Автократите на чело со Путин сакаат да ја укинат слободата на говорот. Ако им дозволиме, ќе не водат „како неми и тивки овци“ на колеж… Како да победиме во хибридната војна?
ГЕОРГИ ЛОЗАНОВ
3 мај е прогласен за Светски ден на слободата на печатот (синоним за слободата на говорот) од страна на Обединетите нации во 1993 година како одговор на повикот за негова заштита упатен од африканските новинари. Триесет години подоцна, тешко дека е подобро заштитена во Африка, каде што три автократски режими – Кина, Русија и Иран – се борат за геополитичка превласт. Но, уште поалармантно е што, за разлика од 1990-тите, либералната демократија денес се соочува со сличен проблем – поради хибридната војна што Русија ја води против неа со поддршка на други автократски режими. Познатото предупредување на Џорџ Вашингтон повторно станува актуелно: „Ако се одземе слободата на говорот, тогаш можат да не одведат како овци, неми и тивки, на колење“. Како три века по Вашингтон и по сите добиени битки за ова човеково право, од кое зависи остварувањето на другите права, ќе можат да ни го одземат и да не претворат во „глупави и тивки овци“? За да одговориме, прво мора да разбереме од што се состои.
ХИБЕИДНАТА ВОЈНА Е ОСВОЈУВАЊЕ Слободата на говор вклучува две сродни права – на мислење и на информирање, а првото му служи на второто. Говорниците имаат слобода да ги изразат своите мислења во медиумите, за да можат граѓаните да се водат од нив и да формираат свое мислење врз основа на нивните верувања и интереси. Токму во слободното оформување на мислењата на граѓаните, кои во нивната консензусна конвергенција го сочинуваат јавното мислење, се состои слободата на говор – таа започнува од говорниците, но тоа е човеково право на секој од нас. Хибридната војна освојува, а она што сака да го освои е токму мислењето на граѓаните во демократскиот свет, да го замени со она направено во „подземјето“ на Кремљ. За таа цел, хибридно комбинира извоз на пропаганда, корупција, тајни служби, тероризам и жешки фронтови (како оние во Украина или Израел).
Големата заблуда
Пропагандата, за разлика од новинарството, кое ти помага да направиш информиран избор, ти наметнува таков, а самата таа е новинарство. Во овој случај, таа треба да ве натера доброволно да се откажете од либералната демократија со тоа што ќе ви каже дека нејзиното време поминало и дека таа е веќе извор на проблеми, а не нивно решение, дека води до пад на вредностите, толерира перверзија, сака да стави чипнуваш во глава итн. А само Путин може да ве спаси со предлагање на нов светски поредок. Излегува дека е сериозно поддржан од несвесно или инсценирани радикализирани претставници на малцинствата на Запад, кои користат политичка коректност наместо признание и толеранција за малцинствата – за да го разгорат непријателството меѓу нив и мнозинството. И доаѓаат до феминистичка демонизација на мажите, до историски неприменливи обвинувања за расизам со стар датум, до расни квоти во креативните професии итн. Така, во маргините на јавниот живот, тие создаваат некоја гротескна слика на либералната демократија, која страсно ја пропагира декларира застапник и ги тера да се сомневаат дали слободата е човеково право или општествен недостаток. И зарем Путин не е во право што е подготвен да го затвори секој што не размислува како него.
СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ И ХИБРИДНАТА ВОЈНА Корупцијата, од друга страна, е неопходна, и тоа во голем обем, за да се привлечат јавни гласноговорници за пропаганда и да се создадат политички и медиумски лоби кои ги следат нејзините „поддршки“. Нивната главна задача во политиката е да инсталираат субјекти подложни на автократија на највисоките нивоа на моќ, како што се случи во Унгарија, Словачка или се очекува да се случи во САД. Претстојното унгарско претседателство со Советот на ЕУ го прошири опсегот на задачата и сега трае офанзивата на европските избори во јуни за добивање на максимален број евроскептични пратеници (слични на Петар Волгин) во ЕП, со цел да стигне до доброволно отфрлање на либералната демократија од самата себе до највисоките европски институции.
А во медиумите застрашувачки е продорот на антиевроатлантската пропаганда, но таму се судира со инстинктот на самоодржување на оние новинари кои многу добро знаат дека нема слобода на говор надвор од либералната демократија. Од друга страна, социјалните мрежи се идеален медиум за пропагандни откритија, бидејќи нашироко се перцепирани како медиуми, но не се, бидејќи немаат уредувачка одговорност за нивната содржина. Мислењата искажани во нив (надвор од официјалните профили) немаат професионална посветеност на факти и аргументи, туку се потпираат на чувства и предрасуди. А ако се доволно шарени, агресивни, сакани и циркулирани од трол-армиите, лесно се пренесуваат како „во соседството“ и ги прифаќате како свои. А кога ќе дознаете дека не ви биле во интерес, веќе е доцна, затоа што гласавте, поддржавте, одбивте вакцина, се скаравте со пријател… Социјалните мрежи ја направија хибридната војна всушност е возможно со тоа што ќе му даде платформа, од која ќе се зрачи со неговите теории на заговор за големата Русија, виновникот НАТО итн. критична маса Европејци и Американци. Да им се прикажеа таквите шутеви во друг комуникативен модус, а не во нешто како виртуелна комуникација „на маса“, тие би останале скептични-исмејувачки кон нив. Општо земено, Интернетот е уште еден доказ дека либералната демократија, како што сугерира нејзиното име, е многу поспособна да обезбеди слобода отколку да се заштити од нејзината злоупотреба.
ЗА ТАЈНИТЕ СЛУЖБИ И ТЕРОРИЗМОТ Тајната служба е исто така неизбежен дел од хибридната војна, бидејќи нејзината организација е конспиративна, како и нивното работење. Под превезот на борбата против криминалот, тие ја добија привилегијата сами да вршат кривични дела – од прислушување, следење и напади до убиства (како на Политковскаја или Навални). Оваа позиција им дава моќ и надмоќ, поради нивната способност да измислуваат обвинувања за да ги фрлат медиумите во вистински момент.
Така тајните служби можат да го водат јавното мислење таму каде што одлучуваат нивните тајни господари, дури и ако тоа е на патеката на пудлица. Тие се чини дека „условно“ ги претпочитаат противниците на либералната демократија пред себе, доколку таа ги става човековите права на врвот на нејзината вредносна пирамида, а нивната егзистенција е во нивно кршење. И тие имаат потенцијал да ги компромитираат нејзините поддржувачи и да им се заканат со хипотезата дека секој може да биде следниот. Да заврши во истражен затвор додека нема заби и мерки за либерална демократија.
Тероризмот и жешките фронтови како дел од хибридното војување се исто така стратегии за закана, но веќе не лично насочени, туку кон граѓаните на демократскиот свет во целина. Така што тие го прават својот избор, но наместо во ситуација на слобода – во ситуација на страв, што значи повеќе или помалку во корист и смирување на заканувачот.
Меѓутоа, автократите на чело со Путин сè уште немаат самодоверба да почнат со сила да ја покоруваат либералната демократија и затоа се обидуваат субверзивно – со пропаганда – да ја натераат да се откаже од себе. Но, за таа цел, прво мора да и ја укинат слободата на говор, што значи дека одбраната денес директно зависи од тоа во каков свет ќе живееме утре.
А како функционираат различните општества може да се види од меѓународните рангирања за слобода на говор и од местото на бранителите на либералната демократија во националната политика. Не е тешко да се процени каде сме.
