СТЕФАН СЛАВКОВИЌ
Ако Вучиќ оди на парада, некој ќе замиже на едното, некој на двете очи. Европа е свесна со кого има работа, а исто така е оптоварена со растот на популизмот и национализмот во нејзините тела и земјите-членки. Нашиот претседател веќе некое време се толерира помалку отколку што се толерираше пред неколку години, но не верувам дека ќе има некакви радикални потези. Принципите во геополитиката никогаш не биле исклучиво на прво место, но порано беше незамисливо да не се однесуваат на нив. Сега е потешко да се сокријат голите интереси
Со одењето на воената парада, претседателот на Србија свесно ќе застане во сенка на посилен пријател од ресорот, кому и тој му се восхитува. Знае дека другите нема да го казнат за тоа, а сликите со Путин барем ќе ја смират бунтовната Србија. Едно е сигурно – неговата посета на 9 мај нема да биде обична церемонијална чест
Иако моќен, претседателот на Република Српска, Милорад Додик, нема да биде највлијателниот Србин што ќе ја посети Москва оваа година. Во неодамнешниот твит, како и многупати досега, тој го спомна оној кој е поважен од себе (не сметајќи го Александар Вулин, до неодамна потпретседателот на Владата на Србија, кој беше таму во февруари), заблагодарувајќи му се на претседателот на Србија, Александар Вучиќ, за сè што направи за да спречи Интерпол да издаде меѓународна потерница по него и претседателот на Собранието Стеван Сараво. кој Е обвинет за „напад на уставниот поредок на Босна и Херцеговина“. Фотографија на која Додик се ракува со претседателот на Руската Федерација, Владимир Путин, се појави на 1 април, но тоа не беше шега. Ниту Додик не се шегуваше, бидејќи наводно бил подготвен да остане во главниот град на Русија и да прави друштво со соборениот сириски диктатор Башар ал Асад. Ниту Вучиќ сигурно не се смееше – на крајот на краиштата, тој требаше да биде првиот Србин на 9 мај што годинава ќе се слика покрај Путин, на воената парада по повод осумте децении од победата над фашизмот.
„Доколку има договор (мирен, меѓу Украина и Русија, уред), очекувам дека на Денот на победата претседателот на САД ќе биде со Фиц, Орбан и мене. Потврдив дека ќе одам во Москва на 9 мај, а потоа Трамп би можел да биде и на Црвениот плоштад“, рече Вучиќ на 15 февруари во возот до Сремска Митровица.
Иако примирјето беше посредувано (или наметнато) од новата американска администрација, Кремљ оттогаш издаде нови барања за прекин на конфликтот. Кога геополитиката би била раководена од принципи, а не од интереси, може да се замисли дека меѓу барањата ќе има и едно за прекин на извозот на српско оружје во Украина; сепак, не е редот да се поканат на гости оние кои профитабилно го поддржуваат непријателот. „Но затоа не ви воведовме санкции“, без последици можеше да одговори Вучиќ, бидејќи претставниците на острвената бриселска бирократија сигурно не да бидат меѓу гостите на Црвениот плоштад.
„Не е првпат претседателот на Русија да покаже потреба од наоѓање сојузници во Европа, бидејќи европските земји, а тоа е Србија, му даваат легитимитет на речиси секој меѓународен настан. За него е важно да докаже дека не е целосно изолиран. претставувајќи се како личност од која зависи регионалната стабилност“, изјави за Радар Драган Поповиќ, директор на Центарот за практична политика.
Појавувањето на Вучиќ во Москва ќе биде нова епизода на своевидно реално шоу – имено, неговата возбудлива левитација над јазот меѓу Истокот и Западот, кој по руската инвазија на Украина во 2022 година стана потесен и подлабок од порано. Ако досега успеа да не падне во тоа – што беше помогнато со пофалбите на поранешната германска канцеларка Ангела Меркел на негова сметка, како и посетите на нејзиниот наследник Олаф Шолц, францускиот претседател Емануел Макрон, претседателката на ЕК Урсула фон дер Лајен, европската комесарка за проширување Марта Кос, поволниот став на Унгарија е дали ќе може да го стори тоа на Србија и понатаму – европска интеграција.
