Овие новинари се најдоа на руската стрелачка листа, па се преправаа дека се лекари. Еве ја нивната приказна
„Русите не бркаа. Имаа список со имиња, вклучувајќи го и нашето. Се приближуваа. Повеќе од две недели ја документиравме опсадата на украинскиот град од руски војници и бевме единствените меѓународни новинари кои останаа во градот. Ние бевме пријавени од болницата кога болничките ходници беа под оган. Хирурзите ни дадоа бели мантили да ги носиме како камуфлажа“.
Вака Мстислав Чернов, видео-репортер на Асошиетед прес, го започна својот последен извештај од опколениот Мариупол. Со него бил и фоторепортерот Јевгениј Малолетка. Тие беа последните странски новинари во овој град на Азовското Море, кој практично од почетокот на инвазијата е под руска опсада. Извештајот на Ценовели го пренесуваме во целост.
Одеднаш во мугрите упаднаа десетина војници: „Каде се овие новинари?
Ги погледнав нивните нараквици, сините би значеле дека се за Украина, и се обидов да проценам дали се маскирани Руси. Зачекорив да се идентификувам. „Тука сме да ве извлечеме“, рекоа војниците.
Ѕидовите на канцеларијата трепереа од артилериски и митралески оган однадвор, па изгледаше побезбедно да се остане внатре. Но, на украинските војници им беше наредено да не поведат со себе.
Истрчавме на улица, оставајќи ги лекарите кои не испратија, трудниците и луѓето спиеа по ходниците, бидејќи немаа каде да одат. Се чувствував ужасно оставајќи ги сите зад себе.
Девет минути, можеби 10, помина цела вечност додека одевме по улиците и бомбардираните станбени згради. Кога гранати паѓаа во близина, легнувавме на земја. Времето се мери од една до друга детонација, нашите тела беа напнати и го задржувавме здивот. Шок по шок ми ги тресеа градите и рацете ми се заладија.
Стигнавме до влезот во затемнетиот подрум. Дури тогаш од полицијата дознавме зошто Украинците ги ризикувале животите на војниците за да не извлечат од болница.
„Ако ве фатат, ќе ве стават пред камери и ќе ве натераат да кажете дека се што сте снимиле е лага. Сите ваши напори и се што направивте во Мариупол ќе бидат залудни“.
Полицаецот кој еднаш не молеше да му го покажеме на светот неговиот град на умирање, сега не моли да одиме. Не турна кон илјадниците уништени автомобили што требаше да го напуштат Мариупол.
Беше 15 март. Немавме поим дали ќе излеземе живи.
Како тинејџер, растејќи во Украина, во градот Харков, на само 30 километри од руската граница, научив да ракувам со пиштол како дел од училишна програма. Се чинеше бесмислено. Украина, тогаш заклучив, беше опкружена со пријатели.
Оттогаш известував за војните во Ирак, Авганистан и спорната територија Нагорно-Карабах, обидувајќи се да му покажам на светот од прва рака каков е пустошот што останува. Но, кога Американците, а потоа и Европејците, го евакуираа својот персонал од амбасадата од Киев оваа зима, и кога ги разгледував мапите на местата каде беа стационирани руските војници, спроти мојот роден град, единствената мисла беше „Моја јадна земја“.
Во првите неколку дена од војната, Русите го бомбардираа огромниот Плоштад Слобода во Харков, каде што останав до 20-тите години.
Знаев дека руските сили ќе го сметаат источниот пристанишен град Мариупол за стратешка цел, поради неговата позиција на Азовското Море. Така, вечерта на 23 февруари, се упатив таму со моето бело комбе Фолксваген, со мојот долгогодишен колега Јевхен Малолетко, украински фоторепортер за Асошиетед прес.
По пат почнавме да се грижиме за резервните гуми и во близина најдовме човек кој беше подготвен да ни ги продаде среде ноќ. Нему и на касиерите во целоноќната продавница им објаснивме дека се подготвуваме за војна. Не гледаа како да сме луди.
Стигнавме во Мариупол во 3:30 часот наутро, а војната започна еден час подоцна.
Приближно една четвртина од 430.000 жители на Мариупол го напуштиле градот во тие први денови, додека сè уште можеле. Но, малкумина веруваа дека доаѓа војна, а кога повеќето ја сфатија својата грешка, беше предоцна.
Една по една бомба и Русите ја прекинаа струја, водата, храната и што е најважно, кулите за мобилни телефони, радио и телевизија. Уште неколку новинари во градот излегоа пред да исчезнат последните врски и пред да се воспостави целосна блокада.
