Вкупната и базичната инфлација упорно го надминуваат целното ниво и потребни се решителни мерки за да се врати инфлацијата на целното ниво и да се избегне опасноста инфлаторните очекувања да бидат „отфрлени од сидрото“, како во некои други земји во подем, тврди Стефани Верена Ебл. шеф на ММФ за Западен Балкан
Западен Балкан се соочи со вкупна инфлација во регионот која е и до 80 проценти повисока отколку во еврозоната. Студијата на ММФ (www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2023/03/03/Inflation-Dynamics-in-the-Western-Balkans-530338) се занимава со причините зошто инфлацијата е повисока во Западен Балкан . Потребна е решителна акција на ниво на политика за да се врати инфлацијата на целното ниво и да се избегне опасноста од „неприцврстување“ на инфлаторните очекувања, како во некои други земји во подем. Ова треба да биде врвен приоритет сега, имајќи предвид дека вкупната и базичната инфлација се постојано над целните, иако тие почнуваат да забавуваат во поголемиот дел од регионот.
Инфлацијата претставува посебен предизвик за регионот на Западен Балкан поради повисоките стапки на сиромаштија. Доколку не се компензира преку зголемување на продуктивноста, постојано повисоката инфлација подразбира и потенцијална загуба на конкурентноста, земајќи ги предвид режимите на фиксни девизни курсеви во регионот во форма на валутен одбор (БиХ, паритет (Северна Македонија), стабилизиран режим на девизен курс (Србија) и еднострана евроизација (Црна Гора и Косово). Хиперинфлацијата во регионот во минатото, институционалните предизвици и поограничените инструменти достапни на централните банки поради режимот на девизниот курс укажуваат на тоа дека инфлацијата може да остане покачена подолго време.
МОНЕТАРНА ПОЛИТИКА Сè додека инфлацијата останува над целното ниво, централните банки во регионот ќе мора да продолжат да водат порестриктивна монетарна политика со цел да се спречи „дезакотвување“ на инфлаторните очекувања и да се осигура дека инфлацијата целосно се враќа на целта нивоа. Сепак, централните банки не сакаат дополнително да ги зголемат референтните каматни стапки со цел да го заштитат економскиот раст. Сепак, силен и одржлив раст не е можен без стабилност на цените. Ако сега не реагираме одлучно, подоцна можеби ќе треба да се воведе уште порестриктивна политика, со побавен раст.
Зголемувањето на референтната каматна стапка испраќа важен сигнал за определбата на централната банка да се справи со инфлацијата, што е од клучно значење за сузбивање на дополнителни секундарни ефекти. Состојбата е ваква, иако во регионот често се тврди дека поради општата евроизација и вишокот на ликвидност во банкарскиот сектор, механизмот за пренос е ослабен. Централните банки во еднострано евроизираните економии имаат и инструменти и треба да ги користат. Тие вклучуваат зголемување на каматната стапка на задолжителните/слободните резерви и нејзино приближување до стапката на депозитниот капацитет на ЕЦБ, како и прудентни и административни мерки кои влијаат на обемот и квалитетот на кредитирањето.
Постојаната будност е императив, бидејќи, каматните стапки растат и ризиците во глобалниот финансиски сектор остануваат зголемени. Финансиските сектори во Западен Балкан се во многу подобра состојба отколку за време на глобалната финансиска криза. Сепак, постојат одредени слабости поврзани со сопственичките структури, висок процент на заеми со променливи каматни стапки, како и големи изложености на суверени држави во некои земји. Внимателно спроведените стрес-тестови, надзорот базиран на ризик и макропрудентните политики треба да се применуваат онаму каде што е соодветно. Покрај тоа, мора да има силни рамки за реструктуирање на банките и закони за стечај за справување со сите потенцијални ризици. Исто така, важно е да се избегне регулаторна толеранција, која неодамна беше забележана во некои земји од Западен Балкан.
Во овој контекст, клучни се кредибилитетот на монетарната политика и довербата во стабилноста на финансискиот сектор. Ја заштитува независноста и функционалноста на централните банки за да се осигури дека тие се способни да направат „се што е потребно“ за извршување на задачите што им се доверени. Некои економии од Западен Балкан неодамна се соочија со предизвици во овој поглед, со вршители на должност гувернери, надзорни одбори без кворум, законски измени во процесот на назначување на раководството на централната банка и медиумски кампањи.
ФИСКАЛНАТА И ДОГОДНА ПОЛИТИКА ДА БИДЕ ДЕЛ ОД РЕШЕНИЕТО А НЕ ПРОБЛЕМОТ Фискалната и доходната политика мора да соработува со монетарната политика за да го поддржи намалувањето на инфлацијата. Особено е важно тие да не придонесуваат за зголемени притисоци од страната на побарувачката врз режимите на фиксни девизни курсеви, во кои централните банки имаат поограничен простор за намалување на инфлацијата.
Растот на платите е од клучно значење за инфлацијата и инфлаторните очекувања и ќе треба да се следи и да се држи под контрола. Минатата година, иако реалните плати се намалија во еврозоната, растот на платите во некои земји од Западен Балкан ја надмина инфлацијата. Понатамошните брзи зголемувања на платите, вклучително и во јавниот сектор, како и зголемувањата на минималната плата, кои најверојатно ќе доведат до натамошни зголемувања на платите во целата економија, носат со себе значителен ризик од потрајна базична инфлација.
По порелаксирана фискална политика за време на пандемијата, потребна е фискална консолидација за да се ограничат инфлаторните притисоци и да се ублажи влијанието на повисоките трошоци за сервисирање на долгот. Треба да се избегне намалување на даночните стапки со цел да се намали инфлацијата. Повеќето земји од Западен Балкан успеаја да се спротивстават на ваквите намалувања; други работат на негово укинување.
На страната на фискалните трошоци, креаторите на политиките ќе треба да обезбедат само добро насочена и привремена поддршка за најранливите, особено оние кои се борат со криза на трошоците за живот. Во исто време, цените на електричната енергија ќе треба да се прилагодат во согласност со движењата на пазарот, и покрај влијанието врз инфлацијата, за да се ограничат фискалните трошоци и да се одржат ценовните сигнали кои ги ублажуваат притисоците од страната на побарувачката. Усогласувањето на потезите на сите земји во регионот во однос на корекции на цената на електричната енергија, исто така, ќе помогне да се зачуваат еднакви услови за деловното работење на корпоративниот сектор на поединечни земји.
АДМИНИСТРАТИВНИ МЕРКИ И ОДРЖЛИВИ РЕФОРМИ: Административните мерки како што се замрзнување на цените и профитната маржа и трговските ограничувања се широко користени во Западен Балкан, но тие се само привремени решенија. Покрај тоа, тие се ефективни само до одреден степен и често имаат искривувачки ефекти. Реформите насочени кон подобрување на конкуренцијата на долг рок претставуваат поодржлив и поефективен инструмент. Таквите реформи вклучуваат, на пример, отстранување на пречките за основање нови претпријатија, значително зајакнување на органите за заштита на конкуренцијата и воведување механизми за зголемување на транспарентноста на цените.
