Детален поглед кон вториот дел од Извештајот на Марио Драги. Овој пат на темите како минералните суровини, опосебно за литумјот, па за можностите за добро управување со Европската Унија, но за жал го немаме делот посветен на пропширување на Унијата!
КРИТИЧКИ МИНЕРАЛИ И СУРОВИНИ Драги тврди дека критичните суровини се неопходни за трансформација на европската економија. Нивната примена е многу широка: од литиум, кобалт и никел кои се користат во производството на батерии, преку галиум кој е потребен за полупроводници, до титаниум и волфрам кои се користат во сферата на одбраната и вселенската технологија.
Побарувачката за овие суровини значително порасна во изминатите неколку години, пред се поради зголемената побарувачка за електрични возила и други примери на „чиста технологија“. Од 2017 до 2022 година, глобалниот пазар забележа тројно зголемување на побарувачката за литиум, скок на побарувачката за кобалт за околу 70 проценти и за никел за 40 проценти.
Меѓународната агенција за енергија проценува дека побарувачката за технологии за чиста енергија ќе се зголеми за два или три пати до 2030 година. Ова ќе доведе до брзо зголемување на побарувачката за избрани критични суровини, од 25 проценти на над 300.
Во извештајот јасно се наведува дека Европа мора да ги преземе сите неопходни чекори за да го зголеми и обезбеди пристапот до критичните суровини, првенствено оние што се користат во производството на технологии за чиста енергија (тие ги вклучуваат веќе споменатите литиум, кобалт, никел).
Кина е најголемиот светски производител на никел, бакар, литиум и кобалт, а Европа заостанува во овој поглед. Покрај својата доминантна позиција во рударството и преработката, Кина активно инвестира во рударството и во Африка и во Латинска Америка. Нејзините странски инвестиции во метали и рударство преку Иницијативата „Појас и пат“ достигнаа рекордни 10 милијарди долари само во првата половина на 2023 година и планира да ја удвои сопственоста на кинеските компании врз странските рудници што содржат критични суровини и минерали.
За споредба, Јапонија, која е многу зависна од другите региони за критичните минерали, разви стратешки механизам за зголемување на пристапот до проекти за рударство во странство уште во 2000-тите. Јапонската организација за метали и енергетска безбедност инвестира во рударството ширум светот, управува со стратешките резерви и, од неодамнешното воведување на Законот за економска безбедност, има овластување да развива капацитети за преработка и рафинирање.
Драги навести дека ЕУ нема да може да обезбеди доволно бакар, литиум и други суровини ако не ја имитира вертикалната интеграција на Кина и Јапонија на рударството и транспортот
Европа, од друга страна, има слично ниво на зависност бидејќи главно увезува критични минерали од други земји, но не ги следи јапонските механизми. На Европската унија и недостига сеопфатна стратегија која ги покрива сите фази на синџирот на снабдување (од истражување до рециклирање) и, за разлика од нејзините конкуренти, во голема мера ги остава рударството и тргувањето со стоки на приватните компании и пазарот.
Драги навести дека ЕУ нема да може да обезбеди доволно бакар, литиум и други суровини ако не ја имитира вертикалната интеграција на Кина и Јапонија на рударството и транспортот. Тој посочува дека на Европа и е потребна координирана стратегија која го опфаќа целиот синџир, од суровини до финални производи.
Еден од предлозите на Драги е создавање стратешки залихи на критични минерали на ниво на ЕУ. Извештајот предлага „ротирачки систем за залихи“, сличен на оној што се користи во Јапонија и Јужна Кореја, каде што материјалите се набавуваат, складираат и се „хранат“ до локалната индустрија на циклична основа. Овој пристап не само што ќе ја заштити Европската унија од краткорочни шокови и ненадејни промени на цените, туку и ќе поттикне постојан дијалог со индустријата.
Извештајот предложи Платформа за критични суровини на ЕУ: централизирана иницијатива за координирање и искористување на колективните ресурси и пазарната моќ на ЕУ во обезбедувањето, управувањето и стратешкото складирање на критичните суровини кои се сметаат за суштински за европската индустрија и економската безбедност.
Сепак, извештајот предупредува дека секое складирање мора да биде внимателно дизајнирано за да се избегнат нарушувања на пазарот, со фокус на минералите со мали пазарни големини и висока концентрација на понуда.
