Што ќе прават Србите со своите десет места во Парламентот?
ЗОРИЦА ВОРГУШИЌ
Косово и Албин Курти се на тест по парламентарните избори одржани во недела. Победата на движењето Самоопределување беше сигурна, но желбите на Курти да освои мнозинство не се остварија. Со малку повеќе од 40 отсто од гласачите, Курти нема да може сам да формира влада. Не ја сака опозицијата во моментов, а очигледно не го сакаат ни тие. Српската листа, исто така, очекувано освои најмногу гласови од косовските Срби. Засега не се знае дали ќе ја искористи можноста да смени нешто за позицијата на својот народ со десетте резервирани места за Србите во парламентот, ниту пак дали ќе добие министерска функција во идната влада, наменета за немнозинските заедници.
Според резултатите на косовската ЦИК, најмногу гласови добија Ветевендосје (40%), потоа Демократската партија на Косово предводена од поранешниот претседател Хашим Тачи, потоа Демократската лига на Косово и Алијансата за иднината на Косово на Рамуш Харадинај.
Овие три партии веќе кажуваат дека нема да коалицираат со Курти. Тоа не е чудно ако се земе предвид дека на митингот во Приштина по објавувањето на првичните резултати ги навреди, нарекувајќи ги погрдно – животни и говеда: „Опозицијата не го сака најдоброто ниту за државата, ниту за народот. Ги видовте лагите што ги кажаа во нивните ветувања. Тие рекоа дека државниот буџет ќе биде поголем од бруто домашниот производ. Каков добиток! Ветуваа коефициент повисок од нивната програма. Какви животни! Но, времето за стоката заврши“, рече Курти.
Рамуш Харадинај, поранешниот премиер на Косово, возврати на ист начин: „Имаме работа со личност која е навистина будала“. Ќе згрешиме ако му кажеме дека е монструм, тој е нешто полошо“, изјави Харадинај. Тој нагласи дека неговата партија со задоволство би соработувала со опозициските политички субјекти за формирање мнозинство: „Ние сме подготвени за тоа. Без никакви услови“, рече Харадинај.
И навистина, Косово уназади во последните години со Курти на чело на владата. Во јуни 2023 година, ЕУ беа воведени казнени мерки поради ескалацијата на конфликтот на северот. Условите поставени од ЕУ за Приштина не се целосно исполнети. Напротив, косовските власти само ги надополнија одлуките и ја влошија положбата на Србите со затворањето на српските институции, не само на север, туку и во мнозинските српски области јужно од реката Ибар. Поради казнените мерки наметнати од Брисел на Косово, стопирани се бројни финансиски проекти, вклучувајќи ги и оние од Инструментот за претпристапна помош (ИПА) и Инвестициската рамка за Западен Балкан. Очекувано.
Во последните денови бевме сведоци на бројни критики на Курти од страна на новата американска администрација. Ричард Гренел, претставник на САД за специјални мисии, ги истакна лошите односи. Според многу локални аналитичари, токму Гренел влијаел на падот на првата влада на Курти пред неколку години, а се верува дека нарушените односи со Америка можат да влијаат и на формирање на нова.
„Во последните денови од кампањата се појавија некои нови околности кои не одеа во прилог на Ветевендосје, а тоа е пред се изјавата на меѓународната заедница, а пред се на САД. Ова го имаше очекуваниот ефект врз голем број стратешки гласачи во Косово – дека едноставно не е во интерес на Косово да се соочи со Америка и да му пика прст во окото на Трамп. Така, опозициските партии ПДК и ЛДК имаа одреден импулс во последните денови од кампањата. „Се разбира, Ветевендосје е победник на изборите, едноставно нема да може да формира влада толку самоуверено како пред четири години“, вели политикологот Огњен Гогиќ за НИН.
За Петар Ѓорѓевиќ од невладината „Млада активна Грачаница“ победата на Курти беше очекувана.
„Јасно беше дека ќе победат, добија 40 отсто поддршка, но тоа е значително помалку отколку на изборите во 2021 година кога имаа апсолутно мнозинство. „Можеби на овој исход влијаеше и неодамнешната расправија со Гренел, кој рече дека комуникацијата на американската администрација со Курти била лоша, така што влијаела на гласачите кои се поотворени кон Западот, но мнозинството сепак го поддржува Ветевендосје, сметајќи дека странското мешање во изборниот процес е непотребно“, вели Ѓорѓевиќ за НИН.
