Додека светот славеше после поразот на фашизмот партизаните ја уништија војската на Дража
ФИЛИП СУЛИМАНЕЦ
Четниците претрпеа големи загуби, голем број луѓе, сите нивни коњи, тешка опрема, архиви и радио станици беа уништени. Само неколку стотици четници успеаја да преживеат; Михаиловиќ беше меѓу нив
Иако Германија ја потпиша капитулацијата на 8 мај 1945 година, војната не беше завршена во Југославија. Усташите, дел од четниците и белогардејците се повлекоа кон Австрија, каде што Британците му ги предадоа на Тито. Сепак, војната продолжи во Босна. Остатоците од четниците се обидоа да се пробијат во Србија, што доведе до последната битка меѓу партизаните и ројалистите.
Помеѓу 10 и 13 мај, четничките сили се обидоа да стигнат до Србија од Босна, преку Зеленгора, Дрина и Санџак. Партизаните го спречија нивниот обид со создавање тампон зона. По разделбата со силите на Павел Ѓуришиќ, четниците на Драгољуб Михајловиќ од Србија и Босна се преселиле во близина на Модрича кон крајот на март 1945 година. Михајловиќ не сакал да оди во Словенија поради лажни информации дека наводните Срби се незадоволни од комунистичката власт. Таа лажна информација ја објавила ОЗНА, која сакала да го спречи Михајловиќ да избега од Југославија.
На 7 мај, силите на Михајловиќ броеле околу 5.000 до 6.000 луѓе, вклучувајќи неколку стотици босански четници. Сепак, само 3.000 до 4.000 луѓе пристигнале во Зеленгора. Таму ги пречекале побројни и подобро опремени партизани. Југословенската армија ги турнала четниците во високата и стрмна клисура на реката Језерица. Поради ова, четниците биле изложени на копнени, артилериски и воздушни напади. За време на спуштањето и преминувањето на реката, четниците претрпеле големи загуби, голем број луѓе, сите нивни коњи, тешка опрема, архиви и радио станици биле уништени. Само неколку стотици четници успеале да преживеат; Михаиловиќ бил меѓу нив. Останатите се криеле во босанските планини, додека ОЗНА им била зад петиците.
Урош Дреновиќ, истакнат четнички водач, познат по договорот со усташите во Бања Лука во 1942 година. Нивната соработка против партизаните вклучувала логистика и борба на страната на НДХ и Третиот рајх
Една од најпознатите фотографии од Втората светска војна во овој регион е здравицата по повод потпишувањето на договорот за соработка меѓу четниците и усташите во хотелот „Босна“ во Бања Лука во април 1942 година. На неа се прикажани усташите и четниците предводени од војводата Урош Дреновиќ во добро расположение. Како што напиша Експрес, Дреновиќ првично бил со партизаните како дел од востанието против окупацијата, но им се придружил на четниците кон крајот на 1941 година, штом дознал дека во неговиот крај е формиран четнички одред, а тој бил од околината на Мањача. Дреновиќ многу брзо се истакнал во четничкото движење, бидејќи за само неколку месеци го склучи првиот од низата договори за заедничка борба против партизаните со претставници на НДХ – рекол Дреновиќ.
– Со ова изјавувам дека отсекогаш сум ја признавал НДХ, но дека одев во шумата за да ги спасам голите животи на луѓето во овој регион, како и себе си, кога неодговорните елементи почнаа да ги убиваат и ограбуваат без двоумење – тој ја овековечи својата соработка со усташите. Иако изгледа неверојатно, хрватските и српските ултранационалисти соработувале во неколку наврати во борбата против заедничкиот „црвен“ непријател – продолжил Дреновиќ.
– Во исто време, изјавувам дека кога ние, заедно со хрватската армија, ќе ја исчистиме целата оваа територија од комунистичките банди со моите вооружени луѓе, според наредбите на воената команда, ќе се ставам во целосно расположение со моите вооружени луѓе до Домостражата – рече Дреновиќ на контроверзниот состанок каде што е направена фотографијата, која е рак на раните на сите хрватски и српски војници и историски ревизионисти.
На 17 јуни 1942 година, големиот префект на Големата парохија Брибир и Сидрага, член на усташкиот штаб Давид Синчиќ, испратил телеграма од Книн до своите претпоставени: Постигната е соработка со четничките водачи Богуновиќ, Ѓујиќ, Роквиќ, Раѓеновиќ. Според договорот со мене и добиените упатства, четниците одат кон Гламоч за да се сретнат со четниците од Дреновиќ и Домостражата, каде што ќе одлучат за план за понатамошни заеднички акции. За да дејствуваат против партизаните, а со цел да остварат контакт со хрватската војска, четниците со мал и голем успех ги нападнале Пеуље, Црни Луг, Грковци, Подгора, Тичево. Четниците немаат оружје, муниција или храна за да соработуваат со нас и да се борат против партизаните. Тие треба да се снабдуваат преку Книн или за време на контакт со нашата војска во Гламоч. Поради неопходните вооружени акции на нашите домашни гарди од Книн со четниците кон Гламоч, Босански Петровац, јужна Лика, Командата на Седмата оперативна зона во Книн треба да испрати засилување во жива сила, оружје, особено митралези, минофрлачи и воени возила. Четниците водеа акција против партизаните од Медко кон Стрмица. Потребно е да се поврзе оваа акција со акцијата на нашата војска од Госпиќ. Четниците очекуваат инструкции од нашата воена команда за своите акции. Испратете пораки преку Книн или до крилните борци во Босанско Грахово, како што Командата на Третиот воен корпус веќе направи со четниците на Бранко Богуновиќ. Доставете го горенаведеното до Командата на Третиот воен корпус во Сараево и до Министерството за надворешни работи за Вранчиќ – се вели во телеграмата, која очигледно ја докажува соработката меѓу усташите и четниците. Така, додека четниците ги колеле Хрватите во Лика, Далмација и Херцеговина, Павелиќ редовно соработувал со ројалистите.
Единиците на лојални четници не само што учествувале во борбени операции во служба на НДХ, туку и обезбедувале логистичка и позадинска поддршка на германските воени единици. Така, четниците на војводата Дреновиќ биле задолжени за чување и поправка на патиштата што ги користеле трупите на Вермахтот, но биле овластени да купуваат храна, добиток и дрва од селаните на сметка на НДХ и Третиот рајх, а сите овие работи оделе преку командата на четничките сили во Босна, меѓу другите, преку војводата Дреновиќ и други кои исто така имале лична корист од тоа. Според оценката дадена во неговиот извештај од четничкиот мајор Славољуб Врањешевиќ на 3 февруари 1943 година, Дреновиќ бил болно амбициозен човек и страдал од суетна величина, и со задоволство им ласкал и на Хрватите и на Германците. Така, на начин на вистински опортунист, Дреновиќ продавал воени заробеници на усташите.
Тие бараат од нас откуп за заробените партизански водачи, како и пари за помош, па затоа можам да видам дека со тие пари може да се постигне многу… Јас сум на мислење дека мора да има посебни финансиски намери (кредити) за известувања, бидејќи утврдив дека повеќето четнички водачи можат да се купат за пари или за било каков вид услуга – му пишал капетанот Анте Зичариќ на штабот на усташките војници во Загреб на 28 мај 1942 година. Урош Дреновиќ загинал на Чаѓавица, во 1944 година за време на нападот на сојузничките RAF врз германските позиции. Тој починал со германскиот командант, како судбината да му се потсмевала.
