Затворањето на унгарската граница заради спречување на влез на мигранти, принуди некои од оние кои се обидува очајно да го напушти Косово или Албанија на алтернативен пат за пребарување во ЕУ преку Романија
ЈОВАНА ГЕОРГИЕВСКА
Конфликтот меѓу Агрон Салихи и романскиот систем за имиграција траеше пет месеци и не заврши добро за првиот. Овој триесетгодишен маж, роден на Косово, беше депортиран назад. Салихи, заедно со неговите браќа, илегално влегле во Романија есента 2016 година преку преминот во југозападниот дел на земјата, оној кој тајно се користи од страна на мигранти на патот кон Шенген зоната, се вели во неговото судско досие.
Бидејќи има криминално досие во Германија, Салихи побарал статус на бегалец во Романија, тврдејќи дека етничките Роми, како него, се дискриминирани во Косово. Но, во февруари 2017 година, локалниот суд во градот Ѓурѓу, каде што бил стациониран, како барател на азил, донел одлука во корист на Генералниот инспекторат на Романија за имиграција, кој побарал Салихи да биде депортирани во неговата татковина.
Салихи е само еден од стотиците мигранти од Косово и Албанија за кои се верува дека се обиделе да најдат алтернативен пат за Европа, токму преку Романија, откако Унгарија ја затворила својата граница во пролетта 2016 година, кога владата во Будимпешта ја завршила изградбата на оградата висока четири метри и долга 175 километри, долж границата со Србија, за да се спречи влезот на мигранти во земјата.
Податоците на Европската агенција за заштита на границите и крајбрежјата, Фронтекс, покажуваат дека по завршувањето на оградата бројот на илегални премини на српско-романската граница за десет пати е зголемен во првите шест месеци на 2017 година, во споредба со истиот период претходната година.
Романската погранична полиција потврди за БИРН дека од почетокот на 2016 година до март 2018 година, 148 државјани и 95 граѓани на косовските Албанци се уапсени за нелегално преминување на границата. Сепак, романските власти одбиваат да откријат повеќе детали за мигранти од Косово поради политичката деликатност на проблемот, бидејќи, Романија е една од петте земји на ЕУ кои не ја признаваат независноста на Косово. Личните документи издадени на Косово во Романија се прифаќаат само за да се утврди идентитетот на одредено лице.
Ако мигранти од Косово бидат фатени кога влегуваат во Романија, против нив се започнува постапката за да се вратат во Србија, освен ако тие не побараат азил, во кој случај тие може да останат во Романија до донесувањето на одлука по барањето. Фактот што Србија не го признава Косово, дополнително го компликува статусот на мигрантите и процесот на репатријација.
Српската полиција одби да одговори на прашањето што прави со мигрантите од Косово, кои се депортирани од земји како што е Романија. Исто така, косовската полиција може да соработуваат директно со своите колеги од Србија, преку размена на информации за мигранти, но известување за обиди за нелегално премини не се доставуваат до властите во Приштина.
Во секој случај, очигледно е дека иако бројот на мигранти од Косово и Албанија, кои ја користат Романија на патот кон Западна Европа е релативно мал, тој број се зголемува значително, бидејќи Унгарија подигна ограда на границата.
ЛАЖНИ ПАСОШИ И ДОКУМЕНТИ Околу три часот наутро на 16 октомври 2017 година романската погранична полиција извршила проверка на два автомобили, регистрирани во Србија, чии возачи сакаа да преминеТ од Романија во Унгарија од страна на преминот Борш. Три лица во две возила и покажаа на граничната полиција српски пасоши.
По внимателна проверка, романските полицајци забележаа дека тројцата патници не потсетуваат на сликите на пасошите. Истрагата покажа дека тројцата патници, всушност, се од Косово – Лабинот Геџа (32) Седвер Хоти (30) и Елон Красниќи (24) се упатиле кон Западна Европа. Тие тврделе дека за српските пасоши платиле 500 евра по парче.
