Како и во случајот со упадот на Капитол, повторувањето во Бразил не беше спонтан чин, туку резултат на долгорочно поттикнување на насилство и поткопување на демократскиот поредок, за што клучен придонес дадоа двајцата губитници на изборите: Трамп и Болсонаро
ВЛАДАН МАРИЈАНОВИЌ
Сцените од толпата што ја преплави зградата на Капитол во Вашингтон на 6 јануари 2021 година, решена насилно да ги поништи совршено редовните резултати од претседателските избори одржани два месеци претходно и подготвена физички да се справи со оние што им застануваат на патот (потпретседател во заминување Мајк Пенс едвај избегна да биде линчуван), колку и да изгледаат гротескни на моменти – само сетете се на висококот момче со шубарата од кој штрчеа џиновските рогови – беа навистина застрашувачки, бидејќи, меѓу другото, на драстичен начин покажаа колку, дури и во една Америка, е тенка сликата за цивилизацијата на современото општество.
За споредба, овомесечната бразилска реприза на тие настани – истовремената инвазија на зградите на националниот конгрес, Врховниот суд и претседателската палата во Бразилија, со намера да се изврши поништување на резултатите од претседателските избори на кои левичарот Луис Инасио Лула да Силва го победи радикалниот десничар Жаир Болсонаро – иако многу подеструктивен во однос на обемот на направената штета, во исто време некако изгледаше како колективен идиотизам на пореметените средношколци кои излегоа од контрола на екскурзија. Таканаречените „борци за слобода“ (во толкувањето на бразилската, но и американската екстремна десница) изгледаа повеќе заинтересирани за кршење прозорци, уништување уметнички дела, уринирање во канцеларии и други точки од класичниот хулигански репертоар отколку за она што го Наводно наумил да направи: спречување на претстојната „комунистичка диктатура“ или што и да е тоа што им се чини на поддржувачите и спонзорите на изборниот губитник, од пред дваесетина дена, поранешниот претседател Болсонаро.
Дури и нивниот „стајлинг“ придонесе за несериозноста на сцената: многумина од оние кои упаднаа во зградите на најважните државни институции ги носеа златно-жолтите дресови на фудбалската репрезентација, кои локалната десница ги узурпира во последно време, целосно менувајќи ја нивната симболика. Додека голем дел од напаѓачите на Капитол беа облечени во воени или паравоени униформи, со јасна намера да им дадат до знаење на преголемото обезбедување на зградата, но и на цела Америка дека сите патриоти се кренале на бунт, нивните колегите во Бразилија одеа на рушење, тргнати со желба да ја испратат истата порака, но се чини повеќе со локален менталитет на вродениот карневалски (?) дух, поради што веројатно сè помина без мртви или повредени луѓе. Иако секако помогна тоа што на неколкуте полицајци кои ги обезбедуваа елегантните државни згради – дело на легендарниот архитект Оскар Нимаер – не ни помислуваа да се пресметаат со хулиганите. А некои и се фотографираа со нив.
Дали сето ова значи, како што завршија настаните од 8 јануари, вклучително и Монти Пајтонскиот сцена (кога на сцената се појавија припадници на специјалната единица на федералната полиција, бунтовниците почнаа да им аплаудираат, верувајќи дека конечно одговориле на нивните повторени повици заедно со војската да ја преземат власта во државата, не сфаќајќи дека се таму за да ги уапсат) не треба да се сфати премногу сериозно? И дека веќе нема латентна закана што лебди над бразилската демократија по заминувањето на Болсонаро од власта? Нема шанси.
За почеток, упадот во институциите, едвај една недела откако Лула ја презеде претседателската функција – враќајќи се на функцијата во која помина два мандати (2003-2010) – не се случи спонтано, исто како и паралелите меѓу насилството во Бразилија и пучот како обид во САД. Заговорите и повиците за воен удар кружат во ултрадесничарските кругови во Бразил со месеци, интензивирајќи откако Лула го победи Болсонаро, кулминирајќи во деновите пред нападот врз институциите.