Неинформираноста во блокадата има две цели. Хаосот е на прво место. Луѓето не знаат што се случува и паничат. Отпрвин не можев да разберам зошто Мариупол толку брзо се распадна. Сега знам дека тоа се должи на недостаток на комуникација.
Некнивоста е втора цел. Без никакви информации од градот, без слики од урнати згради и деца на умирање, руските сили можеа да направат што сакаат. Да не бевме ние немаше да има ништо како сведоштво за тоа. Значи, ризикувавме да можеме да му го испратиме на светот она што го видовме и тоа е она што ја налути Русија доволно за да не прогонуваат.
Никогаш не мислев дека е толку важно да се прекрши тишината.Смртта дојде брзо. Уште на 27 февруари гледавме како лекар се обидува да спаси девојка погодена од шрапнел. Таа почина. Потоа почина второто дете, па третото. Брзата помош престана да ги собира ранетите, бидејќи, луѓе без сигнал на мобилен телефон не можеле да им се јават и не можеле да се движат низ бомбардираните улици. Лекарите не молеа да ги снимаме семејствата како ги носат своите мртви и повредени. Ни дозволија да ја искористиме нивната опаѓачка моќност на генератор за нашите камери. Никој не знае што се случува во нашиот град, ни рекоа лекарите. Гранатирањето погоди болница и околните домови. Ги скрши стаклата на нашето комбе, направи дупка од страна и ја дупна гумата. Некогаш истрчувавме да снимаме запалена куќа, а потоа се враќавме среде експлозиите.
Сè уште имаше едно место во градот кое имаше стабилна врска, пред ограбената продавница на авенијата Будивелников. Еднаш дневно се возевме таму и се стациониравме под скалите за да испратиме фотографии и видео до светот. Скалите не нѐ заштитија многу, но беа побезбедни отколку на отворено.
Сигналот исчезна на 3 март. Се обидовме да испратиме видео од болничкиот прозорец на 7-ми кат. Оттаму видовме дека се распаѓаат последните делови од цврстите градни на средната класа Мариупол.
Супермаркетот Порт Сити беше ограбен, а ние се упативме таму преку артилериски и митралески оган. Десетици луѓе трчаа и туркаа колички натоварени со електроника, храна, облека.
На покривот на продавницата експлодираше граната и ме фрли на земја. Се напнав чекајќи го вториот удар и се пцуев сто пати затоа што не ми беше вклучена камерата за да го снимам тоа. И така, уште една граната со страшен свиреж удри во станбената зграда до мене. Се стиснав околу аголот за покривање.
Тинејџер помина покрај мене туркајќи канцелариска столица полна со електроника, а кутиите се распаѓаа: „Таму беа моите пријатели и на 10 метри од нас падна граната. Немам поим што се случи со нив“.
Истрчавме назад во болница. За 20 минути пристигнале повредените, од кои некои биле донесени со колички за пазарење.
Неколку дена единствената врска што ја имавме со надворешниот свет беше преку сателитски телефон. И единственото место што телефонот работеше беше на отворено, веднаш до кратерот на граната. Ќе седнав, ќе се стиснав и ќе се обидам да ја фатам врската.
Сите прашуваа кога ќе заврши војната. Немав одговор. Секој ден се шпекулираше дека украинската војска ќе дојде да ја пробие опсадата. Но, никој не дојде.
Дотогаш бев сведок на смртни случаи во болница, трупови на улиците, десетици тела фрлени во масовна гробница. Видов толку многу смртни случаи што ги снимав без емоции. На 9 март, два воздушни напади го растргнаа целофанот залепен на прозорците на нашето комбе. Видов огнена топка и имав само чукање на срцето пред болката да ми го прободе внатрешното уво, кожата, лицето.
Гледавме како чадот се крева од породилиштето. Кога стигнавме, итната помош сè уште извлекуваше крвави трудници од урнатините. За малку ќе ни се потрошија батериите и немавме никаква врска со испраќање фотографии. Полицискиот час започна за неколку минути. Еден полицаец нè слушна како разговараме за тоа како да ја испратиме веста за бомбашкиот напад во болницата. „Ова ќе го промени текот на војната“, рече полицаецот и не доведе до извор на струја и интернет конекција.
Снимивме толку мртви луѓе и мртви деца, бескрајна серија. Не разбрав зошто мислев дека уште повеќе смртни случаи можат да променат нешто. Згрешив. Луѓето кои молат да бидат снимени им даваат до знаење на семејствата дека се живи
Во темнината, испративме слики со распоредување на три мобилни телефони со видео датотека поделена на три дела за да го забрзаме процесот. Тоа траеше со часови, долго откако почна полицискиот час. Гранатирањето продолжи, но офицерите кои ни беа доделени да не придружуваат низ градот трпеливо чекаа. Потоа нашата врска со светот надвор од Мариупол повторно беше прекината.