Тие не се единствена група на косовски Албанци кои се обидувале да стигнат до некоја од земјите на Шенген зоната преку Романија, со помош на фалсификувани документи. Еден месец подоцна, на граничната полиција на InterRegio возот помеѓу Темишвар во Романија и Будимпшешта во Унгарија, биле фатени нови мигранти со лажни бугарски пасоши, на патот кон Швајцарија. Документите биле купени во Србија (!) за 2.000 евра.
Ако мигрантите не извршиле други кривични дела, романската судовите и обвинителите обично благо ги третираат, без оглед на земјата на потекло. Обично тоа е доволно да се плати парична казна и обвинителите да се откажат од обвинение за нелегално преминување на границата.
Еден таков мигрант од Косово – Лабинот Зогај, се обидел да премине од Романија во Унгарија, во октомври 2016 година, но на граничната полиција спречила наводниот обид да се дојде до Германија. Еден ден подоцна, уште еден мигранти од Косово, Диара Битиќи, романската погранична полиција го фати со лажна италијански лична карта во возот за Будимпешта.
Во ноември 2017 романскиот суд го усвои предлогот на државниот обвинител да се воздржи од натамошно гонење на двајца граѓани на Косово.
КАКО ДА СЕ ОДБЕНЕ ПЛАЌАЊЕТО НА ШВЕРЦЕРИТЕ: Градовите во северниот дел на Србија – Суботица, во близина на унгарската граница и Кикинда која е во близина на романската граница – имаат големи центри за бегалци. Кикинда е само 14 километри од романско село Теремија Мика и мигранти често ги користат патиштата меѓу двата града да се преселат на друга страна, бидејќи, на многу канали за наводнување, обраснати со грмушки, едноставно лесно можат да се сокријат. Исто така, унгарската граница е многу блиска. Пред почетокот на земјоделската сезона, полицијата тоа лесно може да го види, бидејќи патеките на мигранти оставаат зад себе траги во полињата.
Кога БИРН го посети ова место, немаше знаци на присутност на српската гранична полиција. Еден полицаец од романската гранична патрола рече дека тие биле во мал број, слабо опремени и дека сигурно немаат интерес за запирање на мигрантите.
Во меѓувреме, транзитниот центар за мигранти во Суботица е полн со луѓе кои чекаат за влез во Унгарија. Некои од нив чекаат шест или дури десет месеци, затоа што Владата на Унгарија овозможува влез на само пет до десет бегалци на ден, од понеделник до петок. Многу мигранти кои сега се во Србија се обиделе да ја преминат границата илегално по неколку пати; некои од оние кои пристигнале во Западна Европа успеале прво да се преселат од северна Србија во Романија.
Во скоро сите случаи, мигрантите патуваат без документи, освен оние од Албанија и Косово, објасни романски граничен службеник. Но, некои успеале да ја преминат границата на легитимен начин.
Српската гранична полиција во Шид, на хрватската граница, информира БИРН, се судри со група косовски Албанци, кои законски влегле во ЕУ со српски пасоши за кои тие имаат право, бидејќи тие се родени во поранешна Југославија. Оние кои не можат да дојдат до правните документи имаат на располагање уште една опција – да им платат на шверцерите да ги преведат илегално преку границата. Романија стана пат за шверцери откако е потешко да се влезе во Унгарија и Хрватска.
Халил Т., на возраст од 26 години, потекнува од Гњилане во југоисточниот дел на Косово. Тој беше осуден во неговата земја и два пати се обиде да се премине од Романија во Унгарија, но беше уапсен и депортиран секој пат. Според податоците на романските судови, Халил T, Генк Билал и другите се помилувани во мај 2017 година, но им е запретено со големи казни ако повторно влезат. Истите беа заробени од романската погранична полиција во 2016 година, кога судот ги ослободил.
Првото патување на Халил Т. и неговите пријатели од Косово до Унгарија ги чини илјадници евра, колку платиле шверцери, но наскоро откриле дека би можеле да ги избегнат трошоците. За да се преселат во Србија, а потоа и во Романија, користеа привремени документи за идентификација обезбедени од страна на српските власти.
Привремен документ за идентификација е хартија А4: привремена дозвола издадена од српските власти на границата за 15 дена само за оние жители на Косово кои немаат српски лични карти. Таквите документи беа воведени по „бриселскиот договор” помеѓу Белград и Приштина во 2013 година, со што се отвори можноста за издавање на привремени патни дозволи.
