Професорот по политички науки и поранешен новинар Томас Бреј посочува дека руските медиуми се моќен фактор кој влијае на таа земја на Балканот. И со мали средства и ангажирање на „жива сила“ Кремљ постигнува многу повеќе отколку Западот со силните инвестиции!
ИБРАХИМ СОФИЌ
Русија се обидува да спречи Западен Балкан да стане дел од евроатлантските интеграции со сите средства, било да се тоа политички, економски или медиумски, а само поделениот регион ќе и овозможи на Москва да ги реализира своите интереси на Балканот, вели германски експерт и новинар Томас Бреј за Ал Џезира.
Бреј е доктор по политички науки и новинарство. Предава на Универзитетот во Дуизбург, а претходно беше шеф на кореспонденција на германската новинска агенција ДПА за Југоисточна Европа. За германската фондација „Фридрих Науман“ неодамна го објави текстот „Влијанието на Русија и руските медиуми на Балканот“. Претходно има напишано бројни статии за балканската политика.
Пред неколку месеци објавивте труд за влијанието на Русија на Балканот. Како најмногу се манифестира ова влијание?
– Балканот е опкружен исклучиво со членки на Европската Унија и НАТО. Затоа, Западен Балкан не е закотвен во евроатлантските структури. Русија на секој можен начин се обидува да ја спречи да остане вака во иднина. Пред сè, се обидува да го блокира влезот (на балканските држави) во ЕУ. Од руска гледна точка, тоа треба да се постигне со тоа што Кремљ се залага за продлабочување на традиционалните национални антагонизми и разгорување на многу историски конфликти. Само поделениот Западен Балкан ќе и дозволи на Русија да ги следи своите интереси овде и да блокира каков било пристап кон Брисел.
Посебен сегмент е влијанието на руските медиуми врз политичките, медиумските и другите слики на Балканот. Како се одразува ова влијание, дали е само преку отворената работа на одредени медиуми или…?
– Државните медиуми под контрола на Кремљ се моќен инструмент на руското влијание. Пред осум години во Белград беше формирана голема редакција на руската агенција Спутник, а минатата година беше формирана РТ Балкан. Оваа компанија наскоро ќе произведува ТВ емисии. Двете агенции имаат свои портали и радио програми на српски јазик, а нивниот материјал го прават бесплатно достапен.
Со хронично недоволно финансирани медиуми во регионот, овој материјал доаѓа во вистинско време и обично се зема поединечно без никаква новинарска класификација или коментар. Користењето на оваа понуда не е ограничено само на Србија, туку е широко распространето и во соседните земји.
Анализата на содржината на извештајот покажува што сакаат да постигнат овие државни медиуми: да ја рекламираат Русија и нејзиниот општествено-политички систем, кој е супериорен во однос на Западот. Понатаму, тој постојано се осврнува на наводното историско братство на Русите и Србите. Русите и Србите се претставени како заеднички жртви на мрачните меѓународни сили предводени од САД и ЕУ. ЕУ е едноставно демонизирана, иако е убедливо најважниот трговски партнер, најголемиот инвеститор и најважниот донатор на неповратни милиони долари.
Но, ако секој ден ве бомбардираат со пропаганден материјал од државните медиуми, а не само во Србија, вие верувате во тие тврдења и губите контакт со реалноста, која е дијаметрално различна. Во сите истражувања, огромното мнозинство Срби сметаат дека Русија е најголемиот трговски партнер, инвеститор и финансиер. Само нешто повеќе од една третина од сите репрезентативни испитаници неодамна гласаа за влез на нивната земја во ЕУ, и покрај фактот што Србија е кандидат за влез во Унијата повеќе од 10 години.
Значи, овде имаме очигледен парадокс: иако Западот ги поддржува Србија и нејзините соседи со милијарди и армија од дипломати и експерти, огромното мнозинство од српскиот народ верува дека Русија е нивниот вистински пријател. Сепак, оваа проценка не се однесува на приватниот сектор. Никој не би помислил да студира или да работи во Русија. При емигрирање, дестинација е скоро секогаш Западот, пред се Германија и Австрија.
Според вас: дали „српскиот свет“ е поддршка или одраз на „рускиот свет“?
