Сите други – и ова сè уште е тоа голем дел од светот – ја прифатија победата на Бајден со олеснување и надеж дека американската внатрешна и надворешна политика ќе се нормализира; но исто така и дека тоа ќе биде нова нормалност
ВЛАДАН МАРЈАНОВИЌ
Бенјамин Нетанјаху, премиер на Израел, повеќе од необично со оглед на близината на неговата земја и привилегиран статус во односите со САД, без оглед на тоа која партија ја имала Белата куќа – чекаше повеќе од 12 часа по првичната најава дека победува кандидатот на Демократската партија, да му честита на Bо Бајден; иако остана нејасно дури и после тоа, за што тоа му честиташе на Бајден бидејќи, не беше можно да се заклучи од објавата на Биби на Твитер. Нетанјаху имаше такт да му изрази благодарност на Трамп во посебен твит, доцнењето на Нетанјаху сепак беше значително.
Примерот од Израел, сепак, не можат да се спореди со глупавото однесување на Јанез Јанша, кој беше воскреснат како словенечки премиер на почетокот на оваа година. Прво побрза да му ја честита изборната победа на Трамп, за која рече дека е „целосно јасна“; тогаш, кога се покажа дека излетал, тој продолжил да шири теории на заговор на Твитер (по кој инаку е познат меѓу неговите сонародници), овој пат за наводна кражба на избори. Па, и Меланија сигурно не беше толку вознемирена…
Само така сите Виктор Орбани од овој свет – автократи и радикални десничари преправен како демократски избрани лидери, на крајот ќе го прежалат Трамп, кој со самото негово постоење на чело на САД имплицитно им даде (се разбира, лажен) кредибилитет на нивните престапи и узурпаторски акции. На чисто рационално ниво, Трамп сигурно ќе им недостасува на земјите како Кина и Русија, која, зод системски и стратешки причини, совршено им одговараше некој кој седи во Овалната соба, преку уништување на политичка и социјална структура на земјата, тој значително придонесуваше за релативниот пад на американската моќ. Сите други – и ова сè уште е голем дел од светот – ја прифатија победата на Бајден со олеснување и надеж дека американската внатрешна и надворешна политика ќе се нормализира; но исто така и дека тоа ќе биде нова нормалност, различна од онаа што, клучно определена од социо-економските и политичките ексцеси на долго-доминантниот политички дискурс во САД, што на крајот доведе до подемот на Трамп.
Од гледна точка на надворешната политика – и таму, како и другите американски претседатели во блиска иднина, Бајден ќе има многу поодврзани раце отколку на домашно политичко ниво – сепак, оваа нова нормалност треба да почива во голема мера на старите темели. За мултилатерален пристап кон решавање на меѓународни прашања, соработка и координација, негување на традиционални сојузи; затоа, на сè што беше укинато за време на мандатот на Трамп. Ова, меѓу другото, значи и брзо враќање на Америка во Светската здравствена организација и Парискиот договор за климатски промени; враќање и на блиските врски со европските сојузници, сериозно оштетени во изминатите четири години, и можноста да се соберат формални и неформални коалиции во други делови на светот. Тоа исто така значи спасување, иако во неизбежно изменета и модифицирана форма, на нуклеарниот договор со Иран; продолжување на важноста на Новиот договор за контрола на вооружувањето СТАРТ со Русија, кој истекува во февруари; крај на ласкање и гледање низ прстите на автократите и диктаторите и навреда и понижување на водачите на демократските земји; и многу други работи.
Сепак, нема да биде избришано сè што го обележа мандатот на Трамп во областа на надворешната политика, ниту е можно. За почеток, тука е капиталното прашање – американскиот однос кон Кина. Трамп е тој што ја заостри оваа врска до максимум, но во САД денес има многу подршка за тоа кај политичкиот и воениот естаблишмент, деловниот свет, експертите, дури и обичните Американци: затоа, не треба да се очекува администрацијата на Бајден да биде поблага, само ќе биде потактична. Неметливото, па дури и агресивно однесување на Кина, особено по избувнувањето на пандемијата, нејзините растечки стратешки амбиции, проблематични деловни практики, сомневања (оправдани или не) за злоупотреба на висока технологија за шпионажа, итн. – сè што во другите делови на светот, особено оваа година, доведе до распад на нејзината меѓународна репутација – во САД особено се кристализира како цврста решеност да се попречи сето ова, и нема да има отстапувања од тоа. Пристапот сигурно ќе биде посуптилен и вклучува значително повисоко ниво на координација со другите земји, особено со кинеските соседи; но целите на политиката кон Кина ќе останат непроменети. Како одминува времето, на крајот на краиштата, Кина само ќе продолжи да се зајакнува и поради тоа, ниту една американска администрација нема да може да игра на картата за релаксација на односите со Пекинг, па дури ни со Бајден.