МОЛК НА СРПСКИОТ МИНИСТЕР ЗА НАДВОРЕШНИ: За Србија, чиј Устав Косово го третира како дел од својата територија, депортацијата на носителите на косовските пасоши на Косово ќе значи де факто признавање на независноста на Приштина. Ако српската полиција мигрантите од Косово ги депортира назад, тоа би значело дека Белград го прифати ставот дека тие не се државјани на Србија, што буквално значи дека Србија ќе го признае Косово како независна држава. Ако бидат ставени во бегалски центри во Србија, тоа би значело дека тие имаат статус на бегалци од независна држава, што е исто така неприфатливо за властите во Белград.
БИРН побара од српската полиција да прогласи официјален став кон мигрантите од Косово и да објасни дали се третирани како странци или како државјани на Србија. Одговорот беше краток: „Ние не можеме да ви помогнеме”.
Меѓутоа, друг извор од српската полиција, кој побара да остане анонимен, за БИРН изјави дека Белград ја смета миграцијата на косовските Албанци како корисен тренд. „Колку повеќе Косоварите го напушат Косово, за Србија ќе биде подобро. Значи, не постои причина да ги запре на границата или во близина и да ги враќа назад”, изјави официјалното лице.
Романското Министерство за надворешни работи информираше за БИРН дека Букурешт нема намера да го признае Косово. Следствено, одлуките на романските судови не се валидни во Косово и обратно. Во судската постапка која ја следеше БИРН, судии во Романија ја издадоа судска покана до граѓаните на Косово и ги осудија за нелегално преминување на границата – но овие одлуки немаат законска сила во самото Косово. Депортираните мигранти се слободни да пробаат повторно.
Во меѓувреме, косовските власти се обидуваат да ја намалат важноста на миграцијата низ Романија. Баки Келана, портпарол на косовската полиција, изјави дека полицијата нема информации за депортациите на косовските граѓани од Бугарија и Романија. „Претставниците на косовската полиција учествуваа на состанок посветен на миграција, организиран од страна на Европската агенција за гранична полиција Фронтекс. Бугарија и Романија беа присутни на состанокот. Во својата презентација на миграција не рекоа ништо за граѓаните на Република Косово, кои поминува низ нивната територија”, рече Келана.
БИРН побара од српската полиција да прогласи официјален став кон мигрантите од Косово и да објасни дали се третирани како странци или како државјани на Србија. Одговорот беше краток: „Ние не можеме да ви помогнеме”.
Меѓутоа, друг извор од српската полиција, кој побара да остане анонимен, за БИРН изјави дека Белград смета дека миграцијата на косовските Албанци како корисна тренд. „Колку повеќе Косоварите го напушти Косово за Србија да биде подобро. Значи, не постои причина да ги запре на границата или во близина кога ќе ги испрати назад”, изјави официјалното лице.
Романското Министерство за надворешни работи информираше за БИРН дека Букурешт нема намера да го признае Косово. Следствено, одлуките на романските судови не се валидни во Косово и обратно. Во судската постапка која следеше БИРН, судии во Романија ја издаде судска покана до граѓаните на Косово и ги осуди за нелегално преминување на границата – но овие одлуки немаат законска сила во самото Косово. Депортираните мигранти се слободни да пробаат повторно.
Но, во извештајот на Генералниот инспекторат на романската имиграција од 2017 се покажува дека 4,5 отсто од луѓето кои прашале за репатријација на властите во Букурешт биле од Косово. Според извештајот на Инспекторатот за 2016 година, 7,3 отсто од луѓето што се вратиле во нивните земји се од Албанија. Сепак, многу малку мигранти од Косово или Албанија добиваат азил во Романија – нивната цел е пактично насолчена кон тоа да влезат во Шенген зоната.
„РОМАНИЈА НЕ Е МОЈАТА ЦЕЛ”: Романските судовите немаат избалансиран став за луѓето кои илегално предводат шверцери на мигранти преку границите. Во некои случаи, судовите ги казнуваат само со парична казна. Во други, шверцерите завршуваат во затвор.
