Јакуб Новосад од Чешка работи на промоција на културните вредности од екс-Југославија. Во план е и промоција на македонските филмови продуцирани во последните три години
Меѓутоа, како можеме да се промовираме и да работиме на познатата историја и култура на нашата земја, тогаш таа брзо станува „наша“ историја за традиционалното балканско гостопримство и срдечност.
Во овој случај, станува збор за Јакуб Новосад, Чех кој веќе неколку години живее во Белград и кој своето знаење за локалната култура и јазик го користел како преведувач и промотор на голем број балови за современа уметност. Новосад за НИН зборува за проектот и фестивалот „BalCan CrossOver“, за предрасудите на чешката јавност, но и зошто за првпат е „сериозно загрижен за иднината на српските компании“.
Завршивте магистерски студии по театарски студии и славистика, со фокус на српскиот јазик. Од каде интересот за производство на јазикот и културата на земјите од поранешна Југославија?
– Тоа ми се случи само со слушање, како што обично се случува. Пред се, гравитирав кон позитивното, затоа што сакав да станам актер или драматург, но бидејќи не бев прв на тие области, решив малку повеќе да студирам теорија на театар и со тоа бев како зависник од дрога. Благодарение на случајната средба со една интересна личност, веќе во средно училиште почнав да ја откривам музичката сцена од поранешна Југославија – првенствено Азра, Шарло акробата и мниогу познати композиции. Ме интересираше толку многу што сакав да го совладам јазикот, за моето слушањеи музичко искуство да биде целосно.
Балканот не е само војни, и трубачи, мојата амбиција е да ја сменам сличната дисторзија за оваа област
Во овој случај, станува збор за Јакуб Новосад, Чех кој веќе неколку години живее во Белград и кој своето знаење за локалната култура и јазик го користел како преведувач и промотор на голем број балови за современа уметност. Новосад за НИН зборува за проектот и фестивалот „BalCan CrossOver“, за предрасудите на чешката јавност, но и зошто за првпат е „сериозно загрижен за иднината на српските компании“.
Во текот на студирањето постепено откривав се повеќе музика, полека почнав да читам книги и да гледам филмови и почнав да доаѓам прво во Србија, а потоа и во другите земји од регионот. Бев фасциниран од темпераментот и природата на луѓето, полека го подобрив моето познавање на јазикот и почнав со моите први обиди да преведувам раскази, драми и други текстови. Одеднаш сè се сврте и наместо на театарот, се повеќе се фокусирав на локалната култура. Почетниот интерес прерасна во љубов, па дури и во некаква зависност и опсесија – барав се повеќе и повеќе. Благодарение на честите посети, запознав големи луѓе и создадов свој свет, во кој се чувствувам среќен. Балканот ми стана неопходен, дури и клучен дел од мојот живот и поради тоа веќе не можам ни да замислам да не дојдам овде.
Во 2015 година го основавте проектот „BalCan CrossOver“, а потоа пред две години го започнавте истоимениот фестивал кој ја промовира современата култура на Западен Балкан. Како дојдовте до идеја да ги презентирате и доближите балканската кинематографија, музика и литература пред публиката во Чешка, сега во континуитет?
– Таа идеја всушност требаше долго време да се развие – тоа беше цел процес кој траеше со години. Почна, се разбира, од моето незадоволство. Колку повеќе откривав, толку повеќе чувствував потреба да ја споделам мојата еуфорија со некого, да зборувам за неа, да ја разгледам и со тоа дополнително да го зајакнам секое мое откритие. Немаше такви луѓе околу мене во Чешка, а кога ќе се појави некој заинтересиран – или не го разбираше јазикот или контекстите што ми беа важни. Дополнително, моите понуди за превод беа одбиени од издавачките куќи со образложение дека вашата литература не е интересна за чешката публика и дека нема смисла да ја објавувате. Иста беше ситуацијата и во театрите. Кога конечно успеав да објавам нешто, тие преводи, според мене, не беа доволно промовирани, па се продаваа многу слабо, а потоа сиот тој труд почна да ми изгледа бесцелен. Тогаш бев прилично фрустриран и принуден да се посветам на работи кои воопшто не ме интересираат, заради некои основни приходи. Станав неподнослив за околината, кукав и се жалев без престан.
