Нацизмот, кој триесет години систематски не јаде одвнатре, е толку евтин и банален што е болно предвидлив. Затоа, не е страшно што денес, како Баба Ванѓа, можеме да ја предвидиме секоја реакција на нацистите, страшно е што нацистите немаат причина да се грижат за нивната предвидливост или за нашата реакција – вели овој новинар и публицист
Секогаш кога Борис Дежуловиќ ќе каже такво нешто „in medias res“ или според него „у сриду“, а не може поинаку бидејќи „не го продава својот простор на слободата“, врз него паѓаат дрвја и камења. И тоа е, по правило, речиси секогаш, како што би рекол Ласло Вегел за нашето „незакопано минато“. И за градовите на хероите и за осудените воени злосторници кои станале нечии „херои“.
И додека во градот, кој Дежуловиќ го нарече „касаба“ и тој силно се расправаше, сè уште има истурени јајца, фрлени од две храбри жени и бела боја фрлена врз мурал, осуден воен злосторник, „херој“ на онака страна, која Загајевски одамна ја пееше со стиховите „диктаторите носат бонбони за деца“, а одгласите од неговата колумна „Ебате Вуковар“ не стивнуваат, со писателот и новинар Дежуловиќ разговараме за тоа до кога ќе биде вака, се до главна тема на сите наши разговори, на пример, пред десетина излезе книгата „Бактериите на Поглавник“ со шест несекојдневни приказни, целосно оперирани од секоја баналност на „препишување на реалноста“.
Како што вели неговиот херој: „Затоа што нашата приказна е доволно бесмислена што никој не би ви поверувал дури и да ја раскажете на детектор за лаги“.
Затоа што, на пример, неговата збирка „Песни од Лора“ е најдобар доказ дека ако нашата историја не памети, литературата памети.
Како дојдовме до заклучок дека за една недела кога им се оддава почит на жртвите, не може да има ништо од животот, а камоли „концерт“, во градот од кој заминале една петтина од луѓето, според официјални податоци, како што пишувате во колумната, во последните десет години?
– Со својата трагична судбина, Вуковар, иако стратешки неважен за плановите на лудите генерали на ЈНА, стана симбол, подеднакво и за двајцата. Тогаш бев таму, а од белградскиот печат се сеќавам на сомнамбулистичката иницијатива на приштинската интелигенција дека Вуковар, „српското Галиполе“, по „ослободувањето“ да биде зачуван и сочуван како што умрел, изгорен и разурнат, како град-споменик, град–предупредување. Како што се сеќавам од тогашниот хрватски печат на сомнамбулистичките иницијативи на предвоената интелигенција за балсамирање и зачувување на срамнет со земја и мртов „хрватскиот Сталинград“ како град-споменик и предупредување. За несреќниот град не беше важно кој ќе го ослободи. Оваа еретичка идеја се покажа како вистинита денес, триесет години подоцна, кога Вуковар – обновен и уреден да изгледа жив – не е ништо друго туку спомен-костурница, урбанизирана како мавзолеј со восочни фигури кои држат восочни свеќи. Овој несреќен град никогаш не бил наменет да се живее, тој е град на мртвите чија единствена цел, значење и функција е симболична, односно мобилизирачка. И од што, на големо чудење на хрватските урбанисти, по секој попис заминуваат по пет-шест илјади луѓе, кои од некоја сосема непатриотска причина не сакаат да умрат, туку да живеат.
Истиот ден кога беше откажан концертот на Раде Шербеџија од државна почит кон балсамираниот труп на Вуковар, а градоначалникот на Загреб наредени пред ултрасите на Динамо пелтечејќи вети обновување на нивниот вуковарски мурал“ – зошто муралите во оваа област стануваат полигони за „патриотизам“?
– Тоа е само уметнички израз на навивачката субкултура од преминот на осумдесетите до деведесетите, од времето кога навивачките групи беа преторијанската гарда на тогашните режими. Не треба да се мешаат со фудбал/ногомет, немаат врска со спорт – тоа име го добија затоа што се собираа на трибините од практични причини. Со текот на времето, оваа субкултура стана културнен и политички мејнстрим, па гротескните портрети на воените злосторници на трошни фасади денес се чувани од нашата полиција и обновени од нашите министерства за култура. Овие мурали ќе бидат за идните археолози она што, на пример, денес им се фреските во Римска Помпеја: кодови за читање и разбирање на цивилизацијата што исчезнала во оган и чад. Ние, очигледно, ќе бидеме тие фигури кои лежат во гипс, тела што ги погоди катастрофата во мирен сон.