Имено, според медиумите, дистанцирањето на Трамп од Европа го консолидирало антирускиот блок во ЕУ, со ’рбет во балтичките и скандинавските држави, како и во Полска и Холандија. Нејзините членови ќе ја видат посетата на Вучиќ на Москва како доволна причина не само за одбивање средства од Планот за раст за Западен Балкан и пристапните фондови, туку и за натамошно блокирање на пристапните преговори. Србија го отвори последниот кластер во декември 2021 година (Зелена агенда, во екот на протестите против ископувањето на литиум!), а според Елвира Ковач, претседател на парламентарната Комисија за европска интеграција, кластерот 3 (Конкурентност и инклузивен раст) можеше да биде отворен во тоа време, но во Европа веројатно процениле дека таквиот напредок би бил предвремен. Неговото отворање изгледаше сигурно во декември минатата година, но не следеше, иако ЕК во меѓувреме три пати даде зелено светло. Неофицијално, на овој чекор се спротивставиле токму земјите од антирускиот блок, заедно со Германија. Причината – невоведувањето санкции против Русија, што стана метоним за, од западна перспектива, сомнително добрите односи меѓу Белград и Москва.
„Ако Вучиќ оди на парада, некој ќе замиже на едното, некој на двете очи. Европа е свесна со кого има работа, а исто така е оптоварена со растот на популизмот и национализмот во нејзините тела и земјите-членки. Нашиот претседател веќе некое време се толерира помалку отколку што се толерираше пред неколку години, но не верувам дека ќе има некакви радикални потези. Принципите во геополитиката никогаш не биле исклучиво на прво место, но порано беше незамисливо да не се однесуваат на нив. Сега е потешко да се сокријат голите интереси, а европските да не ја наградат Србија, но и да не ја отуѓуваат. Но, имајќи го тоа предвид, треба да се напомене дека до 9 мај и во Европа и кај нас се може да се промени“, заклучува нашиот соговорник.
Навистина, ако геополитиката не беше во исто време реалполитика, Вучиќ барем еднаш отворено ќе му замери на Путин дека постојано го користел случајот со Косово како оправдување за признавањето на независноста на републиките Доњецк и Луганск од страна на Москва. Како што косовскиот јазол ги почитува своите европски партнери, иако секогаш во принцип. Повторно, неговото отсуство од Самитот на БРИКС во Казан на крајот на октомври 2024 година не треба да се толкува во номинална вредност. ’Што би рекле децата, гужва во шеснаесетникот’, рече тогаш, веројатно мислејќи на прекумерното внимание на европската јавност, но сепак испрати испробано дипломатско претставништво составено од русофили и оперативци, членови на владата на Милош Вучевиќ до неодамна: вицепремиерот Александар Вулин и министер без ресор Ненад Поповиќ и воениот министер Братислав Гашиќ. Интересно е што Поповиќ неодамна беше во Москва, кога беше и Додик.
Поминаа шест месеци од „гужвата во шеснаесетникот“, а текстура доби изјавата на нашиот соговорник дека светот не стои. Слоганот на Трамп „Америка на прво место“ беше преведен во „бизнисот прво, дури и ако Путин ја искористи предноста“, а американското посредување во руско-украинското примирје го отвори патот до договор со кој Америка обезбеди експлоатација и управување со критичните ресурси на Украина. Меѓу нив е и литиумот. Од друга страна, проектот „Јадар“ не се најде меѓу 47-те стратешки проекти на ЕК, ниту пак се оствари ветувањето на Вучиќ дека списокот ќе биде комплетиран и дека тоа ќе се случи во предвидениот краток рок. Не е познато дали протестното писмо на 3.000 членови на академската заедница упатено до ЕК вродило со плод, но за жал, добро е познато дека инвеститорот Рио Тинто, Владата на Србија и европските државници беа наголемо пишувани во полемиката околу „Јадро“, свесни дека новите демонстрации против литиумот ќе послужат како гориво за пожарот. А не недостига и фигуративен оган – од ноември Србија ја потресуваат студентски протести, поттикнати од падот на натрешницата во Нови Сад, и ретко ја потресуваат прогресивната стабилократија. Сето ова беше далеку од реалноста во октомври 2024 година и којзнае за што ќе зборуваме на сличен начин за шест месеци. Можеби Меѓународниот кривичен суд ќе ја повлече налогот за апсење на Путин, па рускиот претседател по петти пат ќе го посети Белград?
Политичката сцена можеби постојано се менува, но нејзините елементи се поставени. Во декември минатата година, околу времето кога рускиот амбасадор Александар Бочан-Карченко му ги предаде новогодишните честитки на неговиот врховен водач на Вучиќ, се огласи и портпаролката на Министерството за надворешни работи на Русија, Марија Захарова, кога предупреди дека во Белград се случува „обоена револуција“ во Белград, „учениците на западните магистерски студии ги користеле за удар по моделот на власта. Српскиот народ ги избра националните интереси на својата земја“, и дека Русија поддржува „пријателска држава“. Прочитајте: режимот во Белград.
