Меѓународниот ден на писменоста се слави на 8 септември за да се истакне важноста на писменоста во современото општество. Писменоста е клучна вештина која им овозможува на луѓето да се информираат, да комуницираат меѓу себе и да го реализираат својот потенцијал. Истовремено, писменоста е основен предуслов за развој на општеството, економијата и демократијата
ФАХРУДИН ВОЈИЌ
Во Босна и Херцеговина, нивото на писменост претставува голем предизвик за општеството и владејачките структури. Според статистичките податоци, околу 13 отсто од возрасните во Босна и Херцеговина имаат проблеми со читањето и пишувањето. Овој проблем е резултат на различни фактори, вклучувајќи недостаток на образование, јазични и културни бариери, сиромаштија и недостаток на пристап до образовни ресурси. Колку им е важна писменоста на политичарите во оваа земја најдобро говори податокот дека нема вистинско истражување на оваа тема, а последното е направено како дел од Пописот во 2013 година.
Според Пописот од 2013 година, во Босна и Херцеговина имало речиси 90.000 неписмени или 2,82 отсто. Во Босна и Херцеговина во ентитетот Република Српска бројот на неписмени е 3,17 отсто, во ентитетот Федерација БиХ 2,63 отсто и во округот Брчко 2,83 отсто, според официјалните податоци.
„Писменоста на возрасните зазема важно место во системот на образование на возрасни. Преку програмите за образование на возрасни за стекнување основно образование, возрасните кои немаат завршено основно образование имаат можност последователно да се стекнат со основно образование. Програмата за основно образование трае 108 работни недели, а доколку учесникот претходно има завршено дел од основното образование, времетраењето на програмата е пократко“, наведуваат од Институтот за образование на возрасни при Министерството за образование и култура на Република Српска.
БИХ Е ПОД ЕВРОПСКИОТ ПРОСЕК Според податоците од Пописот од 2013 година, во Босна и Херцеговина имало 0,98 отсто млади луѓе на возраст од 15 до 29 години кои немале формално образование. Дополнително, 0,85 отсто од младите на иста возраст имале незавршено основно образование. Младите, од иста возрасна група, со високо образование (средно, додипломски, постдипломски и повисоки студии) биле 13 проценти.
„Не знаеме дека се достапни понови и сеопфатни податоци за општата популација. Резултати од истражувањето на ПИСА од 2018 година (резултатите објавени една година подоцна) Босна и Херцеговина првпат учествуваше на тестирањето ПИСА (Програма за меѓународна оценка на постигањата на учениците) кога учениците од БиХ им се придружија на повеќе од половина милион 15-годишници од 79 земји кои учествуваа на тестот ПИСА 2018 година. „Од 79 земји-учеснички, Босна и Херцеговина беше рангирана на 62-то место“, вели Азиз Џипа, раководител на Одделот за мониторинг, евалуација и истражување во Институтот за младински развој КУЛТ.
За сите три области, децата во Босна и Херцеговина во просек заостануваат три години зад своите врсници во земјите на ОЕЦД (Организација за економска соработка и развој со седиште во Париз).
„Приближно, речиси секој друг студент во Босна и Херцеговина е функционално неписмен. Имаме најлоши достигнувања во природните науки. Она што охрабрува е што учениците во Босна и Херцеговина генерално имаат позитивен став кон образованието. Над 85 отсто од нив веруваат дека образованието ќе им обезбеди подобра иднина и вработување и дека трудот во образованието се исплати“, додава Џипа.
Слични се резултатите од истражувањето на TIMSS од 2019 година. Учениците од четврто одделение во Босна и Херцеговина на тестот по математика освоиле 452 поени, а на природните науки 459 поени. Меѓународниот просек за математика е 499 поени за девојчиња и 503 поени за момчиња, а во науката 493 поени за девојчиња и 489 поени за момчиња
„Постигнувањето на двата теста ја става Босна и Херцеговина под просекот на скалата TIMSS, кој изнесува 500 поени, а разликата во однос на просекот е статистички значајна. Околу 24 отсто од учениците од четврто одделение во основните училишта во Босна и Херцеговина не можат да достигнат ниту ниско ниво по математика. Околу 22 отсто од учениците имаат многу ограничени познавања од природните факти бидејќи не достигнуваат ниско ниво на постигања во природните науки. „Само еден процент од учениците, или секој стоти, постигнува резултат во напредната референтна вредност во математиката и природните науки“, објаснува Ѓипа.
Според податоците со кои располага Институтот за младински развој КУЛТ и според достапните податоци на Заводот за статистика на Европските заедници (Евростат) за 2021 година, просекот на високообразованите млади луѓе во земјите членки на ЕУ е 20,5 отсто. од БиХ со 21,6 отсто високообразовани млади луѓе малку над просекот на ЕУ.
„Податоците се земени од нашето истражување, чиешто објавување е во подготовка“, вели Џипа.
ПИСМЕНИОТ ЧОВЕК Е ПОКОРИСЕН Образованието е клучно за намалување на стапката на неписменост во општеството. Владите на државите и ентитетите, како и граѓанските организации во Босна и Херцеговина, преземаат чекори за промовирање на писменоста и обезбедување квалитетна образовна инфраструктура за сите граѓани. Исто така, важно е да се истакне дека дигиталната писменост станува сè поважна во современото општество. Брзиот развој на технологијата помага да се шират дигитални алатки и платформи за учење.
