Овој мислител вели дека слободната волја не е загрозена со напредокот на науката
ТАЊА РУДЕЖ
Издавачка куќа In. Тројца од Загреб неодамна ја објавија книгата „Простор на слободата“ од Даниел Денет (79), еден од најголемите живи филозофи и когнитивни научници. Ова е петта книга на Денет објавена во Хрватска: „Еволуцијата на слободата“ и „Крајот на магијата“ во издание на Јесенски и Турк, и „Типови на умови“ и „Опасната идеја на Дарвин“ од Ин.Три. Книгата „Соба со лактот“ е објавена во 1984 година, а во 2015 година Денет го објави своето ново издание. Неговата цел, како што се вели во предговорот на изданието од 2015 година, беше работа на чистење: спасување на сè што е важно во секојдневното разбирање на слободната волја и отфрлање на она што ја попречува. Денет тврди дека видовите на слободна волја што вреди да се посака – оние што гарантираат морална и уметничка одговорност – не се компромитирани од напредокот во науката, и тој ги анализира и објаснува детално во книгата.
„Простор на слободата“ се занимава со проблемот на слободната волја и е еден од најважните придонеси за ставот дека слободата на волјата е компатибилна со детерминизмот по природа (т.н. компатибилност), став што го застапуваше и Дејвид Хјум, еден од моделите на Денет. Денет се залага за компатибилност со тоа што прашува за што навистина ни е важно кога тврдиме дека имаме слободна волја, така што чекор по чекор покажува дека детерминизмот всушност не го загрозува она за што се грижиме“, рече др. Павел Грегориќ, научен советник на Институтот за филозофија во Загреб.
„И за што ни е грижа? Се грижиме да имаме контрола над нашето тело и постапки за да можеме да ги реализираме нашите желби и планови. Денет тврди дека без детерминизам во природата и еволуција со природна селекција, не би можеле да станеме сложени биолошки машини кои не реагираат на нивната околина само механички, туку флексибилно, создавајќи поими за можните исходи и поврзувајќи ги тие поими со нивните долгорочни желби и планови. „простор на слобода“, односно „слобода на волја каква што вреди да се сака“. Денет е свесен дека ова не е многу простор, но смета дека е доволно за смислен живот, морална и правна одговорност. Оваа идеја, со уште посилна поддршка во теоријата на еволуцијата, ја разви Денет во книгата „Еволуција на слободата“ од 2003 година, која е преведена и кај нас“, додаде Павел Грегориќ, најдобриот познавач на делото на Денет. во Хрватска.
Грегориќ досега беше рецензент и професионален уредник на четири од петте книги на Денет преведени на хрватски јазик, а за една книга напиша рецензија. „Со работата на Денет се запознав додека студирав на Оксфорд, каде што Денет студираше и под менторство на Рајл. Она што ме привлече кај Денет беше претпоставката дека современата филозофија на умот е под магијата на Декарт и се врти околу нерешливи квази-проблеми. Мислата на Денет одекна со моето претчувство и ми даде еден можен одговор на тоа. Ме привлече и прозата на Денет, полна со стимулативни мисловни експерименти, метафори и други „интуитивни пумпи“, како што вели тој, објасни Грегориќ.
Денет тврди дека без детерминизам во природата и еволуција со природна селекција, не би можеле да станеме сложени биолошки машини кои не реагираат на нивната околина само механички, туку флексибилно, создавајќи поими за можните исходи и поврзувајќи ги тие поими со нивните долгорочни желби и планови“. – објаснува др. Павел Грегориќ, научен советник на Институтот за филозофија во Загребта)
Даниел Клемент Денет III. е роден во Бостон во 1942 година. Неговиот татко бил професор по исламска историја кој бил регрутиран од страна на Американската разузнавачка агенција во Канцеларијата за стратешки служби за време на Втората светска војна и станал таен агент. Денет го поминал своето рано детство во Бејрут, каде што неговиот татко работел како културно аташе во Амбасадата на САД. Во Бејрут научи арапски, а со задоволство се сеќава на своето милениче, бабарската газела. Кога Даниел имал пет години, неговиот татко загинал во необјаснета авионска несреќа за време на мисија во Етиопија. Во интервју за Њујоркер во 2017 година, Денет рече дека се сеќава како возел џип со својот татко во пустината во потрага по група бедуини. Кога го нашле својот логор, бедуините го тргнале настрана малиот Даниел и му ги пробиле ушите. Интересно е што овие лузни се видливи и по 70 години.
По смртта на неговиот татко, Даниел се вратил со својата мајка и двете сестри во предградијата на Бостон, каде што неговата мајка работела како учителка и уредничка во издавачка куќа. Растејќи во „женско опкружување“, малиот Даниел ја презеде улогата на „занаетчија“, а оваа практична особина ја покажа кога во 1970 година купи фарма во Мејн, каде воведе вода и струја, одгледуваше земјоделски производи и направи одличен јаболковина. . Даниел Денет присуствуваше на академијата Филипс Ексетер и помина една година на Универзитетот Веслијан, а на крајот дипломираше филозофија на Харвард. Докторирал филозофија во 1965 година на Оксфорд, а потоа до 1971 година бил предавач на Универзитетот во Калифорнија, Ирвин. Од 1971 година, тој предава филозофија на Универзитетот Тафтс во Бостон, каде што е и ко-директор на Центарот за когнитивни студии.
(продолжува)