Се вративме во празниот подрум на хотелот со аквариум полн со мртви златни рипки. Во наша изолација, не знаевме ништо за растечката руска кампања за дезинформации, за дискредитација на нашата работа.
Руската амбасада во Лондон објави два твита во кои фотографиите на Асошиетед прес се нарекуваат лажни и тврдат дека трудницата всушност е актерка. Рускиот амбасадор држел копии од фотографиите на седница на Советот за безбедност на ОН и повторувал лаги за нападот на родилиштето.
Во меѓувреме, ние во Мариупол бевме преплавени од луѓе кои не прашуваа за најновите вести од војната. Толку многу луѓе дојдоа и разговараа со мене, те молам снимај ме за моето семејство надвор од градот да знае дека сум жив.
До тогаш, ниту еден украински радио или телевизиски сигнал не стигнал до Мариупол. Единственото радио што можевме да го фатиме емитуваше искривени руски лаги – дека Украинците го држат Мариупол како заложник, пукаат во згради, развиваат хемиско оружје. Пропагандата беше толку силна што некои од луѓето со кои разговаравме поверуваа и покрај доказите на нивните очи. Пораката постојано се повторуваше, во советски стил: „Мариупол е опколен. Предајте го оружјето“.
На 11 март, во краток разговор без детали, нашиот уредник праша дали можеме да ги најдеме жените кои го преживеаја воздушниот напад во породилиштето за да го докажеме нивното постоење и автентичност. Сфатив дека снимката мора да биде доволно силна за да предизвика одговор од руската влада.
Ги најдовме во болница на првата линија, некои со деца, а други веќе родиле. Дознавме и дека една жена го загубила детето, а потоа и сопствениот живот. Се качивме на 7-ми кат да го испратиме видеото со слаба интернет конекција. Оттаму, гледав како тенк по тенк се тркалаат покрај болничкиот комплекс, секој означен со буквата Z која стана руски симбол на војната. Бевме опкружени; десетици лекари, стотици пациенти и ние. Украинските војници кои ја штитат болницата исчезнаа. А патот до нашето комбе, со нашата храна, вода и опрема, го покри руски снајперист кој веќе погодил еден лекар додека заминувал од болницата.
Во темнината минуваа часови додека ги слушавме експлозиите. Тогаш војниците дојдоа одново да не земат, викајќи на украински. Не се чувствувавме спасени. Се чинеше дека само се префрламе од една во друга опасност. Во тоа време, никаде во Мариупол не беше безбедно, а немаше никакво олеснување. Можете да умреме во секој момент. Се чувствував неверојатно благодарен на војниците, но и вкочанет. И се срамев да заминам.
Се сместивме во Хјундаи со тричлено семејство и се вовлечевме во колона долга пет километри што се движеше кон излезот од градот. Околу 30.000 луѓе го напуштија Мариупол тој ден, толку многу што руските војници немаа време внимателно да ги разгледаат автомобилите со прозорци покриени со целофан.
Луѓето беа нервозни. Се караа, врескаа еден на друг. Секоја минута имаше авионска бомба или воздушен напад. Се тресеше земјата.
Поминавме 15 руски контролни пунктови. На секој од нив, мајката што седеше пред нашиот автомобил луто се молеше, доволно гласно за да го слушнеме. Додека се возевме низ контролните пунктови – трет, десетти, петнаесетти, гледајќи ги војниците со тешко оружје – исчезнаа моите надежи дека Мариупол ќе преживее. Сфатив дека украинската војска ќе мора да пробие силен круг само за да стигне до градот. И тоа нема да се случи.
На зајдисонце дојдовме до мост што Украинците го уништија за да го спречат рускиот напредок. Таму веќе е заглавена колона на Црвениот крст од околу 20 автомобили. Сите излетавме од патот во полињата.
Стражарите на контролниот пункт 15 зборуваа руски со груб кавкаски акцент. Тие му наредиле на целиот конвој да ги исклучи фаровите за да не се гледа оружјето и опремата паркирани покрај патот. Едвај го забележав белото Z насликано на возилата.
Додека застанавме на 16-ти контролен пункт, слушнавме гласови. Украински гласови. Почувствував огромно олеснување. Мајката пред мене пукна во солзи. Бевме надвор од обрачот. Бевме последните новинари во Мариупол. Сега таму ги нема.
