За жал, земјите од Западен Балкан, вклучително и Косово и Србија, не успеаја да прифатат граѓански државни модели од падот на Берлинскиот ид. И покрај фактот дека ниту една од земјите во регионот не може да биде етнички хомогена, тие ја прифатија формулата дека демократските односи и системот се можни само во земји со етно-национална хомогеност
ВУКАШИН ОБРАДОВИЌ
„Содржината на договорот во голема мерка ќе зависи од односите и агентот за перспективи во процесот. Искуството покажа дека недостатокот на координација меѓу Вашингтон и Европската унија не донесе позитивни резултати во постигнување на договор, особено во неговата имплементација, Новата влада на Косово е сега поотворена за договор, барем од аспект на Припштина. Но тоа ќезависи и од официјалне Белград, секако од Вашингтон и Брисел а од нивната координација, можеби и од Москва.“
Во своето објаснување за актуелната политичка состојба, Белгим Камбери, новинар, директор на Институтот за социјална политика Мусине Кокалари во Приштина и директор на албанското издание на Ле Монд Дипломатика, започнува од ставот дека земјите од Западен Балкан, вклучително и Косово и Србија, спаѓаат од Берлинскиот ид. тие не успеаја да го прифатат моделот на граѓанска држава. И покрај фактот дека ниту една од државите во регионот не може да биде етнички хомогена, формулата е прифатена дека демократските односи и системот се можни само во земји со етно-национална хомогеност. Ова го прави невозможно да се размислува за друг вид политичка заедница што ќе ги надмине идентитетот, етничката припадност, границите, териториите …
„ВРЕМЕ“: Колку е важно отстранувањето на Албин Курти и изборот на Авдулах Хоти за премиер за односите меѓу Србија и Косово?
Камбери: Отстранувањето на Курти и изборот на неговиот поранешен заменик за нов премиер овозможува продолжување на дијалогот меѓу Косово и Србија, во согласност со барањата на меѓународните посредници, особено американската администрација, кои инсистираа на укинување на мерките за данок и реципроцитет против Србија.
Всушност, процесот на дијалог ги собори барем последните две влади, н Харадинај и Курти, кои воведоа данок на српските производи и мерките за реципроцитет против Србија. Останува да се види дали непопуларната влада на технократот Авдулах Хоти ќе биде поефикасна во постигнувањето договор со Србија од „владата на слоновите“ на Иса Мустафа, владата на „командантот на ОВК“ Рамуш Харадинај и владата на народниот лидер Албин Курти. Сепак, нема повеќе официјална пречка од Косово да го продолжи дијалогот со Србија.
Што значи фактот дека првиот потег на владата Хоти е укинување на реципрочните мерки што значи во пракса?
Ова докажува дека приоритет на владата на Хоти е да се отвори патот за дијалог со Србија, односно да се избегнат какви било пречки за продолжување на дијалогот, што тој го објави од моментот кога го доби мандатот за позицијата шеф на новата извршна власт.
Сепак, како и во претходните влади, кабинетот на Авдулах Хоти ќе има „конечен“ договор со Белград како негова главна задача.
Дали може да се претпостави што ќе содржи „конечниот“ договор?
Тој договор ќе биде резултат на комплицирани и тешки преговори. Треба да се бара решение, почнувајќи од таканаречениот таен договор меѓу претседателите Хашим Тачи и Александар Вучиќ, до конечен епилог, во врска со евентуална промена на границата или дури и политичко-територијална автономија за косовските Срби, како две опции споменати во меѓународните дипломатски кругови.
Што значи фактот дека првиот потег на владата Хоти е укинување на реципрочните мерки што значи во пракса?
Ова докажува дека приоритет на владата на Хоти е да се отвори патот за дијалог со Србија, односно да се избегнат какви било пречки за продолжување на дијалогот, што тој го објави од моментот кога го доби мандатот за позицијата шеф на новата извршна власт.
Сепак, како и во претходните влади, кабинетот на Авдулах Хоти ќе има „конечен“ договор со Белград како негова главна задача.
Коментирајќи ја можноста Србија да ја прекине лобистичката кампања за повлекување на признавањето на Косово, Дачиќ изјави дека Србија ќе продолжи со тие активности сè додека има лобирање за членство на Косово во меѓународни организации. Кој би можел да биде одговорот на Приштина?
Сега, откако Косово ги исполни условите на Вашингтон и Брисел да ги отстрани даноците во исто време, а потоа и мерките за реципроцитет, официјална Приштина започна со барање на меѓународните посредници да извршат притисок врз Србија да престане да лобира против членството на Косово во меѓународни организации. Дали резултатите ќе бидат постигнати или не, ќе зависи повеќе од меѓународните посредници, Вашингтон и Брисел, односно Берлин, и колку упорни ќе бидат тие во барањето до Белград да престане со кампањата против членството на Косово во меѓународни организации.
