Околу летот на првиот човек во вселената, се испредоа разни легенди, но останува прашањето дали подвигот на Гагарин и одењето на Армстронг на Месечината биле и остануваат првенствено битка за моќ на Земјата
ИВАНА ЈАНКОВИЌ
Меѓународниот ден на вселенскиот лет, кој Обединетите нации го прогласија пред десет години и симболично го избра оној во кој Јуриј Гагарин полета во вселената, минатата година беше обележан со мал скандал. Имено, Стејт департментот го одбележа овој ден на својата страница на Фејсбук на руски јазик, објавувајќи го датумот на првиот лет во вселената на 12 април. 1961 година, но не е напишано кој бил човекот што го извршил тој лет, иако била објавена фотографија од него. Руското Министерство за надворешни работи реагираше со забелешка за „трикот на ерата по вистината“ и „потсетувајќи ги колегите дека првиот човек во вселената бил наречен Јуриј Алексеевич Гагарин“, кој бил советски државјанин.
Како се случи името на овој човек да стане толку важно што, со децении по неговата смрт, самото споменување има толку длабоко политичко значење? Дали тогаш освојувањето на космосот, како што е денес, беше „голем чекор за човештвото“, како што ни рече Нил Амстронг неколку години подоцна, или тоа беше и останува битка за моќ на Земјата? И, како и кога да избереме пригода во која ќе се спомне име на човек кој пред шеесет години не извести дека Земјата е убава.
Јуриј Гагарин полета во 5:30 часот на 12 април 1961 година, во Васток 1, првото вселенско летало кое превезуваше човек, од Бајконур, најголемиот космодром на светот, во денешен Казахстан.
Патувањето до Бајконур беше скоро неверојатно за момче кое е родено во 1934 година во Клушин, во близина на градот Гжатск, на 150 километри од Москва, во семејство кое работеше на колективна фарма. Наскоро дојде војната, таткото мораше да се бори, братот и сестрата беа заробени, а тој остана со својата мајка. Живееја во колиба една година, бидејќи им беше одземена куќата. Во тие години, тој ќе види пилот кој слетал во нивното село, и тоа целосно ќе го маѓепса. Како и секое момче, тој го сакаше токму тоа: авион и еполети. Сонот тогаш не изгледаше реален, но, две децении подоцна, тој сепак ќе се оствари.
Селото е ослободено во 1943 година, животот полека се враќа и тој го продолжува школувањето. Подоцна, тој се запиша во техничко училиште во Саратов, каде што се приклучи на аеро клубот. Првиот лет го имал во 1955 година, од каде патот го однел понатаму, кон Воздухопловната школа, училиште за воен пилот во Оренбург, каде што дипломирал во 1957 година. Таа година се оженил со Валентина Горјашева, со когја имал две ќерки. Три години подоцна, тој ќе биде избран за советската вселенска програма, за која се тестирани повеќе од 2.200 пилоти низ целата земја. 20 биле избрани за обуката, која траела 11 месеци. Тоа бил тест за физичка и ментална сила, издржливост, подготвеност да се издржат најтешките услови што беа познати. Не се знаеше многу што може да се случи со човечкото тело во вселената.
Како што ќе рече неговата ќерка Елена многу подоцна, тие биле заклучени во мала соба без прозорци, не можеле да носат часовник, немале идеја колку долго ќе бидат таму. А биле 21 ден, со температури кои се движеле од плус 50 до минус 50 степени Целзиусови.
Три дена пред полетувањето, Гагарин, тогаш 27-годишен поручник, дознал дека е избран. Постојат приказни за тоа што сите му помогнале во тоа, од фактот дека Никита Хрушчов го туркаше поради заедничкото рурално потекло, во време кога значеше многу да се биде од семејство на работничка класа, до фактот дека меѓу него и Герман Титов, најсилниот конкурент, превагнало името, бидејќи се чинело посоодветно за рускиот херој да носи и руско име. Изборот, сепак, се потпирал и на неговите неоспорни способности, силниот карактер, високата концентрација, издржливоста, смиреноста и брзите реакции во кризни ситуации.
Сепак, леталото на Гагарин Восток 1, лансирано во девет часа и седум минути по московско време, леташе околу Земјата за 108 минути и достигна висина од 327 километри.
Иако ова не се зборуваше неколку години, враќањето не поминало совршено. Работите тргнале наопаку, каблите што ги поврзувале двата дела не се разделиле, кабината започнала да се врти, температурата се зголемила, а Гагарин за малку ќе ја изгубел свеста.
На висина од седум километри, тој успеа да се катапултира и да скокне со падобран на земја.
На среќата на неговите сограѓани им немаше крај во тогашниот СССР, но и во поголемиот дел од светот. Му беа подигнати споменици, тој доби улици, училишта, тој беше почесен гостин, патуваше, стана вистинска ѕвезда.
И неговата најголема желба – да лета, веќе не можеше да се реализира. Се сметаше за премногу опасно. Кога неговиот колега го загуби животот во април 1967 година, на летот за кој беше резерва Гагарин, неговата кариера заврши. Се чинеше дека ова предупредување е доволно и дека понатамошниот ризик ќе биде само предизвик за судбината. Сепак, тој не сакаше да се откаже и продолжи да тренира како пилот на борбени авиони. Следната година, во март 1968 година, тој загина во МиГ-15 заедно со неговиот инструктор. Неговата пепел беше ставена во нишата во ѕидот на Кремљ, а во 1968 година, градот Гжатск беше преименуван во Гагарин.
Дваесет и три дена по советскиот успех, Америка го испрати својот космонаут во вселената, но Ален Шепард остана само вториот човек во вселената и тоа, во борбата што се водеше во тоа време, беше еднакво на пораз.
Покрај тоа, Титов ја пресече лентата кога 17 пати леташе околу планетата во август истата година за околу 25 часа, додека на американските астронаути им требаше уште една година за да забележат троен лет. Соединетите држави одговорија на овој предизвик во 1969 година кога Аполо 11 слета на Месечината и Нил Амстронг стана првиот човек што зачекори таму.
Само астронаутите знаеја што значи да се биде во вселената и што значи да се вратиш од вселената, Амстронг и неговиот екипаж оставија медалјон со името на Гагарин на Месечината, како и за оние кои не успеаја да се вратат живи.
Гагарин го преживеа летот, како и она што го чекаше потоа. Според неговата ќерка, тие биле следени насекаде, секој збор бил измерен, немало момент на приватност.
Затоа, неговите впечатоци и она што го кажа за своето искуство се користеа на различни начини. Никита Хрушчов сакаше да каже дека Гагарин каже дека не го видел Господ Така се појави легендата според која Хрушчов го повикал и го прашал дали се сретнал со Бога во вселената и дека добил одговор: „Да“, на што тој рекол: „Те молам, не кажувај никому!“, Наводно, Патријархот Алексеј I се јави и го постави истото прашање, на кое тој одговори: „Не, за жал“, а патријархот рече: „Јура, те молам, не кажувај никому!“