ЛИТИУМ Извештајот на Драги повикува на забрзано започнување на домашни рударски проекти во рамките на ЕУ за да може Европа што поскоро да ја намали зависноста од критичните минерали од другите региони и земји.
Тој објаснува дека во моментов се проценува дека ЕУ има околу 20 милиони тони литиум и дека оваа количина е околу 60 пати поголема од количината на литиум што се предвидува дека ќе и треба на ЕУ во 2050 година. Со пет до 10 нови рудници кои треба да се отворат до 2030 година, домашната понуда на литиум би можела да задоволи помеѓу 50-100% од европската побарувачка до таа година.
Отворањето на овие рудници е многу важно за Европа бидејќи таа моментално го увезува речиси целиот литиум, а 90 отсто од залихите доаѓаат од Кина. Во извештајот се вели дека поради ова европските земји треба да ги поедностават процесите за издавање дозволи за отворање рудници. CRMA (Certification in Risk Management Assurance) веќе бара пократки временски рокови – 27 месеци за дозволи за екстракција и 15 месеци за обработка – во споредба со процесите кои во моментов траат три до пет пати подолго.
Сепак, извештајот оди подалеку од тоа, препорачувајќи дополнителни мерки што ќе доведат до тоа овие проекти да се сметаат за „императивни“ и од „најголема јавна важност“. Се разбира, ова не треба да го исклучи исполнувањето на високите социјални, еколошки и менаџмент стандарди, односно стандардите за „одговорно рударство“.
УПРАВУВАЊЕ На крајот, тука е и прашањето за владеење, за кое Драги нуди неколку решенија. Тој, пред се, сака поблиска координација на државите, усогласување на политиките за продуктивност, забрзување на бавното одлучување и намалување на прекумерните регулативи на Европската унија. Драги во извештајот посочува и дека, барем што се однесува до европските јавни добра и заеднички инвестиции, надлежностите треба да се пренесат од национално ниво на ниво на Европската унија.
Сепак, тој посочува дека постојната координација преку процесот познат како „Европски семестар“ честопати не успева да доведе до похармонизирана економска и фискална политика, бидејќи земјите-членки никогаш не успеваат да ги почитуваат неговите препораки.
Земјите-членки ќе мора да ја проголтаат гордоста и да дозволат да се носат повеќе одлуки за економската безбедност и индустриската политика на ниво на ЕУ. Ова ќе и овозможи на Европската унија да ги идентификува своите интереси како единствена единица и да дефинира јасна стратегија; на крајот, ЕУ би можела да им обезбеди на бизнисите поголема сигурност и конзистентност во однос на правилата низ земјите-членки, поттикнувајќи ги инвестициите и продлабочувањето на единствениот пазар. Ова ќе ја намали способноста на Кина (или САД) да се потпира на одделни земји-членки.
И кога се поставува прашањето „како Европската Унија треба да се позиционира кон Кина, Русија или САД“, јасно е дека во оваа смисла на земјите-членки со години им недостига координација. Европските земји, на пример, имаа многу различни ставови за тоа да им се дозволи на кинеските фирми да воспостават инфраструктура за 5G во Европа, за купување руски гас или цивилна нуклеарна технологија или за барањата на САД за проширена контрола на извозот на полупроводници од ЕУ. Според Драги, тоа би требало да се договори.
Резимето на ова поглавје е дека зајакнувањето на единствениот политички и институционален модел на ЕУ треба да почива на три столба.
Првата се однесува на пренасочување на работата, што подразбира дека ЕУ треба да извршува што е можно повеќе работни места, притоа, секако, да одржува одреден степен на автономија на земјите-членки. Тоа значи „повеќе Европа“ во областите кои се навистина важни, но и оставање слобода и одговорност на земјите-членки и приватниот сектор, согласно принципот на супсидијарност.
Вториот вклучува поедноставување на правилата, односно зголемување на правната сигурност и намалување на регулаторното и административното оптоварување. Според Драги, тоа би се постигнало со намалување на бројот на правила, кои исто така би требало да бидат појасни.
Третиот столб се однесува на побрзо дејствување и интеграција на Европската Унија, а подразбира продлабочување на соработката меѓу земјите-членки и побрз напредок во најважните области.
(завршува)
