Поради губење на говорот, предизвикано од оштетување на мозокот, овој актер бил принуден да стави крај на својата богата кариера, што им се случи на славните Шерон Стоун, Кирк Даглас, Емилија Кларк…
Обожавателите на филмските улоги на актерот Брус Вилис можеби никогаш повеќе нема да ја видат оваа ѕвезда на големото платно поради болест која ненадејно го погодила. На 67-годишниот актер му била дијагностицирана болест наречена афазија, која е нарушување на говорот или негово губење поради оштетување на мозокот. Неговото семејство објави дека Вилис ја напушта актерската кариера, бидејќи, болеста влијае на неговите когнитивни способности.
Сепак, сè уште не е сосема јасно од каква афазија страда ѕвездата од акционите филмови, ниту дали болеста настанала како последица на повреда, деменција или мозочен удар. Веста за болеста на Брус Вилис се прошири низ светот за неколку часа, иако на повеќето луѓе се уште не им е јасно за каква болест се работи.
Неврологот д-р Александра Павловиќ, доцент на Факултетот за дефектологија, Универзитетот во Белград и член на Комитетот за деменција при Европската организација за мозочен удар, објаснува дека кога има потешкотии во изразувањето, разбирањето или повторувањето на говорот поради сериозно оштетување до специјални говорни центри и нивната врска ја поставува дијагнозата – афазија.
Тие се резултат на оштетување на говорните центри. Тие најчесто се предизвикани од мозочен удар, или исхемичен, кога артериите што носат крв во и низ мозокот се затнати со згрутчување на крвта, или хеморагични, кога овие артерии пукаат и крвта тече во мозокот. Афазијата често е предизвикана од трауматска повреда на мозокот, како што е сообраќајна несреќа, пад или удар во главата. Сепак, тие можат да се појават и како дел од деменција во процесот на изумирање на мозочните клетки (неврони) со развој на интелектуални попречености.
– Доминантната половина од мозокот или хемисферата е онаа што содржи делови од кортексот кои се специјализирани за говор. За десничарите, но и две третини од левораките, кога станува збор за говорот, водечката или доминантна е лева половина од мозокот. Покрај усниот говор, доминантната хемисфера го контролира пишувањето и читањето, или таканаречениот писмен говор, но и аритметиката, изведувајќи вешто научени движења и меморирање зборови. Од друга страна, недоминантната, десната хемисфера на мозокот е одговорна за препознавање на лицето, музичките способности и меморијата на сликите и просторните односи. Оваа асиметрија во распределбата на некои мозочни функции е особено изразена во говорната функција. Тоа значи дека оштетувањето на левата половина од мозокот генерално носи поголем ризик од загрозување на говорот – истакнува д-р Павловиќ
Постојат неколку видови на афазија. Во таканаречената моторна или Брокова афазија (наречена по францускиот лекар Пол Брок кој ја опишал во средината на 19 век), кога постои нарушување или неможност за продуцирање на орален говор. Причината е оштетување на центарот за производство на говор, таканаречената зона на брокула, која се наоѓа во фронталниот лобус. Броковата афазија се нарекува и нефлуентна, бидејќи спонтаниот говор е многу тежок, не е течен, зборовите се изговараат со труд, а речениците се кратки, без почитување на граматичките правила. Понекогаш болен човек може да ги каже само најкратките зборови, на пример „да“, „не“, „добро“ и слично. За жал, во најтешката форма на оваа афазија, говорот може да стане невозможен. Таквите пациенти често го разбираат говорот на другите луѓе, понекогаш целосно, а понекогаш само едноставни реченици. Нарушени се и способностите за пишување и читање, а поради близината на моторните центри, овие пациенти имаат сериозни проблеми со силата и подвижноста на десната рака и нога.
– Посебен тип на афазија е таканаречената сензорна или Верникова афазија, каде проблем е нарушено разбирање на говорот. Болниот не го разбира туѓиот говор, ниту својот. Овие пациенти зборуваат течно, реченици со вообичаена должина, но нивниот говор изгледа празен бидејќи недостасуваат именки. Често кажуваат и изменети зборови, каде што се заменува буква, па наместо зборот „мачка“ велат „мечка“, но понекогаш целосно заменуваат еден збор со друг збор со слично значење. На пример, пациентите го користат зборот „фотелја“ наместо „стол“. Зборовите изменети на овој начин се нарекуваат парафазија. Кај овој тип на афазија се јавува и феноменот на таканаречен бајпас говор, кога пациентот не може да го најде соодветниот збор, па го опишува со многу други зборови („дај ми што има“). Центарот за разбирање на говорот, именуван по германскиот лекар Карл Верник, кој прв го опишал овој вид на афазија пред два века, се наоѓа во темпоралниот лобус на доминантната половина на мозокот – објаснува нашата соговорничка.
Постојат и други форми на афазија, со изолирано оштетување на именување на предмети или повторување на говори. Понекогаш постои комбинација од овие два типа на афазија наречена глобална афазија. Тогаш човекот ниту го разбира говорот, ниту може да го произведе и да го повтори. Кај сите видови афазија, пациентот е тешко или невозможно да каже како се нарекува предмет или личност.
Се поставува и прашањето – дали афазијата може да биде знак за деменција?
– Кај најчестата деменција, Алцхајмеровата болест, прво се појавуваат нарушувања на меморијата за неодамнешните настани, па болните не можат да се сетат на името на некој предмет, место каде оставиле нешто или имиња на луѓе и постепено им е се потешко да ги следат актуелните настани. Сепак, има и потешкотии во пронаоѓањето на вистинските зборови или таканаречената аномија. Во понатамошниот тек на болеста, која за жал има прогресивен тек, се потешко е да се разбере говорот на другите луѓе. Исто така, постои група на дегенеративни деменции, иако поретки, каде прво и главно нарушување може да биде афазија. Овие болести се нарекуваат примарна прогресивна афазија и спаѓаат во групата на фронтотемпорални деменции. Тие покажуваат изолирано нарушување на говорот, или производство или разбирање, без други симптоми, така што овие пациенти можат да бидат долго време независни и независни од помошта на другите – додава д-р Павловиќ.
Брус Вилис не е единствената холивудска ѕвезда која се бори со оваа болест. Своевремено медиумите пишуваа дека и актерката Шерон Стоун се соочила со афазија, по мозочен удар. Таа рече дека и било најтешко да научи да зборува повторно. Слично нешто му се случи и на легендарниот Кирк Даглас. Актерката Емилија Кларк исто така мораше да се соочи со афазија поради пукната аневризма во мозокот. За среќа, тоа и бил привремен проблем, кој се средил по неколку недели. Кантри пејачот Ренди Тревис исто така ја доби дијагнозата по срцева слабост и мозочен удар, а по долго закрепнување изјави дека на почетокот можел да каже само неколку зборови: да, не, бањата.
