Георги Господинов го освои Букер со романот „Засолниште на времето“. Тој не е само најпреведуваниот современ бугарски автор – тој е единствениот што може да се спореди со светската литература денес
АЛЕКСАНДАР АНДРЕЕВ
Зашто, ако се работи само за литература, никој не треба да се сомнева: Георги Господинов не само што е најпреведуваниот современ бугарски автор во странство, тој едноставно случајно е единствениот бугарски писател на светско ниво што може да се измери со светската литература денес. Токму оваа порака ја пренесува целата светска книжевна јавност – високите оценки и комплименти за Господинов едноставно нема како да се цитираат во меѓународните медиуми. Не случајно книжевниот критичар Митко Новков за „Физика на тагата“ напишал: „светски роман што е и на бугарски јазик“.
Зошто тогаш во Бугарија Георги Господинов како магнет ги привлекува металните струготини на злобата и зависта?
Токму тука прашањето станува политичко. Дури и геополитичко. Затоа што Георги Господинов не се ни обидува да ги скрие своите политички ставови и својата граѓанска позиција, а тоа не разбеснува ниту еден или двајца современици во Бугарија. Како јавна личност со големо влијание, која – за разлика од многу политичари – знае да ги стави идеите и вредностите во ефективни зборови, Господинов секогаш зазема јасен став: тоа се идеите и вредностите на Европа, слободата, хуманизмот, владеење на правото, мирна соработка, барање компромиси во име на хуманоста и просперитетот.
А пандемијата и руската агресивна војна против Украина го разоткрија судирот меѓу овие вредности и мрачната ниша во која се противниците на западниот либерализам и демократија, теоретичарите на заговор, љубителите на чалгата и „ледениот танц“, псевдопатриотите, следбениците. на Дугин и пријателите се одлучија за Путин. Во Бугарија тоа се моќни противници. Некои од нив не ја разбираат книжевноста на Господинов и не ја сакаат – добро, да им го признаеме тоа како човеково право и прашање на вкус. Но, друг дел добро разбираат – и тоа е она што ги лути. Затоа што и со своите книги и со своите јавни настапи, Георги Господинов се обидува да ја извлече Бугарија од 19 век и од ропството на „турското ропство“, од калапот на веќе неразбирливата литература со нејзините чорбаџии, гајтани, опинци и потури, од прегратките на „двојниот ослободител“, кој денес ја „ослободува“ и Украина. Георги Господинов се обидува да ја смести Бугарија таму каде што и припаѓа: во Европа на 21 век. Меѓутоа, хетерогените жители на „темната завеса“ не ја сакаат Бугарија во Европа, не ја сакаат Бугарија во 21 век – и токму затоа се агитираат против Георги Господинов. Некои дури и искрено го мразат – треба само да шетате низ социјалните мрежи за да дознаете.
А неговата литература сугерира се’ освен омраза. Георги Господинов е внимателен и мудар, меланхоличен е и мирољубив, смирено ги раскажува своите приказни и сака со деликатна мекост да го прегрне читателот. И не само „паметните и убави“ читатели: за него секој читател (цитат) е паметен и убав. Но, метафората за „паметното и убавото“ (која навредениот колоквијализам ја нарекува и „жолти знамиња“) се покажа како многу погодна алатка за шепотење злоба, за популизам и убивање национални и лични комплекси. Да не зборуваме за фактот дека во тесниот простор на бугарската книжевност, покрај десетте-петнаесет одлични современи писатели, едноставно нема простор колку што сакаат. Што нè враќа на тажниот заклучок на друг голем бугарски писател, Елин Пелин: „Ако се роди гениј во Бугарија, тоа ќе биде гениј на зависта“.
И повеќе. Георги Господинов најмногу пишува за меморија. За лична и историска меморија. За неговото сеќавање од НРБ годините – овде можеме да се потсетиме на збирката „Јас го живеев социјализмот“ (заедно со Јана Генова) и неговата прекрасна „Инвентар книга на социјализмот“. И многу негови противници од „темната ниша“ не дозволуваат да се навлегува во идеализираната слика на НРБ и таканаречениот „социјализам“. Уште повеќе: за нив ова минато е некаква (колку и да е смешна) алтернатива на либералната демократија, на Европа и на целиот Запад. И тргнуваат во офанзива, опсипувајќи го Господинов со глупости, но јасно разбирливи и за нечитачките јавни дефиниции како „космополит“ (поистоветен од Сталин со „предавник“), „соросоид“, „додавач“ и други слични невкусни навреди. . Последниот роман на Господинов „Засолниште на времето“ мајсторски опишува каде водат ретротопии, но ова мудро предупредување, кое во меѓувреме стана меѓународен книжевен успех, во Бугарија звучи не како сигнал за
опасност, туку како имиџ на општеството: „не беше лошо под Тошо“..
За Георги Господинов веќе се напишани цели книги, па нема потреба повторно да се потсетувам на неговите (со извинување) идиосинкразии и емпатии, за љубовта кон деталите, за мувите, за честичките прашина во воздухот итн. Да, тој има свои недостатоци. Суетен е, на пример, (а кој не е?), ги сака своите успеси (целосно заслужени), но сепак не се наметнува.
Не прашувај
и тој нема да се откаже од тебе.
Ако не тропнете на вратата,
Нема да слушнете „Не“ од внатре.
Не сакам ништо и затоа
ништо не ми е дадено
ништо не ми е одбиено.
(Георги Господинов, „Извинување за одбивање“)
Не беше даден, не беше одбиен, човекот едноставно има голем талент. Талент што го направи „паметно и убаво лице“ на бугарската литература во странство. Да му оддадеме признание. Надвор од политиката.