Тој смета дека косовските опозициски партии добро се позиционирале.
„Оваа ситуација отвора можност за формирање нова влада, доколку Албин Курти не успее да комуницира со малцинствата и повторно да формира влада“, додава Петар Ѓорѓевиќ.
Меѓу 28-те политички субјекти на изборите имаше шест српски. Очекувано најголем број гласови доби Српската листа. Според нивната проценка, 40.000, додека ЦИК има податоци за нешто повеќе од 36.000. Претставниците на најголемата српска партија и единствената блиска до актуелната власт во Белград прогласија победа. Прослави во штабот во Косовска Митровица – „Победа, победа“ извикуваа кандидатите за пратеници. Се вееше српското знаме, свиреа патриотски песни. Златан Елек, претседателот на партијата, им се заблагодари на гласачите, и оние во Косово и оние кои дојдоа од Србија да гласаат. Тој посебно му се заблагодари на српскиот претседател Александар Вучиќ за поддршката за време на кампањата. Интересно е што Вучиќ ја искористи оваа прилика прв да излезе со податоците во јавноста, пред ЦИК и Српската листа.
Државата Србија, поточно владата на чело со Вучиќ и Петар Петковиќ, во текот на целата кампања ја поддржуваше само Српската листа, го повикуваше народот да гласа и користеше механизми за да го придобие.
„Имаме само една држава, еден претседател, не сакаме друга држава. Српскиот народ му покажа на Курти и на меѓународната заедница на кого најмногу им верува“, рече Елек.
За време на кампањата на социјално загрозените Срби и на невработените им беше доделена парична помош од 20.000 динари од српскиот буџет. Активистите на Српската листа внимателно избираа кому да дадат пари, а за возврат ќе добијат гласови. Здравствените институции во Косово, кои работат под српското Министерство за здравство, за време на кампањата објавуваа слободни работни места за едномесечни договори, а сето тоа во знак на поддршка на Српската листа.
И стратегијата успеа.
„ Српската листа е апсолутен победник на овие избори и сите десет пратенички мандати се во нејзини раце и во рацете на српскиот народ. „Ова беше најбруталната и највалканата кампања и терор што ја спроведе Албин Курти“, нагласи Златан Елек.
Ова ќе биде можност Србите да се вратат во парламентот што повеќепати го напуштаа претходните години. Последен пат беше во ноември 2022 година, поради кризата околу пререгистрацијата на возилата од КМ во РКС таблички. За волја на вистината, по оваа оставка, десет мандати во Собранието презедоа друга група пратеници (девет од Српската листа и еден независен), но тие ги бојкотираа собраниските седници, освен еднаш на шест месеци кога доаѓаа да си го продолжат мандатот.
И покрај тоа, политикологот Гогиќ смета дека се очекувало Србите да и дадат најголема доверба на Српската листа.
„Се очекуваше Србите да гласаат за опцијата што ја поддржува Белград, поради придобивките што ги имаат, од платите, пензиите и социјалната помош што ги добиваат од Србија, како и услугите што Србија ги дава преку образовниот и здравствениот систем, а сето тоа некако беше персонифицирано со Српската листа. Таа всушност зборуваше во име на Белград во оваа кампања и тогаш не се очекуваше дека луѓето ќе гласаат против Белград, а всушност опстојуваат овде со неговата поддршка. Меѓутоа, меѓу Србите во Косово се појави плурализам, но очигледно беше грешка меѓу тие српски партии што беа разединети, бидејќи против себе ја имаа државата Србија и партијата поддржана од Приштина“, вели тој.
Дека се бореле против два система, српскиот и косовскиот, потврдуваат и претставници на Српското народно движење предводено од Бранимир Стојановиќ и на Српската демократија на чело со Александар Арсенијевиќ. Партијата на косовските Срби, предводена од Александар Јаблановиќ, упати честитки до Српската листа за освоените гласови.
Што ќе прават Србите со мандатите?
Ненад Рашиќ, лидерот на листата „За слобода, правда и опстанок“, се надева дека ќе освои барем едно пратенички мандат. Рашиќ досега беше единствен министер во косовската влада, раководејќи го Министерството за заедници и враќање. Рашиќ за време на кампањата беше следен и со обвинувања дека на гласачите им делел пари, проекти и бела техника. Полицијата спроведе истрага, а Рашиќ демантираше.
