Елитата од Кремљ е загрижена за тој кој би дошол за претседател на изборите во 2024 година? Ќе се оди на проверениот „Елцинов ефект“ – да се бара таков уште сега, како кога Елцин си одбра кој ќе го наследи. Тоа беше Путин
ВЛАДО ВУРУШИЌ
Тој е на чело на Русија од новогодишната ноќ во 2000 година, кога веќе компромитираниот и дементен Борис Јељцин, кој беше херој на мирниот распад на СССР и создавач на нова демократска Русија, едноставно му ја предаде власта. Значи, полни 18 години Путин е на чело на Русија. Додуша, од 2008 до 2012 година, беше „само” премиер, по два изминати претседателски мандати. Неговиот следен претседателски мандат безобразно му го чуваше сегашниот руски премиер Дмитриј Медведев.
Заинтересираноста е на овие избори што, намерно, се одржуваат токму на 18 март, на четвртата годишнина на потпишување на договорот за присоединување на Крим на Русија, па целиот Кремљ, машинеријата која се храни од оваа нјанова победа на шефот, инсистираше на датумот кој би требало да ја намали очекувано слабата излезаност на гласачите. Имено, Русите во изминатите 18 години, беа се помалку заинтересирани за излегување на гласање. Се мислеше дека излезноста под 50 отсто овој пат може малициопзно да се коментира, како своевиден протест на голема маса Руси кон Путин. Па изборите беа поврзани со додатно мотивирање на гласачите. На пример, можеше да се купат некои производи (мобилни телефони, лаптопи, „плејки“ …) по многу поповолни цени и услови, а некому ќе можат да се тестираат бесплатно, да речеме, дали боледува од канцер или некоја друга болест. Сето ова се случува на самите биралишта – ползата доаѓа со чинот на гласањето.
Владимир Путин доминира во Русија и без било какви дискусии тој секогаш ги добива изборите. Мнозинството ќе гласа за него и „стандардно”, но, исто така, бидејќи гласачите обично не знаат за некој друг кандидат, а медиумите се импрегнирани со Путин. Меѓутоа, исто така: тој во моментов нема ниту еден сериозен ривал. Особено меѓу сегашната конкуренти на изборите, во која, велат, ултранационалистичката политичар и припадна на Владимир Жириновски номиниран по шести пат од седум изборни циклуси, претседателот, или комунистичка претприемач Павел Грудињин, кандидат на KПРФ кому руската ДИК му пронајде дури 11 непријавени банкарски сметки во Швајцарија, а во еден сеф имал 5,5 килограм златни шипки (на Путин, сепак, не му најдоа ништо такво, за да го загрозат на овој начин). Исто така постои и руска „Парис Хилтон”, трендсетерката Ксенија Собчак, или ќерка на политичкиот татко на Путин – Анатолиј Собчак, од чиј шинел излезе целата сегашна „Кремљовска злтнаја команда“ како Путин. Бидејќи и Путин и Дмитриј Медведев, Сергеј Иванов, Анатолиј Кудрин, Игор Сечин, Германски Греф, Дмитриј Козак, Сергеј Наришкин, работеле или се уште се таму, во канцеларијата на градоначалникот на Санкт Петербург, во почетокот на 90-тите години, а и сега ја тресат Русија. Ксенија Собчак се спротивстави на Путин како „знак на протест на граѓанската опција”, иако некои едноставно ја сомничеа дека таа е само „марионета на кремловските палавковци“. Значи, другите кандидати се таму за да се пополни квотата, да се исперат некои пари или едноставно да се испровоцира јавноста за излез на изборите.
Работите се претежно јасни и наредени. Владимир Путин сега се простува од третиот, а го презема четвртиот мандат. Тоа е тоа. Сепак, овој четвртиот мандат кој ќе трае до 2024 година не беше спорен. (Дмитриј Медведев ја направи таа мала услуга на својот пријател за неговото претседателствување и го зголеми претседателскиот мандат за две години, – од четири на шест години.).
Вознемирувањето на Кремљ во два збора го формулираше Путин новиот олигарх Константин Малофјев: „Нашиот проблем не е 2018 година, нашиот проблем е 2024 година” Русија, особено кремљовската политичко-безбедносна-олигархиска елита, вознемирувачки погледи фрла уште сега кон „петтиот мандат”: што ќе биде тогаш, кој ќе биде кандидат на изборите во 2024 година, како претставник на овие структури. Путин повторно? Или некој негов наследник? Ќе биде тешка варијантата да биде тоа „уште еден Медведев како интермецо”. Имено, рускиот претседател е сега на власт. Тој има 65 години, а на крајот од неговиот четврти мандат, кога тој ќе има 72 години. Возраста која нема да издржи помошна варијанта од овој тип – шестгодишна пауза. Сега тука е и варојантата која е доста бизарна – реставрацијата на монархијата, да дојде некој како Владимир Вторио. Овој предлог само ја покажува паниката и безнадежноста која веќе се чувствува во Кремљ, каде толку долго се правеше се само Путин да е единственото решение.
Можно е и лесно да се убеди Путин за „петтиот мандат”. Покрај тоа, се шпекулира дека Путин би можел да се најде на „силна позиција”, од која повторно, всушност, би ја контролирал државата или би бил заштитник на „својот народ”. Би бил да речеме премиер или претседател на Думата, Кремљ сега бара своја долгогодишна неповредливост и заштита од можни „ненадејни движења “? Промената на Уставот во таа насока не е проблем, бидејќи во Думата и во јавноста постои мнозинство, а медиумите ќе го направат своето. Нападите и омразата на Западот нема да му наштетат, но тие можат да се користат само за зајакнување на руската несериозност.
