Слично на главниот лик на последниот роман „Внуката“, дојдов во Берлин во 1964 година, отидов на „Германската младинска средба“ во Источен Берлин, се вљубив и организирав лет од Исток кон Запад за мојата девојка. Кога таа почина на почетокот на пандемијата, ме преплавија спомени од тие години
МИЌА ВУЈИЧИЌ
Пишувањето и пребарувањето се едно исто – читаме на крајот од првиот дел од новиот роман на Бернхард Шлинк „Внука“ (издавач: Платон; превод: Споменка Крајчевиќ). Главниот лик, со вечно енигматичното име Каспар, го чита скриениот ракопис на неговата сопруга Биргит, не знаејќи дека потоа ќе тргне во потрага по нејзината ќерка, детето кое одамна го оставила во Источна Германија
Бидејќи ја спомнавме врската помеѓу работата на ракописот и потрагата, познатиот германски писател, авторот на Читачот, преведен на повеќе од педесет јазици и направен филм награден со Оскар, за НИН раскажува дека почнал да ја пишува книга „Внука“ додека траеше пандемијата, без да се крие дел од автобиографските моменти.
„Првиот дел се базира на времето на моето студирање. Како Каспар, дојдов во Берлин во 1964 година, отидов на ’Средбите на германската младина’ во Источен Берлин, се вљубив и организирав лет од Исток кон Запад за мојата девојка. Не бевме долго во врска, но останавме пријатели. Кога таа почина на почетокот на пандемијата, нејзината смрт ги врати спомените од нашите рани години“.
Тој објаснува дека не морал да истражува. „Бев преплавен со сеќавања на Берлин во тоа време, на источните и западните делови, на споменатите средби на младите луѓе. „Средбите“ беа можност да се сретнат врсници од двата дела на поделена Германија. Беше во мај, за Духови. Како што дознаваме во оваа возбудлива фикција, за потребите на пропагандата биле организирани младински маршеви, додавања на знамиња, прегледи на гимнастичари и танчери, јавни декларации за одлучност, јавни пофалби, поздрави на делегации. „Меѓутоа, имаше и новата младинска радио станица ДТ 64, која емитуваше бит музика и, за прв пат во НДР, Битлси, па имаше танцување по улиците и плоштадите.
Несомнено, требаше да се покаже идеолошка цврстина.
Нашиот соговорник го интересирал фактот дека ГДР во текот на четири децении затворила 120.000 млади луѓе во разни видови институции. Меѓу другото, Каспар и открил на Биргит дека ја истражувал споменатата тема за потребите на недовршениот ракопис. Измачена од судбината на своето напуштено девојче, таа собирала исечоци од весници, копии и брошури за сирачињата; податоци за присилно посвојување, воспитување во семејства и домови. Во специјални, образовни и работни логори. Ја интересирало како организациите им помагаат на младите.
Шлинк истакнува дека тој секогаш се трудел да биде во тек со настаните во ГДР, уште од 1964 година; со политичкиот, социјалниот, културниот живот. „Дури по обединувањето дознав за страшниот начин на затворање на младите. Се заинтересирав по случајна средба со некој кој поминал низ оваа тешко искушение и ме натера да прочитам за тоа“.
Ако децата не беа добри, тие го оставаа светлото запалено навечер. „Или светлината ќе се пали и гаснеше, ќе се вклучуваше и гасеше, пали и гасеше. Сонцето заслепува. Снегот е заслепувачки. Светлината од таванот заслепува. Батеријата заслепува. Со батерија вперена кон твоето лице, проверуваат дали спиеш, со батерија вперена во гениталиите – дали си викала“, пишува Биргит.
Но, Каспар ја отвора и следната папка, со материјали за запоставени деца, индивидуално и групно насилство меѓу младите, ксенофобија и десничарски радикализам, скинхедси и фашистички групи на исток, во новите покраини на Сојузна Република Германија.
Го наоѓа и текстот на прераскажаната ТВ емисија посветена на изгубената генерација млади луѓе од ГДР, во средината на дваесеттите „во времето на пресвртот“. Во обединетата држава „тоа што го научија веќе немаше никаква вредност, немаа сила ниту храброст за ново образование, беа невработени, многу пиеја, талкаа, се однесуваа како ѓубриња, понекогаш дури и тепаа панкери, странци или бездомници“.
