МИЛИЦА РАДОВАНОВИЌ ХЕРЕМИЌ (БИ-БИ-СИ)
Според податоците на Европската статистичка служба – Евростат, работната недела во Србија трае најдолго на континентот и тоа е вистина за странските вложувања во оваа земја
Има малку убави зборови што работникот може да ги слушне. Најчесто слуша – бонус и одмор. За работниците во автомобилската индустрија во Србија, овие два збора, сепак, меѓусебно се исклучуваат. Додаток на плата можат да добијат само доколку не пропуштат ниту еден ден од работа, покажува истражувањето „Позиција на работниците и работничките во автомобилската индустрија“.
„Кога еднаш ќе задоцните, го губите бонусот, а тоа не е мала бројка“Еден човек, а камоли цело семејство, не може да живее со минимална плата од 47.000 динари. Затоа се важни тие 20 отсто од платата, каков и да е бонусот“, вели долгогодишна работничка во фабриката Јура за Би-Би-Си на српски. Таа не сака нејзиното име да се споменува од страв да не ја изгуби работата.
Јужнокорејскиот производител на електронска опрема за автомобили има три погони во Србија, во кои се вработени неколку илјади работници. Стотици вработени летово излегоа на штрајк во Лесковац со барање за зголемување на платите и промена на условите за добивање бонуси, што работодавачот се уште не го прифаќа. „Никој нема директно да каже: не смеете да земате боледување. „Се случува, сепак, да им се укинат бонусите на работниците доколку земат боледување. Бидејќи бонусите често сочинуваат значителен дел од заработката, тие на работа доаѓаат болни, загрозувајќи го сопственото здравје и здравјето на своите колеги“, вели Бојана Таминџија, една од авторките на истражувањето на Центарот за еманципација политики (ЦПП). Оваа практика е незаконска и противуставна, бидејќи ги принудува вработените да се откажат од правото на платено отсуство, се вели во истражувањето.
Од Министерството за труд не прецизираа дали таквата практика е легална или не на прашањето на Би-Би-Си на српски јазик за условувањето на бонусите со секојдневно доаѓање на работа. Критериумите за покачување на платите се дефинирани со колективниот договор, прописите за труд и договорот за труд, соопшти Министерството. Компанијата Јура до објавувањето на овој текст не одговори на прашањата на Би-Би-Си на српски јазик. Оваа компанија претходно соопшти дека во Јура „не се кршат човековите и работничките права“ и дека „работат согласно прописите на Република Србија“. Инспекторите поднеле вкупно пет барања за поведување прекршочна постапка против Јура, врз основа на инспекцијата на комбинатот во Лесковац, покажуваат податоците на Министерството за труд до Би-би-си на српски јазик. Барањата се поднесени поради прекршување на Законот за штрајкови и Законот за труд, како и поради неправилности од областа на безбедноста и здравјето при работа, соопшти Министерството.
АПЕОЛУТНО ПРИСУСТВО Во компаниите од автомобилската индустрија има бонуси за присуство, ефикасност и квалитет. Додека бонусите за ефикасност и квалитет се условени со достигнување на нормата, односно процентот на отпад, бонусот за присуство е поврзан со дневното пристигнување на работа, според истражувањето на CPE.
Вработените во Јура имаат право на бонус од десет отсто од платата доколку цело време работеле во текот на месецот и дополнителни десет отсто доколку во претходните шест месеци немале ниту еден ден отсуство, вели Саша Марковиќ. управник на синдикатот „Независност“ во погонот Јура во Рача. Покрај бонуси, на работниците им се исплаќаат и работните саботи и недели. Голем број вработени сакаат да работат што повеќе за време на викендот за платата да достигне 80.000 динари, проценува Марковиќ. „Секој динар им значи на луѓето“, вели неговиот колега.
Кога работниците во Лесковац излегоа на штрајк, синдикатот „Независност“ од Рача ги поддржа, но не се приклучија. „Знаев дека можеби неколку луѓе ќе излезат ако повикам на штрајк. Од 1.300 работници во Рача, 1.000 се со земен кредит“, вели Марковиќ. Компанијата Јура претходно изјави дека штрајкот во Лесковац е „незаконски“.
