Во 2007 година, кога ЕУ се прошири и ги вклучи Бугарија и Романија, разликите во приходите меѓу овие земји и Западен Балкан беа релативно скромни. По многу години различност односот на примените земји од Балканот и другите во однос на корупцијата не покажува разлика!
ДРАГАН ТЕВДОВСКИ
Членството во Европската унија донесе добро документирани придобивки за земјите по транзиција, особено со забрзување на приближувањето на приходите со просекот на ЕУ. Сепак, занемарено прашање е зголемениот јаз во приходите меѓу балканските земји кои се приклучија на ЕУ – Бугарија, Романија и Хрватска, и оние кои сè уште се надвор – земјите од Западен Балкан. Оваа растечка дивергенција добива на важност бидејќи интеграцијата на Западен Балкан продолжува да се одложува.
Во 2007 година, кога ЕУ се прошири и ги вклучи Бугарија и Романија, разликите во приходите меѓу овие земји и Западен Балкан беа релативно скромни.
Романскиот БДП по глава на жител, приспособен за куповната моќ, изнесуваше 10.800 евра, а бугарскиот 10.000 евра – само малку над горниот опсег на доход во Западен Балкан, каде што БДП по глава на жител варира од 9.800 евра во Црна Гора до 5.800 евра во Албанија.
Сепак, една и пол деценија подоцна, јазот во приходите меѓу Романија и Бугарија и Западен Балкан значително се зголеми.
До 2023 година, романскиот БДП по глава на жител достигна 30.000 евра (само 20 отсто под просекот на ЕУ), а бугарскиот се искачи на 24.200 евра, и двете значително повисоки од која било земја од Западен Балкан. Црна Гора сега има БДП по глава на жител од 19.500 евра, додека Албанија има најнизок од 13.300 евра.
Ова го покренува теоретското прашање кое можеби никогаш нема да има вистински одговор: какво би било нивото на приходи во Западен Балкан денес доколку тие се приклучат на ЕУ во 2007 година?
Ова прашање не е толку шпекулативно колку што може да изгледа, имајќи предвид дека институционалниот капацитет на земјите што пристапија во ЕУ не беше драматично подобар од оној на оние што останаа надвор.
На пример, Индексот на перцепција на корупцијата, кој се движи од еден (многу корумпиран) до 10 (многу чист), покажа слични резултати во 2007 година и за Бугарија и за Романија, како и за сите земји од Западен Балкан (освен Албанија): сите постигнаа три, со разлики меѓу нив на првото децимално место.
Имајќи ги предвид придобивките од пристапот до единствениот пазар на ЕУ, зголемените странски директни инвестиции и кохезионите фондови, веродостојно е да се замисли дека доколку се приклучeеше Западен Балкан во 2007 година, нивниот БДП по глава на жител би можел да биде многу поблиску до сегашните 24.200 евра на Бугарија.
Сепак, иако минатото не може да се промени, иднината може – но таа стана уште понеизвесна.
Не само што останува нејасна временската рамка за потенцијално проширување на ЕУ, туку и видот на понудено членство.
Неодамнешниот План за раст за Западен Балкан предлага интеграција само на единствениот пазар на ЕУ, насочувајќи го процесот на интеграција кон некоја форма на секундарно членство без целосните права и придобивки што ги уживаат постојните членки на ЕУ и веројатно исклучувајќи го целосниот пристап до кохезионите фондови на ЕУ.
Кохезиските фондови на ЕУ се важни, со бројни студии кои ја истакнуваат нивната улога во поттикнувањето на економската конвергенција во рамките на ЕУ.
Една неодамнешна студија на полското Министерство за економски развој покажува дека 25-30 отсто од реалната конвергенција што ја постигна Вишеградската група со ЕУ е резултат на овие средства.
За разлика од нив, земјите од Западен Балкан се потпираат на релативно ограничениот Инструмент за претпристапна помош (ИПА). Од 2007 до 2013 година, ИПА I финансираше 4,2 милијарди евра за шесте земји од Западен Балкан, со дополнителни 1,3 милијарди евра за прекугранични проекти кои ги вклучија соседните членки на ЕУ. Од 2014 до 2020 година, ИПА II одвои 4,3 милијарди евра според ИПА II, плус 3,2 милијарди евра за слични прекугранични проекти.
За споредба, Европските структурни и инвестициски фондови (ESIF) доделија 46,3 милијарди евра на Романија и Бугарија во периодот од 2014 до 2020 година. Во однос на БДП, тоа значи дека Западен Балкан доби финансирање еквивалентно на 5,9 отсто од нивниот комбиниран БДП (од 2014 година), додека Романија и Бугарија добија 23,9 отсто од нивниот комбиниран БДП.
Во 2021-2027 година, ЕСИФ додели уште 41,7 милијарди евра на Романија и Бугарија. Во меѓувреме, Планот за раст за Западен Балкан го зголемува финансирањето на шесте земји на 6 милијарди евра. Но, дури и со ова зголемување, нивото на финансирање останува значително пониско од она за земјите-членки на ЕУ во регионот. Ова значи дека дивергенцијата на приходите во регионот дополнително ќе се прошири.
Разликата во приходите на Балканот создава две групи: оние „оставени на страна“ и таканаречените „избрани“.
Поранешната групација ја губи конкурентноста во однос на соседните земји на ЕУ поради недоволно финансирање за критични инвестиции во модерната инфраструктура, технологија и образование.
Во меѓувреме, „избраните“ седнати на масата во Брисел имаат влијание да ги обликуваат политиките на ЕУ во регионот за да им служат на нивните интереси, вклучително и користење на политички потпора за блокирање на соседните земји.
ЕУ не треба да поддржува дивергенција на приходите на Балканот. Отворањето на кохезионите фондови за Западен Балкан, со далеку построги реформски услови, може да биде првиот чекор.
Слабиот реформски притисок им служи само на интересните групи кои имаат корист од статус кво. До 2030 година, регионот треба да се приклучи на ЕУ како полноправни членки. Секој друг пристап ќе ја продолжи состојбата на неизвесност и ќе го влоши јазот во приходите на Балканот.
(ЕU OBSERVER)