Дали изгубената ќерка на Биргита е завршена со снинхедси? Да крши, конечно да го искрши се скрши она што неа ја скрши …
Или во фуснотата на страница 142, една од ретките, вешто поставени и формулирани белешки што преведувачот јасно покажува до кои темни ќошиња на реалноста и историјата се спушта писателот во играта со блиското минато? Во „популистичката населба“, односно „руралната населба на екстремната десница на популистичката насока, во која култот на приврзаност кон германската почва и руралниот вредносен систем го развива и негува духот на нетрпеливост, расизам и анти- семитизам. Особено децата на вклучените семејства се изложени на голем идеолошки притисок и речиси војнички дрил“.
На читателот брзо му станува јасно колку е вешт Бернхард Шлинк да зборува за најсложените проблеми на наједноставен начин. Неговата проза е толку питка,што ви ги тропне забите. Колку е умешен за градење заплет, но без да меле зборови во брзање да за разрешување.
Сме слушнале за источногерманските карти на Берлин и порано: западниот дел беше претставен како „голема бела точка, terra incongnita“. Сега ќе ја помести таа белина! Со бегството од истокот, Биргит ќе ја смета за непозната земја онаа од која побегнала, не сакајќи да ја открие подоцна.
Така, перспективата ќе се множи неколку пати: најпрвин Каспар ќе открие сè од западната страна. Вклучувајќи го и деталот дека во криминалниот филм Black Velvet, источниот агент е како Џејмс Бонд, но со поскромно однесување, „обично облечен, технички неискусен, кулинарски неопитен и безумен“. Тогаш земјата ќе ја опише хероината, источна жена, во играта на замена на нараторот.
Се шегуваме! Не е ни чудо што книжарницата во романот се вика Компас.
„Зарем не е зачудувачки што делови од светот околу нас, без разлика дали се географски, социјални, историски, ги претвораме во terra incodnita? – нè прашува Шлинк. „Истокот е сè уште terra incognita за многу Западни Германци, некои дури се горди што никогаш не биле таму и никогаш нема да одат таму. Да! Компас. Книгите и книжарниците можат да нè водат до непознати земји и да ни помогнат да ги истражиме.“ Во такви околности, поединецот се чувствува напуштено, слично на младите луѓе оставени на своја рака и опасни здруженија.
Зборот пресврт се однесува на промените од 1989 и 1990 година. Не се двоумиме да го информираме дека нашите политичари и коментатори на телевизија, пред и по војната во Југославија, често повторуваа дека не сме свесни дека Берлинскиот ѕид е урнат . Откако ќе ја прочитаме „Внука“, можеби ќе прашаме: „Чекај, дали тој ѕид е сè уште таму?“
Тој нè потсетува: „Кога ѕидот се сруши, Вили Брант рече: „Сега она што си припаѓа еден на друг ќе расте заедно“. Нема сомнеж дека ние источните и западните Германци припаѓаме еден на друг. Сепак, за заедничкото растење е потребно многу повеќе време отколку што многумина мислеа дека ќе биде потребно, и не само време, туку вистински фокусиран напор да се идентификува и зајакне она што ни е заедничко. Мораме да направиме повеќе отколку што направивме досега“.
Петнаесеттиот фестивал Крокодил, на кој Бернхард Шлинк ќе настапи во сабота, 17 јуни, ги истражува просторите на слободата. Како би го опишале сопствениот простор на слобода?
„Тоа е секоја просторија каде што можам да седнам и да пишувам. Не можам целосно да уживам во мојот простор ако светот околу мене не е слободен. Моето студирање во Германија и студирањето во Америка, каде што поминувам половина година, се исти со години, но авторитаризмот е на марш, во Европа, во САД. Како да имаше помалку кислород, беше потешко да се дише за време на претседателствувањето на Трамп. Слично на тоа, авторитарните влади и политичките партии во Европа го отежнуваат уживањето во нашите простори на слобода“.