„За Србите не е пресудно како ќе се распределат мандатите меѓу српските партии, бидејќи во претходните години се покажа дека нема гаранции што ги имаат Србите, а кои некој во Приштина, ако сака, нема да ги доведе во прашање. И ако Србите на пример имаат таков агресивен екстремист како Курти соочен со нив, нема пратеници кои можат да застанат на патот на тоа. Значи, мора да има поголем ангажман на меѓународната заедница, а кога го велам тоа, мислам дека Србите се позаинтересирани за исходот од резултатите на албанските партии, тоа е многу поважно. Ги интересира дали Ветевендосје ќе остане на власт, како што беше досега, или ќе мора да коалицира со некого, дали има можност за промена на власта“, вели Огњен Гогиќ.
Петар Ѓорѓевиќ смета дека партијата „За слобода, правда и опстанок“ се уште има шанса да освои барем еден мандат во косовското Собрание.
„Промената најмногу ќе зависи од тоа која од албанските партии ќе ја формира оваа влада. Верувам дека Српската листа може повторно да ги замрзне тие мандати и да не биде активна во работата на новата влада. „Во ваква ситуација, кога има поделеност кај албанскиот електорат, верувам дека Српската листа не е таа што ќе одлучува кој ќе ја формира владата“, вели Ѓорѓевиќ.
Зошто Србите гласаа за Српска листа?
Неговиот колега од северниот дел на Митровица, Зоран Савиќ, вели дека нема големи очекувања за идните активности на Српската листа во косовските институции, особено ако се има предвид нивната досегашна практика.
„Во претходниот период нивното присуство беше сведено на формален настап на секои шест месеци за да не ги загубат мандатите, а во меѓувреме беа целосно отсутни од клучните политички процеси. Оваа политичка пасивност се случи во време кога српската заедница и нејзините институции во Косово беа изложени на огромен притисок – од забраната за динарот, до затворањето на банките и привремените тела на Србија, до други одлуки кои значително ја влошија положбата на српската заедница. „Доколку Српската листа продолжи со истата политика на симболично присуство без суштинска акција, тоа би било погубно за српската заедница“, вели претставник на невладината „Актив“ од Косовска Митровица.
Тој додава дека, сепак, поддршката за Српската листа од гласачите на Косово не мора да значи и поддршка за нејзината политика.
„Ова е, пред сè, потребата Србите во Косово да одржуваат врска со Србија. Во текот на кампањата постојано се ставаше акцент на финансиската помош и инвестициите од Белград, што кај гласачите создаде впечаток дека Српската листа е единствениот гарант за опстанокот на таа поддршка. Во таква атмосфера, гласањето за нив беше повеќе рефлекс отколку свесна одлука заснована на анализа на нивните резултати. „Ако ја анализираме нивната работа во изминатите 13 години, српската заедница е сведена на две институции – здравство и образование, додека речиси сите други се затворени“, потсетува Савиќ НИН.
И дел од граѓаните ги посочуваат истите работи.
„Со оглед на претходниот бојкот на работата на косовското Собрание, се разбира со повремено присуство на седници само за да си ги задржат мандатите и платите, не очекувам нешто да се промени во овој мандат. Иако засега е неизвесно дали ќе продолжат со досегашната политика на бојкот и несоработка со власта или ќе го сменат пристапот. Овој бојкот на институциите е, како што во неколку наврати изјавија, дел од една поширока стратегија со која Српската листа се обидува да изврши притисок врз властите во Приштина и меѓународните посредници за да се подобри положбата на Србите на Косово. Но, досега видовме дека тоа нема никаква корист во пракса, па можно е да ја сменат стратегијата“, вели за НИН Тамара Марковиќ од Грачаница.
Милош Суботиќ, адвокат од Косовска Митровица, е песимист за какви било промени, особено во северно Косово.
„Генерално, она што ни се случува овде најмногу зависи од меѓународната заедница и нејзиниот притисок врз новата влада во Приштина. Нас повеќе нè интересира дали ќе има притисок врз новата влада да го исполни она што го ветија, да им го направи животот поподнослив на Србите и северно и јужно од реката Ибар. „Сега живееме во еден вид апартхејд.
(nin.rs – опремата е на Глобус)