Дали може да се претпостави што ќе содржи „конечниот“ договор?
Тој договор ќе биде резултат на комплицирани и тешки преговори. Треба да се бара решение, почнувајќи од таканаречениот таен договор меѓу претседателите Хашим Тачи и Александар Вучиќ, до конечен епилог, во врска со евентуална промена на границата или дури и политичко-територијална автономија за косовските Срби, како две опции споменати во меѓународните дипломатски кругови.
Политичарите на Косово и Србија постојано го инструментализираат дијалогот меѓу Косово и Србија со цел да ја консолидираат својата моќ. Претседателот Тачи, кој со години разговараше со Србија со посредство на Европската унија, е свесен дека господинот Лајчак не ја претставува Словачка, туку Европската унија. Тој исто така знае дека Приштина не ја одредува адресата и формата на посредување во дијалогот меѓу Косово и Србија. Сепак, очигледно е дека Тачи ги динамизирал критиките кон Европската унија, како притисок и како одговор на недостаток на политичка поддршка од некои престолнини на ЕУ.
Европски извори наведуваат дека Лајчак го контактирал новиот премиер Авдулах Хоти и го замолил да назначи главен преговарач за разговори со Белград?
Според одлуката на Уставниот суд, токму Владата на Косово го води дијалогот со Србија. За разлика од случајот со владата на Курти, кога се водеше жестока политичка борба меѓу премиерот Курти и претседателот Тачи околу дијалогот, оваа битка со новата влада ќе биде многу посимболична, што го потврдува и програмскиот став на новата влада, во кој се вели дека „странка што преговара за дијалогот е Владата, која одговара пред Собранието, додека Претседателот ја претставува земјата врз основа на тоа што е институција од Уставот“ За разлика од претходната влада, која целосно го исклучи претседателот во својата програма и јасно кажа дека „дијалогот со Србија го спроведува премиерот врз основа на уставниот мандат, кој редовно поднесува извештаи до Собранието за процесот на дијалог“.
Но, со оглед на минималното мнозинство на владата во Собранието, можноста за создавање поинклузивна репрезентативна група во дијалогот, најверојатно, ќе биде разгледана, легитимирана преку премиерот и собранието, и каде, покрај претседателот Хашим Тачи, можеше да учествува и неговата поранешна Демократска партија на Косово. (ПДК) на Кадрија Весеjiи, денес втора најголема опозициска парламентарна група во Собранието на Косово.
Дали може во овој момент да се предвиди дали и кога ќе продолжи дијалогот меѓу Косово и Србија и на крајот потпишувањето на договорот?
Со оглед на парламентарните избори во Србија и претседателските избори во Соединетите држави, можен календар на кој било брз договор, како што сака сегашната американска администрација, значи период по српските и пред изборите во САД, односно периодот јули-септември. Инаку, процесот најверојатно ќе биде одложен за еден период по изборите во САД.
За јули често се зборува за можен рок за потпишување на меѓусебен договор. Колку е реално тоа?
Периодот по парламентарните избори во Србија и пред претседателските избори во САД може да биде поволен за брз договор, но тоа би значело дека би се претпочитала брзината на постигнување договор, а не нејзината содржина.
Кој е ставот на Авдулах Хоти кон идејата за размена на територии?
Премиерот Авдулах Хоти и Демократската лига на Косово, како и неговите владини партнери, се спротивставуваат на идејата за размена на територии и промена на границите.
Претседателот на Србија очекува дека неговиот колега од Приштина, Хашим Тачи, ќе го замоли да присуствува на разговорите само таму каде што се Американците?
Учеството на САД во преговорите е барање на сите албански парламентарни групи во Собранието на Косово. Секако, претседателот Тачи, кој до сега беше единствениот претставник на Косово кој учествуваше во преговорите меѓу Косово и Србија под покровителство на американската администрација, ќе го побара тоа уште поупорно.
Кое е реалното влијание на ЕУ врз косовските власти?
Владата на Авдулах Хоти ќе се обиде да ја продлабочи соработката со Европската унија. Но, сите индикации се дека владата на Хоти е под влијание на американската администрација.
Дали очекувате дополнителен притисок од интензивноста на Гренел и од САД за брз договор?
Гренел не ја криеше намерата да постигне брз договор меѓу Косово и Србија. Неговата ревност, а особено притисокот што тој го изврши врз владата на Курти, докажува дека тој како пратеник на претседателот Трамп и американската администрација е заинтересиран за брз договор. Со изборот на нова влада на Косово, патот е веќе отворен за договор, барем во Приштина, но тоа ќе зависи и од волјата на официјалниот Белград, а особено од постоењето на координација помеѓу Вашингтон, Брисел (Берлин и Париз) и можеби дури и Москва.
