Терористите од Ерменија дотогаш за место на злосторството главно ги беа избирале градовите на Западот, додека овој пат атентаторите го избраа главниот град на Југославија
НЕМАЊА МИТРОВИЌ
Осврнувајќи се на зборовите на турскиот истражувачки новинар Угур Мумџу, кој и самиот загина во атентат во 1993 година, Чаган Елбир нагласува дека европската полиција пред злосторството во Белград знаела дека се подготвува нов напад, па затоа биле зголемени безбедносните мерки во поголемите градови на западните земји.
„Мумџу забележа дека нашите дипломати во западните престолнини имаат оклопни возила, а турските полицајци го придружуваа амбасадорот во автомобили“, рече турскиот аналитичар.
Социјалистичките земји, додава тој, биле „побезбедни од западните“ во таа смисла, па затоа атентаторите можеби го избрале Белград.
Петровиќ вели дека главниот град на Југославија во тоа време бил „прилично безбеден град во споредба со другите метрополи“, така што „безбедноста на ниту една амбасада не била особено силна, бидејќи, се сметало дека тоа не може да се случи овде“.
Бошко Јакшиќ, тогашен надворешнополитички коментатор и новинар на весникот Политика, три дена пред атентатот, по приемот во турската амбасада, имал можност да седне длабоко во ноќта со Галип Бакар.
Го праша, како што вели, како се чувствува откако „бранот на ерменскиот тероризам“ ја зафати Европа.
Меѓутоа, како што одминуваше вечерта, амбасадорот му откри дека сепак побарал од републичките власти „зголемено ниво на безбедност“, кое „не стигнало на време“.
Балкар беше назначен за амбасадор на Турција во Југославија во ноември 1981 година.
Според Јакшиќ, во дипломатијата влегол како воено лице, односно офицер. „Тој беше одличен, шармантен и образован тип, припадник на високата класа на турското општество, што беше видливо по неговите манири и изглед“, се сеќава новинарот.
Во центарот на Белград нешто по 11 часот се слушнале истрели.
Двајца Ерменци пукале во црн мерцедес кој застанал на црвено на семафорот спроти црквата Свети Марко. Очигледно однапред биле свесни дека тој ден, во тоа време, амбасадорот ќе оди во официјална посета и дека ќе помине токму таму“, тврди историчарот Петровиќ.
Левонијан испукал четири истрели на задното седиште од автомобилот, кон амбасадорот Галип Балкар, додека Елбекијан го ранил возачот Неџати Каја, кој наводно бил вооружен, но во паника не го користел пиштолот.
Левониан над разбрануваниот автомобил требало да пренесе транспарент на кој бил испишан акронимот на терористичката група JCAG, но од страв почнал да бега.
Следеше нешто, за денешни услови и слични опасни ситуации, речиси незамисливо – случајни минувачи почнаа да викаат по атентаторите и да ги бркаат.
Додека Левонијан трчал по булеварот, кон Правниот факултет, со него се соочи пензионираниот полковник Слободан Брајовиќ, гушкајќи го во обид да го спречи.
Според официјалната верзија, Левониан се ослободил и го ранил Брајовиќ и продолжил да бега кон паркот Ташмајдан, каде што бил погоден од истрел од правец на зградата каде што денес има канцеларија на Ер Србија, тогаш југословенски воздушен транспорт (ЈАТ).
Петровиќ вели дека Ерменецот бил застрелан од „полицаец кој, наводно, случајно се нашол таму и тешко го ранил“, погодувајќи го во „рбетниот столб, по што останал неподвижен“.
Бегајќи од толпата, Левонијан ранил друг минувач Зорица Золотиќ.
Но, и децении по ова злосторство, атентаторот на турскиот амбасадор негира дека пукал во невини случајни минувачи.
Во интервју за Нова.рс пред повеќе од две години изјави дека пукал во воздух и тоа само еднаш.
„Полицаецот со првиот куршум го повреди полковникот, а со вториот јас – полковникот го погоди куршум калибар 7,62, а пиштолот ми беше 9 милиметри“, рече Левониан, иако на суд беше докажано спротивното.
Вториот напаѓач, Елбекиан, веднаш се упатил кон паркот Тасмајдан каде исто така налетал на група луѓе кои му го попречиле патот.
Ерменецот потоа се свртел и го застрелал Жељко Миливојевиќ од Инџија, студент на Машинскиот факултет, кој дошол на испит тоа утро.
Смртта на Миливојевиќ една година подоцна ја отпеа риечката панк група Параф во истоимената песна. Улица во белградската населба Калуѓерица денес го носи неговото име, а по него Жељко Миливојевиќ од Инѓиа беше студент на Машинскиот факултет. Студнтот беше динец на вдовица и ова посебно се апострофираше во извештаите во турските весници.
Елбекијан беше уапсен истата вечер на железничката станица во Нови Сад (имаше верзии дека уапсениот стигнал до железничката станица во Суботица! – н.з.).
„Веројатно планот бил да отиде до унгарската граница и да го префрли таму, или до Вршац и дограницата со Романија, бидејќи тој веќе немаше начин да го направи тоа легално“, претпоставува Петровиќ.
Историчарот вели дека во истрагата се појавил и мистериозен „трет човек кој пристигнал со автомобил од Запад, чиј идентитет никогаш не бил познат“.
Тој наводно „се сретнал со атентаторите низ Белград, им објаснил се и им дал оружје“.