– Минатата година напишав статија за најважното списание на германски јазик за Југоисточна Европа, минхенската Südosteuropa Mitteilungen, покажувајќи точно како „српскиот свет“ се заснова на неговиот модел на „руски свет“ (Russkij mir – зборот мир на руски значи ист6о што и свет – н.з.).. Некои идентични клучни точки на двете страни се клиентелистички политички систем скроен за прославен популистички лидер. Дополнително, и во двата „света“ беа уништени сите независни институции, како што е судството. Медиумите му служат на идеолошкото и националистичкото вооружување на сопствените граѓани, а не на информации. Се тврди дека мора да се интервенира кај соседите за да се спасат сопствените малцинства, на кои наводно им се заканува „геноцид“.
Пред сè, националистичките концепти „српски свет“ и „руски свет“ имаат за цел да го одвлечат вниманието од неможноста на политичките елити да донесат дури и скромен просперитет на локалното население, но и да го канализираат и пренасочат незадоволството на населението преку националистички надворешно-политички авантури за да не одговорат политичките елити.
До неодамна, Србија, Белград, српските партии и движења беа единствените поврзани со Кремљ, но сега има и хрватски и бошњачки политичари кои се наклонети кон „посилни врски со Истокот“. Како проруските ставови се проширија меѓу другите балкански народи?
– Руското влијание не е ново во целиот регион. Земете ја, на пример, продажбата на целата нафтена индустрија и мрежа на бензински пумпи во Србија на Русија во 2008 година по „смешна цена“, што беше критикувано дури и од тогашниот министер за економија, Млаѓан Динкиќ. „Руско-српскиот хуманитарен центар“, основан пред 11 години во третиот по големина град Ниш, од самиот почеток беше критикуван од НАТО како шпионска база.
И ентитетот Република Српска и ги отстапи своите рафинерски капацитети на Москва. Основана во 2008 година, Optima Group, која е 100 отсто во руска сопственост, сега го контролира локалниот енергетски пазар. Во Црна Гора, руските олигарси можеа да купат големи делови од брегот – понекогаш по целосно надуени цени. Руските инвестиции во алуминиумската фабрика КАП кај Подгорица или во производството на челик во градот Никшиќ завршија со фијаско.
Во Хрватска, руските компании го освоија пазарот на гас, а банките лојални на Кремљ одиграа централна улога во пропаднатиот прехранбен гигант Агрокор. До денес, не е јасно зошто хрватскиот претседател Зоран Милановиќ зазеде јасни руски позиции за руската агресивна војна против Украина. Во секој случај, домашните политички противници веќе го опишаа како „руска личност“. Руската државна пропаганда побрза да ги пофали екстремните позиции на Милановиќ.
Култот на личноста што го опкружува рускиот претседател Владимир Путин предизвикува восхит кај сите земји во регионот. Кога Путин вози без маица во дивината или се фотографира со тигар, без разлика дали се појавува како страшен хокеар, успешен џудист или нуркач и пилот, на таа очигледно мачо глетка секогаш и се восхитуваат многу граѓани на Балканот. Имиџот на Путин како христијански семеен патријарх кој ја води нацијата во подобра иднина и кој се спротивставува на сите наводни неприродни феномени на западните општества, како што е хомосексуалноста, се чини дека добро се најде кај масовната јавност во Југоисточна Европа.
Дали влезот во НАТО ја спаси Црна Гора од посилното руско влијание?
– Како ќе се развива руското влијание во Црна Гора се уште не може да се види. Големото прашање е како еден голем српски сосед може да добие влијание во ерата по Мило Ѓукановиќ. Во секој случај, домашната политичка рамнотежа на силите се уште е нејасна. Затоа, не е јасно каква моќ ќе добие бројното српско население. Да не заборавиме дека црногорскиот туризам долги години е зависен од руските туристи. Руските инвеститори купија голем број станови во земјава, на пример во Будва, Бар или Колашин, над кои немаат контрола.
Ако успееја руските планови во Украина, блиц-инвазијата и се што следи, дали Балканот ќе биде следната фокусна точка? Некои познавачи на ситуацијата ги издвојуваат Босна и Херцеговина и Косово како можни цели.