Иако повеќето од насилниците биле „аматери со лоши намери“, како што канадскиот политиколог Роберт Мага, ко-основач на бразилскиот институт Игарапе, ги квалификува во напис за Project Syndicate, „не треба да има сомневање дека овој насилен чин претставува најсериозната закана за најголемата латиноамериканска демократија од државниот удар во 1964 година“, кога во земјата беше воспоставена воена диктатура, која траеше следните две децении.
Тоа што екстремните десничари кои учествуваа во насилството веруваат дека на Болсонаро наводно му биле ограбени изборите не е изненадувачки: Болсонаро, неговите синови и еден куп советници, влијателни и политички оперативци (…) со години ги колваа поддржувачите со дезинформации и лажни тврдења. Нивната цел од почетокот беше да ги поткопаат темелите на самата демократија. За време на четирите години на власт на Болсонаро, тој и неговите сојузници го доведуваа во прашање интегритетот на процесот на гласање и шират невистини за наводни наместени избори и неисправни електронски машини за гласање. Болсонаро потоа го запали фитиљот за нападот и го напушти местото на злосторството“, пишува Мага, алудирајќи на околноста дека Болсонаро, наместо да присуствува на инаугурацијата на Лула како што беше вообичаено, отпатува за Флорида неколку дена пред тоа, од каде потоа тивко го осуди насилството.
Несомнено е дека однесувањето на Болсонаро опишано, особено неговото одбивање да го признае поразот – по примерот на Доналд Трамп, на кого исто така гледа – доведе директно до она што се случи на 8 јануари. Затоа, никој не беше изненаден кога од Врховниот суд беше соопштено дека во истрагата за настаните од тој ден ќе биде опфатен и актуелниот претседател. Исто како што беше неизбежно, со оглед на целосниот недостаток на реакција од страна на силите на редот и законот за време на хаосот во Бразил додека не беше активирана федералната полиција, поранешниот министер за правда во администрацијата на Болсонаро, Андерсон Торес, кој штотуку се врати во неговата функција како шеф на јавноста ќе биде во фокусот на истрагата.за безбедноста на сојузната област во која се наоѓа главниот град (Бразил има посебен статус во рамките на бразилската федерација, како Вашингтон во САД). Еден од првите потези на властите беше издавањето налог за апсење на Торес, кој исто така во тоа време беше на Флорида, но потоа – како што најави – доброволно се врати во својата татковина, каде веднаш беше уапсен под сомнение дека придонел за зградите на државните институции ќе бидат зафатени во времето на работа.
Имено, уверувањето на новата администрација на Лула и на самиот претседател е силно дека она што се случи таа втора недела од јануари немаше да се случи доколку не беа создадени услови за тоа одвнатре, меѓу екстремно десничарските членови на државниот апарат. , особено полицијата и армијата – токму оние структури на чија поддршка се надеваа фанатичните приврзаници на Болсонаро од самиот почеток, и затоа тие со недели бивакаа пред касарните во неколку градови, вклучително и Бразилија. Оттука и решителниот и брз одговор на државата – за разлика од бескрајното одолговлекување на тој процес во САД. Но, таа агилност носи и ризици, предупредуваат во написот за Project Syndicate Тиаго де Арагао, извршен директор за односи со јавноста во бразилскиот институт Arco Advice, и колега од Институтот Брукингс, Отавијано Кануто, поранешен потпретседател и извршен директор на Светската банка. „Многу ќе зависи од тоа како Лула, министерот за одбрана Хозе Мусио и министерот за правда Флавио Дино ќе постапат во наредните денови. Ако си дозволат да почувствуваат гнев поради тоа што се случи, ризикуваат да ја зајакнат опозицијата на улица. (…) Ако ја постават целта премногу широко, тие само ќе продолжат да го умножуваат моделот на поларизација. (…) Но, ако администрацијата се погрижи одговорноста за криминалната активност да ја сносат сите оние кои треба да ја сносат, може да ја зајакне пораката дека секој напад врз демократските институции, без разлика дали доаѓа од левицата или од десницата, ќе биде одговорен со одлучна примена на владеењето на правото“, пишуваат тие.
„Бразилската демократија, според тоа, засега е жива и здрава. Но, сè додека Болсонарите продолжат да работат на нејзината глава, додека уживаат во дарежливата финансиска и логистичка поддршка на големиот капитал, бразилските демократи нема да можат мирно да спијат.
