Одговорноста за блокираните процеси на демократизација и интеграција во Европската унија е пред се на локалните политички елити, смета професорот на Универзитетот Вилфрид Лориер во Канада
Дејан Гузина, вонреден професор по политички науки на Универзитетот Вилфрид Лориер во Канада, е експерт за компаративна демократизација, управување со етнички конфликти и градење држава во постконфликтни општества. Тој се занимава со односите и политиките на Европската унија кон Балканот, а особено се интересира за врските меѓу национализмот и правото во контекст на институциите на поделба на власта.
Д-р. Гузина зборува за актуелните настани во светот, политичките искри во Западен Балкан, односот на Европската унија кон регионот, интеграциските реформи…
Како ги коментирате актуелните политички односи во светот, особено на Западен Балкан?
-Многу се пишува за новата студена војна во контекст на рускиот напад на Украина. Јас лично не го делам тој став. Она што ја карактеризираше ерата на Студената војна беше идеолошкиот конфликт меѓу либерализмот и комунизмот, отелотворен во отворен политички, но не и директен воен, конфликт меѓу земјите од Организацијата на Северноатлантскиот договор (НАТО) и членките на Варшавскиот пакт. Денешните односи се односите на 21 век во кои идеологијата има помала наративна моќ отколку за време на Студената војна. Од една страна, како и во случајот со Русија на Владимир Путин, се прават обиди за легитимирање на воено-политичките акции низ призмата на старите империјални идеи и историски наративи од 19 век. Вампиризацијата на таквиот дискурс води директно до воено-политички конфликти.
Од друга страна, постои отворен трговски конфликт меѓу САД и Кина околу насоката на развој на глобалниот капитализам. Тој конфликт би можел да се окарактеризира како конфликт помеѓу меркантилниот капитализам и неолиберализмот, од кои ниту еден не е премногу засегнат со основните принципи на либералната демократија. Во овој глобален контекст, државите од Западен Балкан, па дури и цела Европа, се снаоѓаат најдобро што можат: без јасна визија, принципи или модели на однесување. Во контекст на Западен Балкан, лесно е да се видат примеси на сите овие „опции“ – од популистичка реторика на политичко ниво, упатувања на флоскули за човекови права и либерална демократија, до многу необичен економски модел на развој кој, како што и доликува на секоја земја, го комбинира кинескиот модел со американскиот модел на неолиберален капитализам.
Кој ги загрозува мирот и безбедноста на Западен Балкан и како војната во Украина ќе влијае на овој регион?
-Најлесен одговор на тие прашања е војната во Украина, како и улогата на Владимир Путин во потчинување на независноста, па дури и самото постоење на Украина како суверена држава. Според логиката на системот на споени садови, следна цел се балтичките држави и Западен Балкан. Сепак, длабоките радикални промени на светската економска и политичка сцена во изминатите две децении укажуваат на одредени структурни причини за блокирана демократизација и нестабилност на Западен Балкан. Секојдневието на системската корупција и организираниот криминал не е само секојдневието на Балканот. Овие процеси се од глобален карактер и не можат лесно да се разберат само ако се фокусираме на просторот на поранешна Југославија.
Од друга страна, полузамрзнатите конфликти во Косово, Босна и Херцеговина и сè повеќе во Црна Гора се директна последица на распадот на Југославија и на неможноста, недостатокот на волја или неспособноста на локалните и надворешните фактори да ги решат овие конфликти. . Според мене, тие се многу поважни фактори на нестабилност на Западен Балкан отколку војната во Украина. Се разбира, таа војна дополнително ја усложнува геополитичката положба на Западен Балкан во Европа. Сепак, сепак би рекол дека војната во Украина првенствено служи како изговор за локалните државни елити „да не бранат премногу“ и да останат сè како што било пред навистина да му се закани на Западен Балкан. Да повториме, одговорноста за блокираните процеси на демократизација и интеграција во Европската унија е пред се на локалните политички елити, без разлика дали се работи за Србија, Црна Гора или Босна и Херцеговина.
Какво е влијанието на меѓународните актери врз процесите на демократизација на земјите од Западен Балкан и како би ги оцениле политиките на Европската Унија кон овој регион?
