„Ние во овој миг како народ сме во српската историја во ситуација кога треба да одлучиме дали ќе се самоубиеме колективно или не“
РАДМИЛА СТАНКОВИЌ – СОЊА ЌИРИЌ
Се што направи ни дава за право да кажеме – Дејан Мијац беше еден од најголемите театарски режисери. Тоа не го заслужи само со тоа што освои осум награди Стерија, најголеми признанија во областа на театарската уметност и многу други, значајни награди. Неговиот придонес за југословенскиот и српскиот театар е вреден и поради непрекинатата петдецениска работа.
Направил повеќе од 150 претстави, времето го мери не по новогодишни, родендени или празници, туку по театарски сезони. Живееше во верувањето дека не може без театар, а потоа во 2011 година ја режираше „Вишнова градина“ на Чехов во Југословенскиот драмски театар и рече – готово. Тој исто така објасни: „Моите празници не беа Божиќ или Велигден, ниту други датуми од календарот, туку премиерата. Бидејќи не пушам, не пијам, а сум на возраст кога треба да се остават пороците, го напуштам театарот, поточно режисерот“.
Дејан Мијач беше еден од оние интелектуалци кои не молчеа. Тој немаше илузии дека може да влијае на моќта со зборови, но моќта на моќта никогаш не го спречи да и се спротивстави. Неговите драми се играни низ цела поранешна Југославија, а најголем придонес дал на Југословенскиот драмски театар.
Роден во Бјелина, во свештеничка фамилија, израснал во Ваљево, а најголемиот дел од животот го поминал во Белград. Како студент ги гледал пробите на Гавел, му помагал на Мато Милошевиќ… Помалку е познато дека на почетокот сакал да биде актер. „Сепак, сфатив дека немам ниту стас, ниту глас.“ Се испостави дека тој има сè да режира. Со години им ја пренесуваше на студентите на Факултетот за драмски уметности во Белград.
Географскиот пат на неговата кариера се движеше од Тузла, преку Нови Сад до Белград. Неговата импозантна режисерска и уметничка големина се заснова и на претставите со кои ги помести границите на театарската уметност. Една од нив е „Покондирена тиква“, која ја режираше во Српскиот народен театар во Нови Сад во 1973 година и која отвори нови поглавја во читањето на Јован Стерија Поповиќ. Осум пати беше најдобар на бината на Стерија. Му беше жал што за време на неговата кариера долга повеќе од пет децении, не ги постави „Патот до Дамаск“ од Стриндберг и драмата на Ибзен „Кога ќе се разбудиме мртви“.
Зборовите на Дејан Мијач беа апсолутно пресудни за многу млади режисери. Еден од нив, денес реномираниот Андреј Носов, по интересната премиера на својата прва претстава, беше смирен дури кога поранешниот професор му кажа што виде во претставата и даде свое мислење.
Кога во 2012 година го доби Сретенскиот орден, кој му го додели претседателот Борис Тадиќ, го доживеа како убава точка на крајот од кариерата: „Јас го гледам како збогување од ерата, од времето кога театарот беше нешто друго. Тоа признание значи дека и порано имало вредности кои сегашните генерации ги почитуваат. Тоа ме допре“.
На репертоарот на белградските театри во еден момент се игра дури шест негови претстави!. Во Ателје 212 Леда, Чудото во Шарган, Див мед и Америка, а во Југословенската драмско Патриоти и од неодамна Кучешкиот валцер на Леонид Андреев. Веднаш по последната премиера, Дејан Мијач ги започна пробите на Шекспировата Ноќта спроти Водици во Народното позориште.
Запрашан еднаш зошто решил да го режира „Кучешкиот валцер“„тој одговори:
– Тоа е големо прашање бидејќи времето не го доживуваме сите на ист начин. На пример, времето на крвопролевање низ кое минавме неодамна некои го доживеаја во еуфорија, како патриотска екстаза, за некои тоа беа најсреќните денови во животот. И јас, напротив, бев погодена. Затоа, прашање е како се доживува ова време. Па можеби причината е да се направи шоу и одбрана од тоа време… Барајќи ја својата тврдина, безбедно место од каде што можете да размислувате за работи поважни од секојдневните.
На прашањето за тоа како тој се чувствува во сето тоа тој изјави:
– Понекогаш е важно колку што е можно да се изостри ставот, став кој инаку е јасен, да се инсистира на јасност, за да се види нешто што е очигледно. Затоа што очигледно е најтешко да се види. Ако нешто е очигледно, не значи дека е видено, примено. Денеска се проектира слика на среќно општество во кое сите треба да бидат задоволни. Сето тоа околу нас се врти како чума на дневната политика се всушност такви ветувања. Но, играта на тие навивачки е провидна. Зашто, колку повеќе се инсистира на тој колективистички утопизам, толку е поосамен. Луѓето се исплашени за својата егзистенција и не можат да го решат прашањето за нивната осаменост, не ја препознаваат. И за многу зла некаде има причина. Лесно е да се манипулира, со тој страв од осаменост. На крајот од Кучешкиот валцер, главниот лик е убиен, што секако не е решение. Во овој момент се наоѓаме пред одлука како никогаш досега во историјата на Србија, дали колективно ќе се самоубиеме или не. Многумина бегаат, нема да одлучат, бидејќи тоа не е пријатна одлука, и мора да се донесе. И тука е тој момент на егзистенцијална вознемиреност и нелагодност. За жал, во последно време ја избравме опцијата да следиме линија која е погодна за нечие брзо збогатување. Оние кои можеа да го препознаат тоа, обичниот свет, кој е одговорен за изборот, немаат одговор. И тогаш постои страв, страв од правење. И тоа е истиот страв што постои во ова парче.