Со текот на времето стана јасно дека веќе не може да биде така, па почнав да размислувам како да се посветам на мојата страст и да ја споделам со другите. Решив да се обидам да организирам (тогаш сè уште нелегална) филмска проекција во клуб во Прага. Ми се чинеше дека само прикажувањето на филмот нема да го постигне посакуваниот ефект, па сакав сам да и ги претставам на публиката моите омилени книги и музика. Така, преведов неколку книжевни пасуси и, покрај преводите за филмот (патем, научив да го правам тоа самостојно), создадов преводи и за неколку видео клипови. Се јавив на моите пријатели и објавив известување на социјалните мрежи. Веднаш на првата проекција дојдоа можеби педесетина луѓе, не знам ни како дознаа за тоа. Повеќето од нив беа воодушевени и побараа настанот да се повтори. Ги послушав, подготвив уште неколку такви вечери и на крајот го поканив Атеист Рап да свири во Прага на враќање од германската турнеја. И помина доста добро, ми се чинеше дека сите добро се забавуваа, вклучително и бендот. Тоа беше првиот голем настан што го организирав, секако бев во минус, но сето тоа ми покажа дека има интерес и дека луѓето навистина уживаат во тоа што го работам. За жал, не можев да продолжам бидејќи се роди ќерка ми и морав да се фокусирам на други работи. После неколку години се роди син, па паузата беше малку подолга. Сепак, штом малку пораснаа, решив да продолжам таму каде што застанав, само овој пат со желба се да биде малку посериозно и професионално. Така, пред неколку години започна фестивалот „BalCan CrossOver“, кој е продолжение на претходниот, да го наречеме панк период.
Фестивалот досега имаше три изданија, а на последното, одржано на крајот на минатиот месец, беа прикажани различни филмови – од „Полна месечина“ на Нермин Хамзагиќ, преку „Уставот на Република Хрватска“ на Рајко Грлиќ. , до „Усековања“ од Синиша Цветиќ. Како дел од придружната програма, посетителите имаа можност да присуствуваат на презентација на литературни творби, дискусии, како и избор на музички нумери и видео клипови со чешки титл.
Со оглед на тематската и стилската разновидност на штотуку споменатите филмови, се поставува прашањето – каков е приемот на уметноста на нашите простори во вашата земја? Колку отвореност и разбирање има во чешкото општество за достигнувањата кои доаѓаат од Западен Балкан?
– Како што е сосема логично, чешкото општество на народите на Балканот гледа низ одредени предрасуди и најмногу во негативна смисла. Да поедноставиме, за Чесите, како и за другите народи во Централна и Западна Европа, асоцијациите со Балканот се војна, море и трубачи. Во таа насока, мојата цел е да им покажам на луѓето дека работите не се толку едноставни, односно дека има многу интересни културни потфати на тој простор.
Дали верувате дека улогата на уметноста, во отсуство на одговорни и сериозни политики, е всушност клучна денес во отстранувањето на предрасудите и создавањето мостови меѓу различните култури?
– Да, сите ние имаме одредена доза на предрасуди, кои првенствено се создаваат од медиумскиот имиџ и делувањето на политичарите. Преоптоварени сме со информации, па потоа, логично, поедноставуваме се и прилично лесно се согласуваме со она што ни се нуди. Мојата главна амбиција е токму тоа – со своите постапки барем малку да ја сменам таа искривена слика. Не негирам дека вашето општество има огромни проблеми, но запознав толку многу прекрасни луѓе што едноставно нема да мрдам со никакви генерализации.