-Да го украде од Вилијам Шекспир насловот на неговата комедија – „Многу врева за ништо“. Во последните десет години ништо не остана од претходната визија за Западен Балкан како составен дел на Европа. Оригиналната водечка идеја на европските претставници беше да се запрат војните, да се изградат мир и демократски институции засновани на владеење на правото и почитување на различностите. Иако многу од тоа е постигнато, визијата за интеграција секако не е постигната. Тоа е заменето со сомнежот на членките на Европската унија кон земјите од Западен Балкан. Тоа се манифестира со наметнување на лавиринт од бирократски процедури кои се речиси невозможно да се исполнат.
На крајот на краиштата, повеќето членки на Европската унија би паднале на испитот на одредени поглавја од областа на човековите права, како што е, на пример, третманот на барателите на азил и имигрантите во тие земји. Одлуката да се прифати одредена земја во европската заедница е длабоко политичка и нема врска со тоа дали таа земја е подготвена за членство во „европскиот клуб“ или не. Примерите на поранешните социјалистички земји примени во Европската унија доволно зборуваат за ова. Во народната смисла, тие не не сакаат во заедницата. Таквата политика индиректно отвори простор за пробивање на кинеското економско влијание во регионот, како и за отвореното политичко мешање на Русија во внатрешните процеси во Црна Гора, Босна и Херцеговина и Србија.
Колку е реална забрзаната интеграција на регионот на Западен Балкан во Европската Унија?
-Се плашам дека веќе одговорив на тоа прашање. Ако можам да бидам ироничен, без европеизација на самата Европска унија, тешко може да се предвиди некаков напредок во насока на европската интеграција на Западен Балкан. Одговорите на европските претставници на војната во Украина доведоа до тоа Украина, Грузија и Молдавија да бидат прогласени за нови кандидати за Европската унија. Немам ништо против, напротив. Но, таа одлука не беше придружена со нов стратешки однос кон земјите од Западен Балкан. Се чини дека им остана српско-албанското сценарио на таканаречениот Отворен Балкан, многу тесна кошула за земји како Косово, Црна Гора и Босна и Херцеговина.
Сведоци сме на подемот на авторитарни режими во Западен Балкан. Кои се последиците од таквиот систем на владеење и колку популизмот е застапен во политичките кампањи во регионот?
-За жал, последиците од ваквите режими се многу појасни за секој обичен граѓанин на земјите од Западен Балкан отколку за нас аналитичарите однадвор. Од моја гледна точка, најопасната последица е развојот на таканаречениот кронски капитализам, кој длабоко ги поткопува институционалните основи и вредности засновани на принципите на почитување на правата и слободата на медиумите. Она што останува е корупцијата како систем, а не како повремен абер на принципите и практиките на либерално-демократскиот систем. Би додал дека во контекст на глобалните настани во последните дваесет години, таканаречените популистички авторитарни режими станаа реалност не само во Западен Балкан, туку и во многу земји од Европската Унија. Пробивот на десничарскиот, антиимигрантски популистички дискурс во земји како Холандија, Италија, Франција, па дури и Германија секако го потврдува тоа.
Специфичноста на Западен Балкан е што десничарскиот популизам ги зазема контурите на етнички национализам. Можеби најеклатантен пример за оваа комбинација на етнички национализам и десничарски популизам е во областа на „култивирање на меморијата“ на претходните војни, кои служат за прикажување на „другите“ како „криминалци“, а „нас“ како „ жртви“. Најпроблематично во сето ова е што, кога станува збор за политички говор, често не се гледа разликата меѓу државниот врв и лидерот на опозицијата. Можат да се расправаат кој е поголем крадец, тој на власт или во опозиција (како што е обичај во Србија), но не чепкаат во моноетничкото толкување на минатото.
Како ги коментирате политичките потези на функционерите во регионот и нивното справување со кризата?
-Ако под криза мислите на периодот од последните две години кога светот беше окупиран од пандемијата на корона вирусот, одговорот е краток. Ниту подобро и полошо од многу други влади во светот. Ако се мислите на војната во Украина, би повторил – ниту подобро, ниту полошо од многу други влади во светот. Ова е секако најинтересниот случај на Србија. Александар Вучиќ се уште успешно седи на две столчиња: од една страна ветува интеграција на Србија во Европската унија, а од друга одбива да воведе санкции кон Русија. Ваквата позиција ја ужива поддршката на јавноста, но и на мнозинството од опозицијата. Ова, парадоксално, во моментов го прави сигурен на неговата позиција на моќ. Европските лидери претпочитаат човек што го познаваат отколку некоја нова непозната. Ова е и причината што барем досега притисокот на Западот врз Александар Вучиќ е повеќе реторички отколку суштински. Дали тој западен став ќе се промени останува да видиме.
