Еден од авторите на оваа студија, Ваутер Свирс, за НИН вели дека руските наративи ги шират и српските политичари и дека тоа е јасно видливо кога станува збор за војната во Украина
МАРИЦА ЈОВАНОВИЌ
Во извештајот на Институтот од август, чиј еден од авторите сте вие, за влијанието на Русија врз Србија, Босна и Херцеговина и Црна Гора, се наведува дека ова влијание е најраспространето во Србија, каде што „достигнува загрижувачко ниво во сите домени“. Во кои домени е ова влијание најголемо и во што се одразува?
– Во нашиот извештај идентификувавме неколку различни извори на руско влијание. Прво, политичкото влијание, кое се рефлектира во силата на билатералните врски меѓу двете земји, како и врските меѓу поединечни политичари. Потоа, економското влијание, односно врските преку трговија, инвестиции и енергетски односи. Трето, влијание преку безбедносна и воена соработка, на пример преку воени пактови, заеднички вежби или снабдување со оружје.
Четврто, го разгледавме руското злонамерно влијание, што значи руска поддршка за прокси групи, сајбер-напади, шпионажа и друго мешање во внатрешните работи. И, конечно, го оценивме руското влијание во медиумскиот домен и преку кампањи за дезинформација. Поточно, гледаме дека во Србија, во споредба со другите две земји, има поголема соработка со Русија на овие полиња и/или Русија е поактивна и поефикасна.
Кои се најважните инструменти на руското влијание врз Србија?
– Србија, а тоа се рефлектира преку политичко и економско влијание и воена соработка. Нивото во областа на медиумите и дезинформациите е особено загрижувачко, оценува во својот извештај холандскиот институт Клингендал.
Руското влијание достигнува загрижувачко ниво, особено во областа на медиумите и дезинформациите. Тоа се рефлектира во наративите што ги шират руските политичари, а кои се прифатени во Србија, како што е наративот за руската инвазија на Украина. Тие допираат до голем дел од општеството преку порталите финансирани од Русија, како „Спутник“ или „Раша тудеј“, но и преку локалните медиуми и социјалните мрежи. Понатаму, енергетската зависност на Србија од Русија, особено кога станува збор за природниот гас и руската сопственост на енергетската инфраструктура, се исто така важни инструменти со кои Москва врши политичко влијание врз Србија.
Како влијанието на Москва врз Србија се разликува од таквото влијание врз Босна и Херцеговина и Црна Гора?
– Руското влијание во Србија е пораспространето во споредба со другите две земји. Во Босна и Херцеговина, тој е концентриран во Република Српска, така што главно зафаќа еден дел од земјата. Црна Гора особено се соочи со руско злобно влијание, како што се сајбер напади или обиди за политичко мешање, но во областа на безбедносната и воената соработка или економските врски, руското влијание во Црна Гора е ограничено.
Србија постојано јасно ја осудуваше руската агресија и го поддржуваше територијалниот интегритет на Украина, вклучително и Крим. Но, се добива впечаток дека Европската унија не верува дека Србија е искрена по ова прашање. Зошто? Дали единствена причина за ова е одлуката да не се воведат санкции кон Москва?
– Во право сте дека се потребни повеќе нијанси во дебатата и точно е дека Европската унија не секогаш признава дека Србија ја осуди руската агресија, меѓу другото, гласајќи за резолуциите на Генералното собрание на ОН за ова прашање. Но, во исто време, овој впечаток не доаѓа од никаде. Ако погледнете што се случува во Украина, каде што имаме невиден акт на агресија со илјадници невини жртви, можеме да очекуваме посилна реакција од Србија. Санкциите се еден дел, но не и единственото прашање. На пример, зошто Србија потпиша договор со Русија за консултации за надворешна политика на маргините на состанокот на ОН во септември 2022 година, ако во исто време ги осудува руските акции во Украина? Или зошто тогашниот директор на Агенцијата за безбедност и информации (БИА) Александар Вулин учествуваше на безбедносна конференција во Москва на почетокот на оваа година? Според мене, за да биде веродостојна, српската осуда на руската агресија мора да биде придружена со конкретни акции.
Руското „малигно влијание“ во регионот на Западен Балкан е најсилно во Србија, а се одразува преку политичко и економско влијание и воена соработка. Нивото во областа на медиумите и дезинформациите е особено загрижувачко, оценува во својот извештај холандскиот институт Клингендал.
Дали мислите дека тоа што Србија не воведе санкции кон Русија е само последица на руското влијание врз Белград или причините за тоа имаат и историски контекст со оглед на тоа што самата Србија беше под санкции во 90-тите?
– Може да се разбере дека, покрај другите факти поврзани со воведувањето санкции против Русија, во односот на Србија кон санкциите улога игра сложениот историски контекст.
Анкетите покажуваат дека 80 отсто од граѓаните на Србија се против воведување санкции против Русија. Како да очекуваме владата да донесе важна одлука против која толку голем процент од граѓаните се против?
Тоа е добро прашање, владата секако треба да ги слуша своите граѓани. Но, владите имаат и задача да им објаснат на граѓаните зошто одредени чекори, дури и непопуларни, понекогаш се неопходни. Јас често се залагам за холандската влада, на пример, да даде повеќе информации за тоа зошто би било добро ЕУ да го интегрира Западен Балкан, дури и ако проширувањето на ЕУ не е популарна тема меѓу холандските граѓани.
Според вас, дали воведувањето санкции против Русија би помогнало да се намали влијанието на Москва во Србија?
– Да. Тоа би испратило сигнал до Русија дека Србија е сериозна во однос на вредностите што ги прифати со нејзината апликација за членство во Европската унија. И тие вредности се дијаметрално спротивни од она што го претставува рускиот политички систем денес. Тоа може да го отвори и патот за поголема поддршка од ЕУ за намалување на зависноста на Србија од Русија, да речеме во сферата на енергетската или безбедносната соработка.
Дали Европската Унија е делумно виновна за руското влијание на Западен Балкан, со оглед на тоа што практично и беше даден многу простор со запирање на процесот на проширување? Ова резултираше со голем процент од српските граѓани кои сега се против членството во Европската унија.
– Долго време Европската унија не посветуваше доволно политичко внимание на пристапувањето на новите членки, сведувајќи го на технички процес без јасна политичка определба. Сепак, немаше посветеност на тој процес од двете страни. Ова беше навистина штетно, и мило ми е што проширувањето сега се врати на агендата на Европската унија и што има многу дискусии за тоа како да се направи овој процес поефикасен, како да се поттикне политички моментум и како да се подготви самата Унија за прием на нови членови.
Колку губењето на довербата на граѓаните на Србија во Европската унија, а со тоа и оставањето простор за влијание на Москва, на пример, е последица на неспособноста на Унијата да ја принуди владата во Приштина да ги исполни своите обврски од т.н. Бриселскиот договор кој беше потпишан уште во 2013 година?
– Тоа е нешто што треба да го прашате граѓаните на Србија