Како ја коментирате тезата дека на Трамп му е потребен успех на Косово и дека ќе инсистира по секоја цена на решение пред претстојните избори во САД?
Претседателот Трамп докажа дека е заинтересиран за „историскиот договор“ меѓу Косово и Србија, бидејќи писмото на крајот на 2018 година, со назначување на Палмер и особено Гренел да посредува во дијалогот меѓу Косово и Србија, а особено со неговата посветеност и притисок на Косово да ги отстрани даноците и реципроцитетот. застапување за влада што ја прифаќа идејата за брз договор со Србија. Сето ова изразува голем интерес на американската администрација да го постигне овој договор пред изборите во САД, така што оваа администрација веројатно ќе го промовира како свое достигнување, иако нејзиното влијание врз американските гласачи останува дискутабилно.
„Србите се надеваат дека ќе имаат повеќе отколку што имаа од владата на Албин Курти“, потенцираше Вучиќ деновиве. Дали ваквите очекувања се оправдани?
Од основањето, српскиот список, предводен од де факто Вучиќ, е составен дел на сите косовски влади. Во оваа влада, Српскиот список во принцип може да има поголемо влијание, со оглед дека новото парламентарно мнозинство директно зависи од неговите гласови. Но, како и секогаш, однесувањето, барањата и агендата на српскиот список ќе зависи повеќе од интересите на Александар Вушиќ отколку од интересите на косовските Срби.
Договорот од 2013 година се однесува на дури шест точки за Унијата на српските општини, која, сепак, не беше формирана седум години подоцна, и не беше вклучена во новиот договор за коалиција помеѓу Демократскиот сојуз на Косово и српскиот список. Како го толкувате тоа?
Здружението на општини со мнозинство во Србија, предвидено со Бриселскиот договор, веќе е прогласено за противуставно пред Уставниот суд на Република Косово и е политички делегитимизирано. Како таква, идејата за Унијата на српските општини не може да се спроведе без нов политички договор.
Заедничко мислење е дека постојат две политики кон Косово и Србија – европска и американска. Колку се гледа и како се рефлектира во политичките односи во Косово?
Недостатокот на координација меѓу Соединетите држави и Европската унија, особено Берлин и Вашингтон, негативно влијае на односите меѓу Косово и Србија, не само меѓу нив, туку и нивната внатрешна демократизација. Од една страна, ова несогласување создаде многу шпекулации за можен епилог на конечниот договор, но од друга страна, стана инструмент за локалните политичари да ја консолидираат својата авторитарна власт.
Дали решението зависи и од тоа која од овие две политики ќе биде доминантна во преговорите?
Содржината на договорот во голема мерка ќе зависи од ставовите и перспективите на медијаторите во процесот. Досегашното искуство покажа дека недостатокот на координација меѓу Вашингтон и Европската унија не даде позитивни резултати за постигнување договор, особено во неговото спроведување.
Како гледате долгорочно решение на спорот меѓу Србија и Косово?
За жал, земјите од Западен Балкан, вклучително и Косово и Србија, не успеаја да прифатат граѓански државни модели од падот на Берлинскиот ид. И покрај фактот дека ниту една од земјите во регионот не може да биде етнички хомогена, тие ја прифатија формулата дека демократските односи и системот се можни само во земји со етно-национална хомогеност. Ова го прави невозможно да се размислува за друг вид политичка заедница што ќе ги надмине идентитетот, етничката припадност, границите, териториите …
Уште полошо, ваквите идеи и принципи сè уште се сметаат како решение за кризата од страна на светските суперсили, докажувајќи го нивниот неуспех во Западен Балкан. Тие не успеаја да изградат мир каде етничко чистење и насилство беа прифатени, па дури и наградени, и каде ќе се направат одредени компромиси против прифаќање на граѓанскиот модел на нови држави, со еднакви права за мнозинството и малцинствата, но и за идеи каде би можеле да бидете политички субјект без етничка припадност. Ова е под влијание на зголемената тенденција да се етнизираат проблемот и предлозите дадени според етничките принципи, како резултат на зголемената важност и моќ на идентитетската политика и популистичките политички сили ширум светот, кои неизбежно се рефлектираат во регионот.
За жал, дури и противниците на овие идеи не успеаја да направат никаков прогресивен алтернативен социјален проект на Западен Балкан, и заради недостаток на поддршка од големите светски сили, кои претпочитаа стабилност над демократијата, дури и доведување или одржување на власт политичари кои беа дел од или беа ги поддржаа политиките за воени злосторства или кои беа вклучени во скандалите со организираниот криминал и масовната корупција.
(Интевјуираниот е директор на Институтот за социјални политики и директор на албанското издание на „Монд дипломатик“)