Засега опстојувам на мојата намера, се оди доста добро, а балканската и чешката публика генерално го ценат и го фалат мојот пристап. Со оглед на тоа што мојот проект го содржи „CrossOver“ во своето име, полека почнувам да организирам проекции на чешки филмови во Србија и регионот, па на крајот би сакал да започнам фестивал на чешкиот филм и култура. Исто така, започнувам свој подкаст/видеокаст наречен „Кажи“, во кој ќе запознавам инспиративни луѓе од оваа област. Во наредните месеци треба да ги објавам првите неколку епизоди, па се надевам дека и таа ќе привлече внимание и ќе стане уште еден инструмент за градење мостови меѓу Чешка и Балканот.
Од друга страна, каква реакција добивате од балканската дијаспора?
– Според реакциите на публиката, која полека и континуирано се шири, луѓето се пријатно изненадени од квалитетот на избраните филмови и од фестивалската атмосфера. Во текот на подготовките и организацијата се трудам да не ги ставам исклучиво политичките прашања во преден план, како и рамноправно да застапувам филмови од Србија, Хрватска, Босна и Херцеговина и Црна Гора. Постепено, би сакал да ја проширам програмата за да вклучи словенечки и македонски филмови, можеби дури и косовски филмови. Исто така, мојот фокус е на филмовите снимени во последните неколку години, кои не беа дистрибуирани, или се појавија само како дел од големи филмски фестивали, или всушност никогаш не беа прикажани во Чешка. Затоа, верувам, фестивалот стана интересен и за балканската дијаспора, бидејќи им дава можност да гледаат филмови до кои не успеале да дојдат. Покрај тоа, за нив е одлична можност да ги доведат своите чешки пријатели и со тоа малку да ги доближат до корените.
Дали верувате дека улогата на уметноста, во отсуство на одговорни и сериозни политики, е всушност клучна денес во отстранувањето на предрасудите и создавањето мостови меѓу различните култури?
– Да, сите ние имаме одредена доза на предрасуди, кои првенствено се создаваат од медиумскиот имиџ и делувањето на политичарите. Преоптоварени сме со информации, па потоа, логично, поедноставуваме се и прилично лесно се согласуваме со она што ни се нуди. Мојата главна амбиција е токму тоа – со своите постапки барем малку да ја сменам таа искривена слика. Не негирам дека вашето општество има огромни проблеми, но запознав толку многу прекрасни луѓе што едноставно нема да мрдам со никакви генерализации.
Се сеќавате ли на некој настан на фестивалот кој привлече посебно внимание?
Убедливо најголем успех досега беше филмот „Летото кога научив да летам“ на Раша Андриќ. Имаше три проекции и вкупно повеќе од 300 луѓе го гледаа. Дури и германскиот дистрибутер на филмот минатата година го прогласи за најуспешен проект надвор од официјалната дистрибуција, што ме израдува многу и потврди дека тоа што го работам навистина има некакво значење.
Покрај многуте преводи објавени во книжевни списанија, досега на чешки сте ги превеле романите „Поубавиот крај“ од Беким Сејрановиќ, „Хипофизата во егзил“ од Софија Кордиќ и „Фати го зајакот“ од Лана Басташиќ, како и драмите. „Господа Глемеви“ од Мирослав Крлежа и „Хадерсфилд“ на Угљеше Шајтинац.
Пред еден месец излезе преводот на книгата „Нераскажани приказни“ на режисерот Рајко Грлиќ. Кои критериуми ги користите при изборот на литературни текстови за превод?
– За жал, иако веќе се етаблирав како преведувач, сепак не сум во позиција да бирам што да преведувам. Од сите наведени наслови ги избрав само „Поубавиот крај“ и „Хадерсфилд“, додека другите ми беа понудени. Чешкото издаваштво генерално не е премногу отворено за објавување преводи на балкански текстови, секоја книга е „мало чудо“ што треба да се случи.
