ВЕСЕЛИН СТОЈНЕВ
Колку повеќе им наметнуваме на Македонците дека сме биле едно, дека нивното е, всушност, наше, толку повеќе им ја разгоруваме желбата да бидат поинакви, поразлични од нас Бугарите. Што би било подобро за Путин, ако Бугарија и Северна Македонија сè пожестоко се гризат и клоцаат една со друга дури и пред да живеат заедно во Европската Унија
Бугарија е на пат повторно да го стави ежот Северна Македонија во гаќите. А, штотуку се ослободивме од овој проблем: минатото лето го ставивме Скопје на европскиот колосек на добрососедство и го отстранивме од нашата агенда сериозниот внатрешнополитички проблем со ветото за Скопје што ги пумпаше мускулите на псевдопатриотските партии.
Не замижуваме пред изливите на омраза и насилство
Апсолутно не станува збор за затворање очи пред изливите на омраза и пред бруталното претепување на македонскиот Бугарин Христијан Пендиков. Покрај итното прифаќање на тешко повредениот на лекување, Бугарија направи и остри дипломатски гестови: искажа протест пред амбасадорот на Северна Македонија, го повика бугарскиот амбасадор во Скопје на консултации, со што предупреди на влошување на меѓудржавните односи, а претседателот, премиерот и парламентарните партии излегоа со гневни декларации.
И Северна Македонија ја сфати сериозноста на случајот и министерот за надворешни работи Бујар Османи веднаш по инцидентот дојде во Софија за да го посети пациентот Пендиков во Воената болница заедно со неговиот бугарски колега. Премиерот Ковачевски и претседателот Пендаровски го осудија случајот, а полицијата во еден месец го приведе осомничениот за нападот.
Но, официјално Скопје веднаш потсети на својот став дека бугарските културни клубови не можат да носат контроверзни имиња, особено што од неодамна постои посебен закон против неизгасливата желба во Бугарија „да им го истрие носот носот и да им покаже кои се“. На овие реакции не треба да гледаме нужно како потврда на сопствената перцепција – дека погромите на бугарските клубови и омразата кон луѓето со бугарска самосвест, достигнувајќи одвратно физичко насилство, се доказ дека мораме да ги задржиме нашите „собраќа од втората бугарска држава“ надвор од Европа „додека не се вразумат“.
Затоа што, за голем дел граѓани на Северна Македонија, Ванчо Михајлов и цар Борис Трети не се само контроверзни личности (како што се и за многу Бугари) туку се директно поврзани со фашизмот. Не е важно дали ова е само делумно точно или воопшто не е точно. Генерации Македонци од Титова Југославија се воспитуваа во антифашистички наратив, кој ја вклучуваше и „окупаторска Бугарија“, без разлика каков придонес имаат самите Македонци во антифашистичкиот отпор. И нема начин насилно да им се наметне друг наратив, да им се наметне „историската вистина“. Бидејќи тоа не е само колонијален пристап туку е и контрапродуктивен.
Некои историчари тврдат, на пример, дека англискиот колонијализам бил многу поуспешен од францускиот бидејќи не се обидел да ја наметне британската култура на целото домородно население. Англичаните, генерално, ја почитуваа локална елита која беше лојална кон нивната власт и традиции, но не се обидоа културно да го асимилираат „домородното население“ како Французите. Затоа што дури и ако надмено ги сметате покорените народи за цивилизациски инфериорни од вас, глупаво е да се обидувате насилно да ги „цивилизирате“ – во најмала рака, ќе жнеете длабок отпор, кој ќе бара повеќе сили за одржување на власта, а ќе влијае и на производството и трговијата, кои се главната цел на колонијалното разбојничко освојување. На крајот на краиштата, можете само долго да го одложувате неизбежното – формирањето национална самосвест и стремеж за независност кај потчинетите.
Како минатото може повторно да стане заедничко
Формирањето македонска национална самосвест одамна е факт признаен дури и од најтврдокорните антимакедонски патриоти во Бугарија, кои сонуваат барем да ја реколонизираат македонската историја. А формирањето нација е процес и во случајов не започнува и не завршува со декрет на Коминтерна и „вештачка“ јазична кодификација (сите се такви) на јазик различен од бугарскиот. Да, „македонизмот“ е изграден на антибугарска основа и веројатно ќе продолжи да се гради врз него, затоа што нациите се формираат со оградување своја историја, култура, а често и јазик, како различни од оние на другите. Уште повеќе ако еден од другите речиси не се разликувал пред еден век, ако не толку одамна Бугарите и Македонците биле едно. Но, колку повеќе им наметнуваме дека сме едно, дека нивното е, всушност, наше, толку повеќе им ја разгоруваме желбата да бидат други, поразлични од нас.
Минатото може повторно да стане заедничко, ако заедно го преоткриеме. Многу посоодветно е бугарските културни центри во Северна Македонија да ги носат имињата на Климент Охридски и браќата Миладиновци, на пример – токму затоа што покрај Вардар ги сметаат за свои херои. Дали ние, како поголеми, постари, како оние што „имаат од што да украдат“, би имале проблем со самосвеста ако „даваме преку споделување“ историја? А која е поентата на овие културни центри ако се затворени и под стража и никој не влегува таму освен Бугари од Бугарија и граѓани на Северна Македонија со бугарска самосвест?
И зарем не е многу поважно за нас, наместо да зјапаме во прославите на нашите соседи за историските личности кои сè уште нè разделуваат, да возвратиме, ако треба дури и да платиме за да гледаме неколку национални бугарски телевизии во Северна Македонија, како и нивни во Бугарија? Затоа што кога човек е сам или со семејството пред телевизор, има многу поголеми шанси да ги надмине стереотипите за соседот отколку ако е оставен само на моќта на самопочитувањето добиено од домашните медиуми.
Улогата на Русија
По многубројните сведочења за брутална интервенција на Кремљ на Балканот во последните години, не се за потценување зборовите на претседателот Пендаровски дека руските служби ги координираат од Бугарија провокациите во Северна Македонија ниту, пак, неговиот апел на бугарските националисти, вклучително и пратеник на Европскиот парламент и лидер на невладина организација, да не им се дозволи да влезат во неговата земја. Можеме да бидеме сигурни дека и руските служби немаат помало влијание крај Вардар, откако беа вмешани и во нападот на парламентот во Скопје во 2017 година. Бидејќи Кремљ нема никаков интерес за вистински интегрирани балкански земји во ЕУ, таму му требаат тројански коњи, како што се обидува да ја претвори Бугарија од самиот почеток на нејзиното членство во ЕУ. И што би било подобро за Путин, ако Бугарија и Северна Македонија сè пожестоко се гризат и клоцаат една со друга дури и пред да живеат заедно во Европската Унија.
(Коментар на Веселин Стојнев, новинар и заменик-главен уредник на списанието БГлобал, за Дојче веле на бугарски јазик)
