Пред 40 години во центарот на главниот град на СФРЈ беше убиен турскиот амбасадор. Интересно беше дека сите граѓани наокулу рагираа и почнаа да ги бркаат атентаторите. Но и тоа дека атентаторите бра релативно кусо во затвор!
НЕМАЊА МИТРОВИЌ
Беше среда, 9 март 1983 година, пред пладне. Се чинеше дека се чекаше белграѓани да имаат уште еден мирен работен ден, кога наеднаш во центарот на главниот град на Југославија се слушнаа истрели.
На аголот од денешната улица Ресавска и булеварот Крал Александар, тогашна Револуција, двајца млади Ерменци пукале во автомобилот во кој бил турскиот амбасадор во Југославија, Галип Балкар. „Тоа беше настан без преседан во повоена, а можеби и предвоена Југославија“, вели историчарот Ненад Петровиќ за Би-Би-Си на српски јазик.
Напаѓачите побегнале, а некои очевидци ги бркале и храбро им се спротивставиле, како Жељко Миливојевиќ, студент на машинство од Инџија, кој во таа прилика е убиен.
Во општиот метеж и пукање, ранети се уште двајца белграѓани, како и возачот на амбасадорот.
Турскиот амбасадор два дена по атентатот им подлегна на повредите.
Ова беше првиот и последен случај на меѓународен тероризам во социјалистичка Југославија.
Двајцата напаѓачи, Харутион Киркор Левонијан и Александар Рафи Елбекијан, двајцата на возраст од дваесетина години, беа уапсени во ист ден и осудени на долги затворски казни кои, како што подоцна ќе се испостави, тие не ги отслужиле во целост.
Одговорноста за нападот ја презеде милитантната група „Командо на правдата за ерменскиот геноцид – JCAG“, чии членови со текот на годините учествуваа во бројни терористички напади врз турски дипломати.
„Југославија беше земјата која направи најмногу за да ги фати напаѓачите од 1983 година и нејзините напори помогнаа дополнително да се зајакнат добрите односи со Турција“, вели Хазел Чаган Елбир, аналитичар во Турскиот центар за евроазиски студии, во писмен одговор на БиБиСи на српски.
Во доцните 1970-ти и раните 1980-ти, светот се соочи со нова фаза на Студената војна, период на исклучително затегнати односи меѓу капиталистичкиот Запад и социјалистичкиот Исток, предводени од Советскиот Сојуз.
Меѓународните тензии се прелеаа и во Турција, која во тие години се соочи со бран политичко насилство, чии учесници беа разни екстремни леви и десни организации, како и милитантни исламистички групи.
Во таква атмосфера, во септември 1980 година, по воениот удар – трет во последните две децении – власта ја презеде воената хунта под водство на генералот Кенан Еврен.
Следеа масовни апсења, а новиот режим осуди стотици илјади луѓе на долги затворски казни, додека десетици беа убиени.
Покрај внатрешните немири, Турција е потресена од се почести напади врз државни функционери во странство од страна на ерменските националистички групи.
Хејзел Чаган Елбир вели дека од 1973 до 1984 година, ерменските екстремисти убиле 34 турски дипломати, како во Европа и Северна Америка, така и на Блискиот Исток.
„Галип Бакар беше 27-ми дипломат и четвртиот амбасадор кој почина во овој краток временски период“, тврди аналитичарот.
Нападите им се припишуваат на радикалните националистички групи „Ерменската тајна армија за ослободување на Ерменија – АСАЛА“ и „Борци за правда за ерменскиот геноцид“ (JCAG).
„Терористите на групата АСАЛА, како и ЈЦАГ, побараа настаните од 1915 година да бидат официјално признати како „геноцид“ и репарации на ерменските организации и заедници за материјалната и моралната штета што им беше нанесена од Отоманската империја.
„Исто така, тие веруваа дека на Ерменците треба да им се дозволи да се вратат на територијата што ја нарекуваа „Западна Ерменија“, која всушност е дел од Република Турција“, објаснува Чаган Елбир.
Од 1915 до 1917 година, за време на Првата светска војна, Турците Отоманци извршиле масовно убивање и протерување на Ерменците од Мала Азија во сириската пустина.
Вкупниот број на загинати е прашање околу кое овие земји се расправаат и денес – Ерменците тврдат дека загинале 1,5 милиони луѓе, додека Турција вкупниот број го проценува на 300.000.
Податоците на Меѓународната асоцијација на научници за геноциди покажуваат дека бројот на загинати е „повеќе од милион“.
Двајцата напаѓачи, 21-годишниот Александар Елбекијан и две години постариот Харутион Левонијан, заминале за Југославија од главниот град на Либан, Бејрут.
Ненад Петровиќ раскажува дека прво летнале за Атина, па продолжиле за Будимпешта, а потоа со возот заминале за Нови Сад, каде изнајмиле хотелска соба.
„Мислеа дека ќе биде побезбедно за нив, па секој ден со автобус одеа во Белград и го извидуваа просторот околу турската амбасада, на аголот од улиците Крунска и Кнежа Милош“, вели историчарот.
(продолжува во следниот број)