НАЈДОЛГАТА РАБОТНА НЕДЕЛА Просечната плата на работниците кои учествуваа во истражувањето на ЦЕП изнесуваше околу 70.000 динари, од кои третина се со бонуси, прекувремена работа и ноќна работа. Авторите разговарале со педесет работници вработени во десет фабрики во различни делови на Србија, чии седишта се наоѓаат на различни континенти. Со оглед на тоа што имаат ниски плати, и работниците се во ќорсокак бидејќи не се во состојба да одбијат или да се борат против прекувремената работа и работата во сабота“, вели Бојана Таминџија.
Работничката ВО Јура вели дека на колегите им се случило да искомбинираат неколку дена без задолжителниот одмор загарантиран со закон. Прекувремената работа не треба да надминува вкупно 48 часа неделно, според српските прописи. Работодавачите можат да воведат таканаречена прераспределба на работното време, така што вработените можат да работат и до 60 часа во една недела, доколку имаат повеќе работа. Но, работодавачите мора да овозможат и помалку работа, така што просечната работна недела да не надминува 40 часа.
Додека прекувремената работа се доплаќа, прекувремената работа не носи пари затоа што се подразбира дека работникот работи повеќе еден месец, а следниот помалку. „Во нашето истражување работниците велат дека никогаш не се случило да работат помалку, туку дека се случувало да работат повеќе. „Целосно е матно дали е прераспределба или прекувремена работа“, вели Таминџија.
Ваквата практика се поклопува со податоците на Европската статистичка служба – Евростат, според кои работната недела во Србија трае најдолго.
НЕЗАКОНСКИ ДОГОВОРИ Адвокатот Никола Стојановиќ од Лесковац ги застапува работниците кои се обидуваат да ги заштитат своите права на суд. Многу случаи во кои работодавците постапуваат незаконски и не стигнуваат до судијата, оценува тој. „Едно време, на југот на Србија, кај приватните работници беше практика да работат шест дена во неделата, а придонесите и платите да се плаќаат за 40 часа. Работниците всушност работеа еден ден на црно“, вели тој.
„Работниците обично ги тужат работодавците за неисплатени плати“, објаснува тој. „Ова има и најголеми шанси за успех. Многу потешко е кога работникот сака да докаже дека договорот според кој работи не е во согласност со законот“ додава тој.
Заобиколувајќи го Законот за работни односи, работодавачите продолжуваат договори на определено време или склучуваат привремени и случајни работни места за работните места кои се неопходни. „Договор на определено време може да трае 24 месеци. Релативно често се случува по две години работодавачот само да го смени називот и описот на работното место и да склучи нов договор на определено време, иако работникот всушност останал на истото работно место“, вели адвокатот. Овие, како и договори за скратено работно време, се склучуваат за позиции за кои треба да се понуди работа трајно. Работниците кои работат според овие договори немаат исти права, како што се платено боледување и празници, како оние кои се вработени „постојано“.
Вакви договори не се дозволени за работни места кои постојат во систематизација, објаснува адвокатот. „Ако имате продавница, можете да ангажирате молер да ви ја обои продавницата, но не и продавачоѕ“, вели тој. За време на повеќегодишната забрана за вработување во јавниот сектор, некои јавни претпријатија на овој начин ги добија потребните работници, што го потврди и тогашниот заменик градоначалник на Белград, Горан Весиќ.
Анализата на порталот Radnik.rокажа дека во вакви случаи домашните судови заземаат различни позиции. и дека вработените не секогаш добиваат спорови. Во такви постапки товарот на докажувањето е на работниците, а и успехот е многу понеизвесен, вели Стојановиќ.
ЗЕМЈА НА ЕВТИНАТА РАБОТНА СИЛА Многу странски компании дојдоа во Србија благодарение на стимулации, потсетува Бојана Таминџија. „Условите се горе-долу исти во овој дел од светот што го нарекуваме земји на евтина работна сила, односно земји на производство. Земјите од регионот на ист начин привлекуваат странски компании со тоа што им даваат субвенции, и со намалување на работниот стандард за да не понудат поконкурентни услови“, оценува таа.
Саша Марковиќ смета дека положбата на неговите колеги нема да се подобри додека државата не интервенира. „Не сакаат да разговараат со синдикатот. Сега се чини дека државата е на нивна страна“, вели тој.
Работничка од оваа јужнокорејска компанија вели дека „не се плаши и не бега од работа, сепак, би сакала газдите да се однесуваат поправедно со вработените Работодавачот не сака да разговара со нас. Како да не постоиме“, вели таај.