Реагираше и Ивана Бодрожиќ, писателка родена во Вуковар, чиј роман „Хотел Загорје“ зборува за ужасното воено злосторство што се случило во тој град. „Замислете и размислете, нивната опција не е ниту десничарска, ниту суверена, ниту конзервативна; нивната опција е ужасно себична, знаат само право на сопствена благосостојба, која ќе се постигне буквално преку мртвите“, вели таа и наведува дека кога Златко Хасанбеговиќ, поранешен министер за култура, овој патриот е на Шефот на рубриката во Вуковар годинава, мисли само, кој навистина се грижи за Хрватска и Вуковар“, вели таа…
– Ивана не е единствената. И Фред Матиќ, преживеан од српските логори во Вуковар, и Бојан Главашевиќ, син на застреланиот новинар на Радио Вуковар, го разбраа мојот текст, како и многу граѓани на Вуковар кои приватно контактираа со мене, и многу од пет и пол илјади бегалци од Градот на хероите, кои денес живеат во некои сосема нехеројски, живи градови за живи луѓе, како Даблин, Прага или Ванкувер.
За разлика од нив и многумина што разбираат, вие одамна сте на мета на анонимни, и не само анонимни, автори, разни дежурни „експерти“. Дали некогаш сте се запрашале до каде може да оди омразата?
– Ништо не треба да ме чуди. Ова трае премногу долго за да ме изненади повеќе. Нацизмот, кој триесет години систематски не јаде одвнатре, е толку евтин и банален што е болно предвидлив. Затоа, не е страшно што денес, како Баба Ванѓа, можеме да ја предвидиме секоја реакција на нацистите, страшно е што нацистите немаат причина да се грижат за нивната предвидливост или за нашата реакција. Јавноста е заложник на национализмот и тие го прават токму она што го сака национализмот: мразат. И тогаш мислиме дека национализмот е предвидлив.
Дали навистина живееме овде каде што „очајот паѓа на плодна почва“, како што еднаш изјавил Радомир Константиновиќ, велејќи дека „очајот е единствениот преостанат знак за автентичноста на денешниот човек“?
-Ако тоа е вистина, а јас немам причина, компетентност, амбиција да се расправам со големиот Радомир Константиновиќ, тогаш ова е автентично, ние, очајните на плодно поле. Во земјоделието го паметиме од школо – ај да, и порано се учеше во училиштата – се решава со менување на земјиштето и отстранување на целиот дотраен, уморен и целосно неупотреблив слој земја. За да може ова, пак, целосно да ја редефинира нашата митологија за крв и почва, светата земја и татковината и да ја наруши домашната земјоделска индустрија, се плашам дека до дополнително известување ќе произведуваме само очај. Толку многу лош квалитет што никој во очај нема да се побуни. Имавте убав пример пред некој ден во Белград, а и го истакнавте, каде што само две храбри жени јавно се побунија против муралот на Ратко Младиќ со фрлање јајца: другите веројатно немаа јајца. Дали тоа беше очаен обид?
– Тоа не е. Тоа беше очајнички обид на безмилосната, мизерна опозиција да го прикаже ова како диверзија од укинувањето на референдумскиот праг од страна на Вучиќ. Бев запрепастена. Целата величествена и планирана операција на познатата српска опозиција за зачувување на законот, поткопување на мнозинството, соборување на Вучиќ, преземање на власта и закачување на претседателството на СНС на кабелот на гондолата Калемгдан, сето тоа пропадна поради јајцата на Аида и Јелена врз Младиќ. ! Тоа е, ако ме прашувате мене, само безнадежен очај.
Вашата автентичност се состои и од духовитост. Иако првпат беа објавени пред петнаесет години во Хрватска, токму на денот кога ја објавивте колумната за Вуковар, овде во Србија излезе вашата книга со раскази „Бактериите на Поглавник“. Како успевате на толку верен начин да го внесете духот на нашата реалност во литературата?
– Не се работи за талент, туку за занаети. Јас сум новинар, бев репортер и го видов таканаречениот секојдневен, обичен живот одблизу како и секојдневната, обична смрт. Ја погледнав реалноста во очи. Моите приказни се само извештаи, и тоа што траат долго
Теофил Панчиќ истакна дека ова е „најдобрата прозна ткаенина“ во која со толку духовитост пишувате малку иронична анализа на хрватското општество, но, по читањето, тие приказни сепак оставаат трага кај читателот бидејќи, еве, сè што зборувавме. за денес до нашата реалност овие денови, тоа влијае на обичните, мали луѓе, што го вклучува Паве од насловната приказна, како и ликови од други приказни.
– Хуморот и иронијата во мојата проза, поезија или колумни се само неопходна самоодбрана, само толку имам да се борам со демоните и нивните табуа. Ова не се шеги, ова е жестока пресметка со демони со грубо смеење што ги тера да голтаат кнедли и да ги повратат. Така вели нашиот народ: да не беше трагично, ќе беше смешно. Нашите трагедии мора да бидат смешни за нашиот народ да има што да размислува и каже.