„Денес од секој млад човек се очекува да биде писмен во смисла не само да чита, пишува и анализира, туку и да користи нови технологии и алатки, преку кои ќе комуницира во светот. Нема потреба да се објаснува зошто е ова важно. Писмениот човек е неспоредливо покорисен, понапреден и влече напред, а сите ние како општество се грижиме да оди напред и така е теоретски поставено. Имам впечаток дека тие што се на власт во БиХ се грижат да има повеќе неписмени отколку писмени, затоа што потешко се снаоѓаат со писмените, потешко ги носат под шатор, потешко се им наметнуваат одредени идеи отколку што можат со неписмените“, вели Шиме Ешиќ, писател и уредник на издавачката куќа „Босанска ријеч“.
Стекнувањето на писменост кај младите и доживотното учење се клучни во борбата против неписменоста. Основното и средното образование во Босна и Херцеговина игра важна улога во обезбедувањето дека младите ќе стекнат соодветни знаења и вештини за развој на писменоста. Затоа, тврди Ешиќ, неопходно е да се зајакнат образовните програми за да се поддржи развојот на писменоста.
„Кога станува збор за наставната програма, во последните десет и повеќе години, откако е во сила оваа ревидирана наставна програма, имам впечаток дека намерно подметнаа таков начин на образование што ќе не уназади. Го запоставија до тој степен што само благодарение на младите, кои имаат доза на сопствена љубопитност, имаат таленти и желба да напредуваат и да се едуцираат од други начини на стекнување знаење и од други извори, имаме младина која вреди“, вели Ешиќ
Тој додава дека народната изрека „Ако сакаш да знаеш каква е твојата земја, не гледај на нејзиниот устав, туку гледај го неговиот буквар“ најдобро ја опишува важноста на образованието за општеството и земјата.
„Сè започнува од буквар, од првата училишна клупа и првата училишна книга што е во раката на детето. Како писател, многу ми е жал што Босна и Херцеговина одвојува толку малку пари за сите културни активности во текот на целата година што се срамам да им кажам на колегите од соседните земји како и колку се поддржуваат книгите и колку се инвестира во науката. Толку е тажно што не можам да кажам“, нагласува Ешиќ.
ПИСМЕНОСТА НЕ СЕ ЦЕНИ Меѓународниот ден на писменоста е можност да се подигне свеста за важноста на писменоста и потребата од понатамошно инвестирање во образованието. Властите треба да вложат заеднички напори и ангажман за да обезбедат сите граѓани на Босна и Херцеговина да имаат можност да ја развијат својата писменост и да го остварат својот целосен потенцијал. Само со заеднички напори може да се создаде образовано и просперитетно општество.
„Меѓународниот ден на писменоста зборува за тоа колку е навистина човек секој од нас. Апсолутно е познато дека сите наши мисли, се што сакаме или нашата волја и уредување на ова општество или местото што го наоѓаме како поединци или како општество, во одреден момент мора да се изразат и кажат, а најдобро е тоа да се каже преку различни форми на изразување. За жал, ниту образовниот систем во Босна и Херцеговина, ниту самото општество не му дава значење на нешто што би бил писмен човек кој знае некои суштински јазични елементи и не само лингвистички туку и други компетенции поврзани со самата функционална писменост“, вели Намир Ибрахимовиќ. од Центарот за образовни иницијативи Чекор по чекор и професор по литература на жителите на БиХ и босански јазик.
Тој додава дека всушност сме сведоци, од она што го гледаме на јавниот простор, дека ниту јавните, ниту политичките личности, ниту некои универзитетски професори не го знаат јазикот, не знаат писменост и не се способни наједноставно да кажат што сакаат. на најјасен и најконкретен начин, размислете што е важно или дека генерално можат да промовираат некои други важни работи.
„Писменоста само формално се негува, во смисла на името на мајчиниот јазик, одредено обележување на историското потекло на одреден јазик или одредени јазици во Босна и Херцеговина. Тоа е всушност единственото ниво што се создава на тоа формално, симболично ниво, но во основа никој не следи или истражува колку населението во БиХ активно го користи јазикот и колку напредувало во овој поглед од почетната фаза до позрелата. , интелектуална фаза. А употребата на јазикот е предуслов некој да се реализира или на кој било начин да си обезбеди нешто во општеството или да постигне просперитет или да си создадеме подобар квалитет на живот за нас“, нагласува Ибрахимовиќ.
Генерално, нема голема загриженост за тоа, додава Ибрахимовиќ, ниту пак некој стратешки развој за тоа како ние како општество би ја подигнале писменоста на населението.
„Нема ниту показател дека се работи за проблем, освен како се нарекува јазикот или како формално се именува темата, а тоа е единственото важно и важно, а не се занимаваме со суштината.
Народот знае колку е вредна науката и писменоста, и колку е вредна кога човек кој доаѓа на одредено место знае да ја работи таа работа, не само со срце, туку и со памет.
„Ние ја имаме несреќата што нè водат непрофесионални луѓе, што доаѓаат на сериозни и одговорни позиции и што немаат лесни врски или знаат нешто површно за работата на која доаѓаат. Ова нè води кон пропаст и мислам дека мнозинството млади луѓе ја напуштија Босна и Херцеговина и сè уште си заминуваат, токму затоа што младиот човек чувствува дека е трипати подобар од оној што дошол во некоја институција да реши некој бизнис. и не може да си ја добие работата затоа што таа му ја одредува судбината. Затоа, потребна е многу сериозна реформа на образовниот систем, темелна и професионална, бидејќи од таму почнува се“, вели на крајот Шиме Ешиќ.