„Вучиќ знае дека неговиот рејтинг сериозно паѓа кај национално ориентираниот дел од населението. Едниот дел го сочинуваат Вучиќ-русофили, а другиот, поголемиот, го сочинуваат национално определени граѓани кои не се ниту за владата, ниту за најголемите делови од опозицијата. Втората група со години е трпелива со претседателот на Србија и Путин, но со години ги промени неговите добри односи меѓу Путин и Вучиќ. Каков било знак од руската страна дека има кредибилитет во Русија му значи многу, а за возврат е подготвен да и понуди на Москва разни краткорочни отстапки.
И додека во март беше очигледно дека антирежимскиот дел од Србија нема да молчи, Захарова ја омекна својата реторика: ги повика сите да покажат воздржаност и да го обноват конструктивниот дијалог како единствен начин за излез од кризата.
Се чини дека Вулин не ја слушнал, што не треба да зачудува – селективна глувост се развива од декември 2021 година, кога заедно со Николај Патрушев, тогашниот секретар на Советот за национална безбедност на Русија, ја формираа Работната група за спречување на обоените револуции. Во меѓувреме, тој неколкупати се сретна со него, како и со Сергеј Лавров, шефот на руската дипломатија. Во мај минатата година тој отворено рече дека „кога е тешко, ги повикуваме Русија и Кина“. Случајно или не, во декември 2024 година тој одржа работен состанок со шефот на кинеската разузнавачка и контраразузнавачка служба, Чен Јиксин.
Во оваа смисла, ќе биде интересно да се види дали и до какви заклучоци ќе дојде ФСБ, која, како што рече Вучиќ, одговорила на повикот на Србија да утврди дали било употребено или не звучно оружје против демонстрантите на 15 март. За неа упатените, ова е една од базите на руските разузнавачи во Србија. Дури се тврди дека „во Србија немаше да има обоена револуција – да воведовме санкции кон Русија“…
Ваквата оценка на лидерот на Социјалистичкото движење е неверојатно слична на онаа на Вучиќ, од пред точно три години, кога тврдеше дека „десет пати подобро би живееле кога би вовеле санкции кон Русија“.
„Огромното мнозинство на Србија има позитивен став кон Русија, не толку поради Русија, туку затоа што го перцепира Западот како фактор што работел против нашите национални интереси. Затоа Вучиќ често им вели: морам да се сложувам и да соработувам со ЕУ и Америка, можеби тоа ви изгледа претерано, како предавање на Косово, но јас всушност ќе се променам и моите односи во Русија. односот кон Западот, исто како и наративот за „обоени револуции“, тоа е празна приказна што ја толерираат Москва, Брисел и Вашингтон е „мултиквизирање“, тој вети или даде нешто на сите, и нема причина Путин да се лути што Србија веќе нема воени вежби со Русија.
Првата посета на Путин се случи во 2001 година, кога еден ден по средбата со тогашниот американски претседател Џорџ Буш во Словенија, тој се сретна со претседателот на СРЈ Воислав Коштуница. Тие повикаа на почитување на резолуцијата 1244, за потоа Путин да замине на Косово, каде што ги посети руските војници во КФОР. Патем, тие целосно се повлекоа од таму веќе во 2003 година.
Втората посета се случи во 2008 година, кога Путин како премиер се сретна со претседателот на Србија, Борис Тадиќ, со кого разговараше за ситуацијата на Косово и изградбата на Јужен тек. Три години претходно, Србија продаде 51 отсто од сопственоста на НИС на рускиот Гаспромњефт за 509 милиони долари, како и правото на експлоатација на гас и нафта во следните триесет години. Според тогашните проценки, вкупната вредност на продадените ресурси и инфраструктура изнесуваше седум милијарди евра.
Путин по трет пат го посети Белград во 2014 година, по повод Денот на ослободувањето на Белград, но воената парада на улиците на главниот град на Србија, прва по 1985 година, беше поместена од 20 октомври на 16 октомври, поради напорниот распоред на рускиот претседател. Се одржа и покрај многу обилните врнежи. По шест часа Путин замина за Италија. Истата година, Јужен тек беше напуштен, а Вучиќ како тогашен премиер рече дека Србија, за разлика од членките на ЕУ, никогаш нема да воведе санкции кон Русија поради анексијата на Крим.
За време на неговата четврта посета на Белград, во јануари 2019 година, Вучиќ го предводеше Путин како циркуска атракција пред околу 70.000 посетители донесени од цела Србија. Тоа беше и еден од најголемите народни собири во поновата историја овде, барем до студентските протести. Така веројатно ќе остане и по 12 април, кога Вучиќ го најави формирањето на Движењето за народот и државата. Барем ако се суди по минатогодишниот Сесрпски парламент, и контра митинзите на власта, од 2023 година до денес…
(авторот е уредник во магазинот „Радар“)
