Дали глобалната економија се соочува со совршена бура, бидејќи Европа, Кина и САД влегуваат во период на економско забавување во втората половина од оваа година? Ризикот од глобална рецесија се зголемува од ден на ден
КЕНЕТ РОГОФ
Рецесијата во Европа е речиси неизбежна доколку војната во Украина ескалира, а Германија, која засега решително се спротивставува на повиците за прекин на увозот на руски гас и нафта, конечно подлегнува на притисокот. На Кина и е сè потешко да одржи позитивен раст во ситуација кога спроведува драконски мерки за заклучување за да го спречи ширењето на Ковид-19, како резултат на што Шангај веќе целосно запре со стопанска активност, а истото може да се случи и со Пекинг. Всушност, сосема е можно кинеската економија веќе да влезе во рецесија. И бидејќи потрошувачките цени во Соединетите Држави моментално растат најмногу во последните 40 години (инфлацијата достигна 8,5 проценти во март и не била толку висока од декември 1981 година), изгледите за меко придвижување на цените без да му се нанесе голем удар на економскиот раст се чини дека станува сè помал.
Приватните и официјалните економски прогнози неодамна се фокусираа на регионалните ризици, но можеби има премал акцент на степенот до кој овие ризици меѓусебно се множат. Широко распространетите брави во Кина, на пример, на краток рок ќе предизвикаат хаос во глобалните синџири на снабдување, ќе ја подигнат инфлацијата во САД и ќе ја намали побарувачката во Европа.
Во нормални околности, овие проблеми би можеле да се ублажат со намалување на цените на суровините. Но, бидејќи крајот на војната во Украина не е на повидок, глобалните цени на храната и енергијата најверојатно ќе останат високи во секое сценарио.
Рецесијата во САД, особено ако е предизвикана од Федералните резерви со зголемување на референтната каматна стапка во неколку наврати, може да ја намали глобалната побарувачка за увезени стоки и да предизвика хаос на финансиските пазари. И додека рецесиите во Европа на глобално ниво во голема мера се рефлектираат преку намалената побарувачка, забавувањето предизвикано од војната во Украина може радикално да ја разниша довербата на деловниот свет и финансиските пазари ширум светот.
Колку е веројатен секој од овие настани? Траекторијата на раст на Кина се забавува долго време, а само комбинација на среќа и главно компетентно макроекономско управување го спречува нејзиниот колапс. Но, не постои макроекономски менаџмент што може да ги спаси работите доколку кинеското раководство го реши проблемот со Ковидот на погрешен начин.
Повеќето азиски земји, во меѓувреме, ја напуштија стратегијата за нулта ковид и се префрлија на режими чија цел е да ја држат болеста под контрола како ендемска закана и повеќе да не ја третираат како пандемија. Но, не и Кина. Таму владата троши огромни суми за да ги претвори празните канцеларии во центарот на кинеските градови во центри за карантин.
Можеби новите центри за карантин се брилијантна идеја, начин да се пренасочи пренатрупаниот градежен сектор во Кина на повеќе општествено корисни активности, наместо да се впуштат во нови проекти и покрај преголемата градба во Кина со текот на годините (како што предупреди Јуанченг Јанг од Меѓународниот монетарен фонд пред два години). Или можеби кинеските лидери знаат нешто што нивните западни колеги не го знаат за итноста да се подготват за следната пандемија, во кој случај формирањето центри за карантин би можело да биде визионерски потег. Наместо тоа, Кина ќе се потпре на ветерници во обид да го скроти растечкиот заразен вирус, па во тој случај овие центри ќе испаднат како големо губење средства, а бравите за изолација ќе бидат залудни.
Ризикот од рецесија во САД несомнено стана голем, со најголема неизвесност во моментов за нејзиниот тајминг и силата со која ќе ја погоди американската економија. Непромислено и наивно е гледањето на работите, според кое инфлацијата сама по себе ќе почне значително да опаѓа, па Федералните резерви нема да мора премногу да ја зголемуваат референтната каматна стапка, од ден на ден звучи се посомнително. Бидејќи заштедите значително се зголемија за време на пандемијата, поверојатното сценарио е побарувачката на потрошувачите да остане висока, што потоа ќе ги направи проблемите со синџирот на снабдување уште полоши отколку што се веќе.
Вистина е дека американската администрација се чини дека го стеснува опсегот на стимулативните мерки, но тоа ќе ја зголеми загриженоста дека ќе следи рецесија, дури и ако тоа малку ќе ја намали инфлацијата. Ако стимулативните мерки продолжија со полна сила како и досега – и бидејќи оваа година е изборна година во САД, што не би? – тогаш задачата на Федералните резерви ќе ја отежне уште повеќе.
Што се однесува до Европа, негативното влијание на економското забавување во Кина и САД би го загрозило нејзиниот економски раст, дури и да не постои била војната во Украина. Меѓутоа, војната значително ги зголеми ризиците за Европа – како и нејзината ранливост. Растот е веќе слаб. Ако претседателот Владимир Путин посегне по хемиско или тактичко нуклеарно оружје, Европа ќе биде принудена одлучно да ги прекине сите врски со Русија, што ќе има големи последици и за европската економија и за степенот на ризик од понатамошна ескалација, што може да значи воведување санкции и Кина. Во исто време, европските влади се под зголемен притисок значително да ги зголемат трошоците за одбрана.
Јасно е дека економиите во развој и посиромашните земји во развој ќе претрпат тешки последици во случај на глобална рецесија. Дури и земјите кои извезуваат енергија и храна, а досега имаа економски придобивки од војната поради високите цени на тие стоки, веројатно ќе се соочат со проблеми.
Ако имате среќа, ризикот од синхронизиран глобален економски пад ќе се намали до крајот на 2022 година. Но, во моментов, шансите за рецесија во Европа, САД и Кина се доста високи и продолжуваат да растат, при што колапсот во еден дел од светот ги зголемува шансите за колапс во други. Рекордно високата инфлација воопшто не ја ублажува состојбата. Не сум сигурен дека политичарите и креаторите на политиката се соочија со предизвикот со кој наскоро може да се соочат.
(Кенет Рогоф, поранешен главен економист на ММФ, професор по економија и јавна политика на Универзитетот Харвард)
