјиштето, имаат тенденција да создадат спирала што голта во земјоделското производство. Тоа ќе ги поништи бројните достигнувања на Зелената револуција, што овозможи 7,9 милијарди луѓе да живеат на Земјата.
Следствено, потребна ни е нова Зелена револуција која оди подалеку од генетската модификација на земјоделските култури – која, накратко, ќе ги вклучи неопходните социјални и економски промени како што се аграрните реформи, различните диети и различните бизнис модели. Ако не успееме брзо и радикално да ги промениме сегашните, интензивни, индустријализирани форми на одгледување, ќе завршиме со помалку посеви и повеќе глад. За големите увозници на храна, како што е Обединетото Кралство, повоеното изобилство на кое сме навикнати ќе биде минато. Но, како да спроведеме системска промена ако полиците на супермаркетите се уште се полни, и покрај пандемијата?
Втор вид на катастрофа што е последица на зголеменото мешање на човекот во природата е зголемената фреквенција на зоонозни заболувања што скокаат од животни на луѓе. Невообичаената пандемија „ковида -19“ ја направи оваа порака сосема јасна – Ебола, САРС и МЕРС претходеа како предупредувања – и се очекуваат повеќе слични здравствени кризи. Историскиот период во кој се скроти заразни болести секако заврши. Ширењето на антимикробната отпорност значи дека некои застарени болести нашле нов живот. И, ако се појави уште повеќе заразен вид на коронавирус во наредните години, дали ќе бидеме подготвени за уште еден земјотрес на кој бевме сведоци 18 месеци?
Сето ова ќе изврши силен притисок врз постојните политички системи, без разлика дали се демократски или авторитарни. Денес, само некој како Панглос (лик од Кандид на Волтер) може да каже дека ќе се вратиме на концептот на либерална демократија, карактеристичен за втората половина на 20 век. Напротив, Западот може да стане авторитарен соочувајќи се со повеќе катаклизми. Назадувањето од мултилатерализам до геополитички судири може да го забрза и создаде маѓепсан круг во кој надминувањето на глобалните проблеми ќе биде речиси невозможно.
Овие мрачни мисли се само знак дека на нивниот автор му треба летен одмор. Но, со оглед на предупредувањето на Цвајг, не би било полошо да се разгледа сценарио „што ако“. Што ако е време за големи чекори, а не за мали? А каде би оделе?
Самитот за храна што Обединетите нации го подготвуваат за септември и COP 26 (Конференција на ОН за климатски промени) што ќе се одржи во ноември во Глазгов има јасни можности да премине од постепените реформи до значителен напредок. Меѓутоа, избегнувањето на можните катастрофи бара системска промена; ние не ги нарекуваме „зли проблеми“ во професионалните кругови без причина. Тешко е да се мобилизираат луѓето да ги надминат овие проблеми заедно, особено кога повеќето луѓе во моментов ги гледаат како знаци на бавен пад.
Овој предизвик е всушност тест за лидерство: мал број глобално важни политички лидери би можеле да се согласат да решат некои од овие злобни прашања во име на општиот интерес. Во исто време, универзитетите и истражувачките институти треба да ги уништат дисциплинските силоси и да ги напуштат оние кариери што наградуваат тесноградо и научен постепеност. Научниците од климатските промени треба да ја усогласат својата работа со работата на политиколозите, а епидемиолозите треба да го сторат истото со економистите. Анализата на ризикот од катастрофи создава обврска да се направи нешто – сега.
(Авторката е професорка по јавна политика на Кембриџ)