Во септември 2017 година, осум ирачки граѓани, од кои две деца, како и еден Кениец, биле во рацете на алабнски шверцери кои за пари ветиле дека ќе ги однесат до Германија. Тие биле сместени во алфа ромео со германски регистарски таблички и го напуштија приемниот центар каде што аплицирале за азил во Романија. Но, на 300 метри од границата со Унгарија беше запрен од романската погранична полиција. Шверцерите биле осудени на 20 и 16 месеци затвор и биле условно ослободени.
Во случајот со српските шверцери кои имале над 80 имигранти во Романија, судовите биле уште поблаги. Тие се осудени на општествено корисна работа или затвор во случај да одбијат да си заминат.
Илегалните мигранти можат да бидат казнети. Двајца албански државјани, Рустан Шамија и Кристијан Лешај, романскиот суд ги осудил на 2.000 леи (450 евра) во ноември 2017 година; ако не платиле, ќе завршат во затвор. Тие мораа да платат дополнителни 2.000 леи за судски трошоци.
Кога биле испрашувани во Романија, Ками и Лешај на полицијата и изјавиле дека патувале една недела по напуштањето на Албанија во неуспешен обид да стигнат до Италија. Со автобус патувале кон Скопје, Македонија, а потоа и во Бугарија, но бугарската полиција ги испратила назад. Кога се вратиле во Македонија, отпатувале со автобус во Белград, потоа во Суботица и конечно до Кикинда. Тогаш пешки се преселиле во Романија, користејќи ГПС-апликација по телефон, но кога дошле од Романија до границата со Унгарија, биле фатени од страна на полицијата.
И покрај пречките што ги имаат имигрантите како што се Чами и Лешај, нивниот број е зголемен за 15,4 отсто помеѓу 2016 и 2017 година. Бројот на баратели на азил во меѓувреме се зголемил за 161 отсто, па романскиот Имиграциски инспекторат забележал околу 5.000 барања во 2017 година.
Букурешт прави напори да ги одврати; во декември 2016 година беше лансирана национална кампања во која беа користени слики на мигранти кои ја минале границата со Романија, со повик до локалното население да ја известат полицијата ако забележале мигранти во пограничната зона.
Но, дури и по депортацијата од Романија, некои имигранти се обидуваат илегално да ја преминат границата и да влезат во Западна Европа – а некои на крајот успеваат.
Еден од нив е Тонини Печај, дваесетгодишен албански државјанин, кој веќе бил избркан од неколку земји на ЕУ пред да се обиде да ја премине границата помеѓу Србија и Романија минатата година. Тој изјави за БИРН дека тој се одлучил за илегален премин, бидејќи, тој веќе бил протеран од шест европски земји за криминал извршен во минатото. Тој беше уапсен во 2012 година со својот брат за киднапирање на човек кој им должел пари, но тврди дека тој ја издржал казната и го исплатил својот долг кон општеството.
„Многу европски земји ме отфрлија поради Интерпол, Романија не беше мојата дестинација”, рече Печај. Патувал низ Србија, а потоа одел во Романија. „Во Романија бев уапсен на границата со Унгарија, додека минав цела недела таму. Поминав низ овој пат бидејќи претходно се обидов да ја преминам Хрватска, Грција, Унгарија и други земји”, објаснува тој. „Во Унгарија бев чуван осум часа во приемниот центар и потоа се вратив во Романија”.
Но, тоа не го обесхрабри Печај. Тој се обидел уште четири пати да ја премине српско-унгарската граница. Последниот обид бил успешен. Кога зборуваше со новинарите на БИРН, тој веќе живееше во Луксембург 11 месеци. „Во моментов живеам во Луксембург, но немам никакви документи”, вели тој. „Тука сум илегален имигрант, но тоа само значи дека сум неофицијално стигнат, без статус, и немам постојана адреса”.
Приказната на Печај покажува дека и покрај сите пречки што властите од различни земји го поставиле на патот кон Западна Европа, најистакнатите мигранти, кои не сакаат да се откажат, успеваат да стигнат до „ветените земји”.
(Овој текст беше креиран во рамките на програмата за поддршка на регионалната соработка на новинарите кои ја спроведуваат Бирн во соработка со Ерсте)