Вториот план ќе биде да се оди во потрага по наследник, што е многу поголем предизвик, ризична и турбулентна варијанта. Тоа е тешко да се претпостави, особено ако таков се бара меѓу некои од неговите постојни ривали. Згора, дел од ноив се на негова возраст! Тие по 2024 ќе имаат повеќе од 70. Во овој случај, зошто да избереш таков, полесно е тогаш да останеш сам. Така што ќе треба да бидат бареани нови лица или да се оди по докажаниот „Елцинов ефект” (пребарување за наследник), од каде што се појави тој (Путин) по неколку испробаните и проверени претходници (Сергеј Киријенко, Виктор Черномирдин, Евгениј Примаков, Сергеј Степашин). Ова би можело да биде, најверојатно, некој од сегашните млади стражари од сегашниот втор ешалон. Проблемот е во тоа што елитата го користеше Путин, тој нејзин незменлив претставник, заштитник, глава на семејство, посвоител. Како што Вјачеслав Володин, поранешен шеф на кабинетот на Путин, а сега претседател на Думата, „Путин е Русија, Русија е Путин“.
Русија секогаш била тромава, долго време е неопходно за промени. Брзите промени на власта не се дел од нејзината навика. Елита се плаши од времето без Путин. Целата своја политика ја базира на стабилност и зачувување на својот народ. Тоа е неговата фиксација. Но, со ваквата фокусизација на „стабилноста” Русија може во следниот период да се доведе во непријатна позиција. Многумина велат дека дојде времето за реформи. Тие се неопходни, но нивната имплементација е одложена и отежната. Реформата може да донесе и удари и промени кои не ги сакаат закостените во кремљовските одаи.
Путин е важен за „оцијалната и економска стабилност”, меѓу другото, затоа што тој, всушност, го фокусираше грааѓанинот кон надворешната политика, за фактот дека Русија станува важен, па дури и решавачки меѓународен фактор. Русија навистина и стана важен играч на меѓународната сцена со оглед дека ја има во сите кризни жаришта (Сирија, Либија, и секако во Украина). Анкетите покажуваат дека просечниот Русин ова го смета за најважна цел (дури на третото место се „демократски достигнувања и личната слобода”, а на второтро место е сопствениот финансиски статус). Владимир Путин неодамна, во свој стил го прогласи 21 век за „век на Русија” Можеби алудираше на изјавата на големиот руски писател Александар Солженицин, кој рече дека, со Октомвриската револуција, болшевиците го одбележиле 20 век ама тој бил изгубен за Русија. Неодамна, и во своето обраќање до нацијата, тој ги презентираше најновите ракетни системи, што никој (барем за сега) не го порекна како факт. Ова предизвика многу ентузијазам во јавноста, бидејќи „никој ништо не ни може.”
Но, тоа чини многу. Русија како голем надворешно политички и воен играч ова го плаќа скапо. Особено затоа што тој е само ривал на Западот, а не негова алтернатива. Но, Русија има огромен, речиси непремостлив проблем за една земја со таква амбиција – има многу загрижувачки демографската состојба, која е меѓу најлошите во Европа. Второ, Русија, и покрај нејзиниот напредок, развој и економски раст (Русите навистина никогаш во историјата не живееле подобро во материјална смисла), сепак, премногу зависи само од „она што Бог и го дал”, односн од нафта и гас. Сето тоа зависи од цената на овие извори на енергија.
Она од што се плаши Кремљ се можни протести. Најголемите демонстрации беа кога Путин го објави својот трет мандат. Во тоа време повеќе од 200.000 луѓе можеа да се соберат на демонстрациите. Сепак, овој потенцијал не стана демократски лек. Многу актери и организатори потоа исчезнаа или станаа воздржани. Примерот со Алексеј Навални е таков: неговата кандидатура се забрани во судски процес. Ксенија Собчак ја покажа естрадизацијата на опозициската сцена.
Во секој случај, новиот мандат на Путин ќе биде полн со шпекулации, но веројатното „раѓање” на новата генерација на елитата на Кремљ може да даде наследник. Не треба да се игнорира фактот дека децата на многу од Путиновите колеги се повеќе си обезбедуваат силна позиција во рамките на системот, како и шефовите или заменикот на стратешките владини агенции и компании – на пример, синот на главниот кремловски јастреб, заменик-премиерот Дмитриј Рогозин, Алексеј, кој е потпретседател на OAK, сплет на воено-индустриски компании, а кои се занимаваат со производство на воени авиони. А синот на Сергеј Иванов, близок соработник на Путин и поранешен шеф на неговата администрација, сега е претседател на најголемата државна сопственост за „производство” на скапоцени камења Алрос. И многу од синовите и ќерките на Путиновите соработници се во Газпром, Роснефт, Сбербанко, ВТБ, Аерофлот и други стратешки компании и банки.
Дали Путин размислува за наследник, сè уште не знае. Ништо не успеа да слушне на таа тема зад дебелите ѕидови на Кремљ. Но, ако не помислува сега, најверојатно ќе треба да тоа да го стори за време на следниов мандат, без разлика дали постојат тимови околу него што мислат само на статус кво. Шест години не се многу, но прашање е како ќе се движат економските и социјални индикатори, што носат нова трка во вооружување и ако цените на нафтата пак паѓаат. Тоа лесно може да се случи ако во текот на овој век, дојде и до драстични, револуционерни промени, на пример, во автомобилскиот сообраќај со појавата на автомобили на електричен погон. И тоа нема да е единствената стапица што нè чека во овој век.