– Теоретски, Русија би можела воено да интервенира на Балканот, каде националните тензии се најголеми – во Босна и Херцеговина и Косово. Сепак, секој воен стратег ќе смета дека таа веројатност е исклучително мала. Логистиката веројатно ќе претставува несовладливи проблеми за Русија да префрли поголеми воени капацитети во овој регион. Географски, Русија е многу далеку. Сепак, два дена пред руската инвазија на Украина, белградскиот националистички весник „Српски Телеграф“ им даде надеж на луѓето со оваа формулација на насловната страница: „Британците во невидена паника: Путин испраќа војска да ја заштити Србија и Република Српска да се обединат“.
Русија ги остварува своите интереси на долг рок. Политичката оска оди од Путин до неговиот обожавател, унгарскиот премиер Виктор Орбан и понатаму до најважниот – српскиот претседател Александар Вучиќ. На оваа тројка се приклучи и Никола Груевски, поранешниот шеф на северномакедонската влада, кој пред неколку години побегна од својата земја во Унгарија. Јанез Јанша, поранешниот премиер и актуелен лидер на словенечката опозиција, сочувствува со овие пријатели.
Сите споменати политичари следат популистички и автократски систем на владеење и меѓусебно се поддржуваат. Нон-пејперот за новите граници на Балканот, лансиран пред две години, беше логична последица, а некои од авторите се сметаше дека се во Словенија и Унгарија. Таа предложи формирање на нови држави по етничка линија, чии големи губитници ќе бидат Бошњаците, бидејќи на нивна сметка требаше да се создадат „голема Хрватска“, „Голема Србија“ и „Голема Албанија“. Бошњаците би биле сведени на мини-држава.
Колку грешат Германија, ЕУ, САД на Балканот и оставаат одредени сегменти и одредени дејствија на Русија и Кина?
– Најголемиот проблем на политиката на Западен Балкан е што оваа политика не постои. Нема среднорочна стратегија за Балканот, која сите земји од ЕУ и САД би ја следеле заедно. Има премногу посебни интереси и ривалства кои спречуваат ефективно политичко дејствување. Британците имаат различни цели од Французите и имаат различни цели од Германците итн. Дополнително, не постои свест за потребата од постигнување трајно и одржливо политичко решение за балканските држави. Така, луѓето во западните метрополи се среќни кога локалната ситуација е мирна и не се појавуваат нови проблеми.
Дополнително, таканаречените стабилократи се најпосакуваните партнери на Брисел и Вашингтон – од Вучиќ до Орбан, од Јанез Јанша до Мило Ѓукановиќ, од Драган Човиќ до Бакир Изетбеговиќ, да наведеме само неколку. Само ним им се верува трајно да ја држат критичната ситуација под контрола. Затоа Западот замижува кога овие врвни политичари продолжуваат да маршираат во правец на автократија. Главната работа е ситуацијата во тие земји да остане мирна.
Овој незаинтересираност од Западот заврши само со рускиот напад на Украина, бидејќи Путин постојано го наведуваше отцепувањето на Косово од Србија како план за неговата војна против Украина. Како што Западот им дозволи на косовските Албанци да се отцепат од Србија, сега мора да дозволи големи делови од Украина да се обединат со Русија. За да се справат со овие лажни обрасци на аргументација, Париз и Берлин минатата година почнаа да посредуваат меѓу Србија и Косово со цел конечно да се реши деценискиот конфликт. Во меѓувреме, француско-германскиот план стана план на ЕУ, но се чини дека не е поуспешен од сите претходни обиди. Затоа што двете завојувани страни усно ветија дека ќе се помират. Сепак, практичната имплементација на овие ветувања се уште е далеку.
Тоа е разбирливо, бидејќи косовскиот проблем како постојана политичка фокусна точка е животното осигурување на Вучиќ во Србија и на премиерот на Косово, Албин Курти. И двајцата во секое време можат да го насочат разочарувањето и гневот на своите сонародници поради економската и социјалната состојба на нивната земја кон соседите. На овој начин, опасното незадоволство се канализира и се користи како популистички инструмент – вентил за ослободување на притисокот од котелот внатре. Сепак, ЕУ и САД се уште се потпираат на Вучиќ и Курти, бидејќи само тие како владетели имаат доверба дека на крајот ќе прифатат и спроведат компромиси.