Тој во тој момент бил некаде, го гледал целиот настан и исчезнал без трага“, вели Петровиќ
Во интервју за Нова.рс пред повеќе од две години атентаторот изјавил дека пукал во воздух и тоа само еднаш.
„Полицаецот со првиот куршум го повреди полковникот, а со вториот јас – полковникот го погоди куршум калибар 7,62, а пиштолот ми беше 9 милиметри“, рече Левониан, иако на суд беше докажано спротивното.
Вториот напаѓач, Елбекиан, веднаш се упатил кон паркот Тасмајдан каде исто така налетал на група луѓе кои му го попречиле патот.
Турскиот амбасадор бил пренесен во болница, каде починал два дена подоцна, на 11 март. Неколку дена по неговата смрт, неговото тело со државни почести беше придружувано во Анкара, каде што беше погребан на меморијалните гробишта на Министерството за надворешни работи.
Судењето на двајцата Ерменци се одржа во болницата во Централниот затвор во Белград, поради повредениот Левонијан, кој тогаш веќе бил во инвалидска количка.
Нив ги бранеа познатите југословенски адвокати Срѓа Поповиќ, Вељко Губерина, Пријезда Поповиќ и Милан Вујин.
За време на сослушувањето, се увиде дека постои грешка во однос на дијаметарот на проектилот што го убил студентот Миливојевиќ . извептајот е правен по обдукцијата, што можеше многу да го промени конечниот исход од судењето.
Форензичарот констатирал дека калибарот бил 7 милиметри, што не одговарало на оружјето калибар од 9 милиметри од кое пукале Ерменците.
„Адвокатите на обвинетите тврдеа дека студентот не бил убиен од еден од овие двајца, туку од полицаец кој таму бил на служба во цивилна облека, во обид да го убие бегалецот“.
„Тоа не стои, тоа беше грешка на оние што го прегледаа калибарот“, смета Петровиќ.
Судот ги отфрли тврдењата на одбраната со образложение дека „лекар може да згреши при мерење на дијаметар на рана затоа што не е доволно вешт за тоа и дека мерењето на балистички експерт мора да се земе како посигурно“. .
Точно 12 месеци по атентатот, двајца Ерменци беа осудени на 20 години затвор. По жалба, Врховниот суд на Србија му ја намали казната на Елбекијан на 15 години.
Петровиќ вели дека Левонијан можел да биде осуден на смрт, но според тогашните закони, оваа казна не се применувала за „немоќни лица“.
Веднаш откако овој случај беше ставен крај, а атентаторите завршија зад решетки, на Бошко Јакшиќ му се јавило непознато лице кое му рекол да биде во хотелот „Москва“ „утре во 10 часот“.
„Прашав кој се јавува и тој само ми рече: „Многу е важно, дојдете“, без да се претстави.
Тоа беше прв и единствен пат во мојот живот да учествувам во меѓудржавно посредување“, вели надворешнополитичкиот коментатор и новинар.
Кога пристигнал во хотелот, му пришле двајца мажи кои се претставиле како Ерменци.
Му рекле, вели Јакшиќ, дека „знаат дека е наклонет кон ерменскиот народ“ затоа што ги читале неговите текстови и дека „затоа го избрале да ја пренесе пораката“.
Се смрзнав кога чув дека – „ако двајца наши браќа не бидат брзо ослободени, дипломатско-конзуларните претставништва на Југославија ќе бидат наша цел“, раскажува новинарот. Тој вели дека пораката му ја пренел на својот пријател амбасадор, сметајќи дека ја пренесе. понатаму.
Левонијан беше ослободен од затвор во пролетта 1987 година, без медиумска или политичка помпа, поради „медицински причини“.
Чаган Елбир вели дека Левонијан отишол во Грција, а потоа во Либан „каде што учествувал на разни настани организирани од Дашнак (Ерменска револуционерна федерација), партија со националистичка и социјалистичка ориентација.
Турскиот аналитичар додава дека југословенскиот печат само пишувал за неговото ослободување „кога станало јасно дека таков срам повеќе не може да остане скриен“.
Оваа вест во Турција беше дочекана со чудење, а некои беа разочарани, особено поради добрите односи меѓу оваа земја и Југославија.
Другиот учесник во злосторството, Елбекијан, кој го уби студентот Миливојевиќ, беше условно пуштен во 1990 година, наводно благодарение на Слободан Милошевиќ, идниот српски и југословенски претседател. Денес живее во главниот град на Ерменија, Ереван, тврди Чаган Елбир.
„И двајцата жалиме за српските граѓани кои загинаа, дури и за турскиот амбасадор како личност. Сфативме дека сме проблем за Југославија, но немавме избор – бевме принудени да го шириме нашиот глас низ светот“, изјави Лавониан претходно за Нова.рс.
Според експертите, атентатот не ги нарушил односите меѓу Југославија и Турција.
Веста за смртта на амбасадорот во Турција беше дочекана со гнев и негодување, посочува Чаган Елбир, а брзата реакција на југословенската држава и на самите белграѓани воодушеви многумина.
„Југославија вложи големи напори да ги фати терористите, а брзата реакција на граѓаните на нападот беше восхитувачка“, нагласува таа.
Петровиќ вели дека реакцијата во Турција „беше прославена и пофалена како доказ за добри односи меѓу двете земји“.
На крајот на март 1983 година, турскиот претседател Кенан Еврен постхумно го одликуваше Жељко Миливојевиќ, како и Слободан Брајовиќ и неименуваниот милиционер кој го рани напаѓачот.
(крај)