Тркалото на историјата нема да може да се врати ниту на Блискиот исток, каде фаворизирањето на Трамп кон Израел на штета на Палестинците е донесено во крајности дури и според еластичните американски стандарди. Не сите потези на администрацијата на Трамп во регионот се нужно корисни само за Израел; формалното нормализирање на односите со Обединетите Арапски Емирати и Бахреин на пример, иако од палестинска перспектива еднакво на предавство, ќе донесе некои придобивки за тие земји, како и за другите кои на крајот го следат истиот пат. Но, сè друго што администрацијата Трамп направи во тој дел од светот – преместувањето на амбасадата во Ерусалим, поддршката за плановите на Нетанјаху за анексирање на делови од Западниот брег, прекинувањето на институционалните врски со Палестинците – ја става администрацијата на Бајден во ситуација кога малку или воопшто не може да има моќ да поправи.
Постојат и аспекти на надворешно-политичкиот пристап на Трамп, ако може да го наречете така, што тој сигурно би рекол дека е негов придонес, но всушност се наследени од Барак Обама (кој исто така не ги патентираше затоа што имаат длабоки корени во американската политичка историја) – и кои, за доброто на Америка и светот, би било пожелно да се следат во иднина. Ова првенствено се однесува на напуштање на надворешно-политичкиот интервенционизам, иманентен и за либералните заговорници во агресивната експанзија на демократијата преку системот на таканареченото „градење нација“ и за неоконзервативните јастреби, чии империјални амбиции, последен пат кога беа на власт, ја втурнаа Америка во катастрофални војни. Тоа е можно да се добие и со чии последици во целиот свет мора да се справи денес.
Наспроти надворешнополитичкиот авантуризам на демократите и републиканците во 90-тите години, Обама беше првиот што се залагаше за постепено свртување на Америка кон себе и неговите сопствени проблеми и избегна да навлезе во нови проблеми во странство (резиме на мангупското мото – Don’t do stupid shit) -а потоа Трамп, чии инстинкти беа изолационистички и многу пред да влезе во политиката, на неговиот уникатно суров и арогантен начин, го сведе на бесмислен унилатерализам и едноставно пресекување на американските врски со сè што подразбира меѓународна соработка и колективно дејствување. Откако Обама не успеа да стави крај на ниту една од наследените војни, а Трамп не успеа да ја втурне Америка во ниту една нова (иако ликвидацијата на јануари на моќниот командант на иранската елита Касем Солејмани, можеше да се појави на кој било начин), Бајден затоа, за да ја задржи на тој пат, далеку од воено вмешување во странски конфликти. И, тоа не треба да биде премногу тежок императив, бидејќи, ентузијазмот за војни во американската јавност одамна пресуши и затоа што списокот на домашни проблеми што треба да се решат е предолг и премногу тежок.
Точно каква ситуација ќе најде Бајден на 20 јануари не може да се тврди со апсолутна сигурност, бидејќи за време на неговото останување до крајот на мандатот, Трамп ќе се обиде да повлече уште еден потег на надворешната политика со потенцијални далекусежни последици. Сигналите што моментално доаѓаат од Белата куќа се контрадикторни. Од една страна, најавено е дека бројот на американски трупи во Авганистан и Ирак дополнително ќе се намали до средината на јануари; од друга страна, Њујорк Тајмс тврди дека Трамп деновиве ги прашувал своите најблиски соработници какви се изгледите за напад врз иранските нуклеарни постројки во следните неколку недели. Според истиот извештај, неговите соработници реагирале укажувајќи на ризик од поголем конфликт; но многу е веројатно дека наскоро ќе бидат воведени дополнителни санкции за Иран, со цел што е можно потешко за Бајден да се обиде да заземе поконструктивен пристап кон односите со Техеран.
Не би се очекувало поинакво однесување од некој што одбива да признае очигледен изборен пораз, наместо да тврди без никаква основа во реалноста дека изборите биле украдени (и во ситуација кога дури и според мислењето на сопственото Министерство за домашна безбедност, овие избори се од секоја гледна точка беа побезбедни од сите други во американската историја) прави нешто страшно опасно: свесно создава атмосфера во која милиони нејзини најрадикални поддржувачи нема да го признаат легитимитетот на новата администрација. Со таква запалива ситуација дома, Бајден и демократите, би се рекло, нема да имаат време и можност да ги повторат надворешно-политичките грешки на нивните претходници, дури и да сакаат.
