Како војната во Газа влијаеше врз прераспределбата на моќта на Блискиот Исток и во светот. Израел место тактика на возвраќање отиде кон акции на „навремени“ напади на други држави. Што се постигна?
Двете години војна во Газа оставија последици што се почувствуваа далеку надвор од границите на оваа мала територија. Со ширењето на конфликтот во Либан, Сирија, Иран и Јемен, аналитичарите велат дека војната, исто така, го преобликуваше Блискиот Исток и односот на светот кон него.
„Не мислам дека можеме доволно да нагласиме колку регионот и светот како целина ќе се променат по овие последни две години“, вели д-р Џули Норман, доцент по политика и меѓународни односи на Универзитетскиот колеџ во Лондон (UCL).
Нападот врз јужен Израел, предводен од Хамас на 7 октомври 2023 година, беше најсмртоносниот напад врз Израел во неговата историја.
Околу 1.200 луѓе беа убиени, а уште 251 беа земени како заложници.
„Нападот ја разби претпоставката дека безбедноста на Израел е недопирлива“, изјави за новинската агенција Ројтерс Санам Вакил, директор на програмата за Блискиот Исток и Северна Африка во тинк-тенкот Чатам Хаус.
Израел, кој го контролира воздушниот простор, брегот и заедничката граница на Газа, одговори со тешка воена сила во Газа, извршувајќи напади во кои загинаа повеќе од 68.000 Палестинци во текот на следните две години, според Министерството за здравство на Хамас, чии бројки се сметаат за веродостојни од ОН.
Д-р Норман вели дека траумата и уништувањето предизвикано во Газа е „над секоја мерка“ и ќе „трае со генерации“, додека влијанието на нападите на Хамас врз Израел, вклучително и земањето заложници, „го променило неговото општество засекогаш“.
Откако Израел одговори со воздушни напади врз Газа, вооружените групи сојузници со Хамас започнаа напади врз Израел – Хезболах од Либан и Хутите од Јемен.
Заедно со Сирија и Хамас, овие групи долго време се дел од лабав сојуз што Иран го поддржа со оружје и средства и го нарекува „оска на отпор“.
Израел „живее во овој огнен прстен“ и „се обидува да ги одврати“ тие групи, вели Елиот Абрамс, американски политичар кој бил вклучен во надворешната политика под три републикански претседатели.
Но, по 7 октомври, вели тој, Израел „заклучил дека одвраќањето не функционира“.
„И така, прво нападна Хамас, потоа Хезболах, а потоа и самиот Иран.
Тоа е вистинска промена во анализата на Израел за сопствената безбедносна ситуација“, додава тој.
Во септември 2024 година, Израел детонираше експлозиви во илјадници пејџери и рачни радиоприемници во Либан, кои тајно ги уфрли, многу од нив во рацете на членови на Хезболах.
Потоа тој започна силно бомбардирање, по што следеше копнена инвазија на југот од земјата. Во израелските воздушни напади беа убиени неколку високи функционери на Хезболах, вклучувајќи го и лидерот Хасан Насралах, и уништија голем дел од инфраструктурата и го намалија нивниот контингент на оружје.
Два месеци подоцна, бунтовниците во соседна Сирија започнаа офанзива против друг сојузник на Хезболах и Иран, сирискиот автократски претседател Башар ал-Асад. Неговото 24-годишно владеење заврши во рок од две недели.
Д-р Норман вели дека промените во регионот одиграле улога во падот на режимот, како и притисокот одвнатре.
Со ослабувањето на Хезболах, а со тоа и на Иран, владата на Асад „немаше луѓе околу себе да ја одржат на власт“, вели таа.
Израел ја искористи оваа можност за да спречи идни напади од сириска територија со бомбардирање на воздухопловни бази и други воени локации во земјата.
Новиот претседател на Сирија, поранешен исламистички борец претходно поврзан со Ал Каеда, Ахмед ал-Шара, рече дека неговата влада не сака да се бори против Израел и нема да дозволи надворешни страни да ја користат Сирија за да започнат напади.
Заканата од тотална војна меѓу Израел и Иран се надвиснува над Блискиот Исток со децении. Но, дотогаш, бескрајниот арсенал на оружје на Хезболах, вклучувајќи ракети со долг дострел, служеше за одвраќање на израелски напад врз нуклеарните објекти на Иран.
„Израел и Иран се напаѓаат едни со други со години преку посредници, индиректно и преку тајни акции, но ниту еден не го нападнал другиот директно“, вели Абрамс.
Тоа се промени кога тензиите ескалираа во размена на воздушни напади.
Тие се случија во април 2024 година, октомври 2024 година и јуни 2025 година, кога Израел нападна нуклеарни и воени објекти во Иран, предизвикувајќи ја Дванаесетдневната војна. САД се придружија на нападите во 2025 година, фрлајќи масивни бомби „разбивачи на бункери“, пред да посредуваат во договор за прекин на огнот меѓу Иран и Израел, заедно со Катар.
Како резултат на сите овие настани, Абрамс вели дека иранскиот систем за посредништво за напади врз Израел бил „практично демонтиран“, откако Хамас, Хезболах и Иран станаа „многу послаби“.
Брзината со која се случи тој пад беше „многу изненадувачка“ за актерите низ целиот регион, вели д-р Норман. И имаше пошироки импликации
Русија, уште еден ирански сојузник, изгуби клучен сојузник и упориште во регионот со падот на претседателот Асад.
Рускиот претседател Владимир Путин и новиот сириски лидер Ал-Шара беа на спротивставени страни за време на крвавата граѓанска војна во Сирија, бидејќи Русија употреби брутална воена сила за да го задржи Асад на власт.
Русија има две големи воени бази во Сирија, кои одиграа значајна улога во руските воени и платенички операции во Африка.
На почетокот не беше јасно дали Шара ќе им дозволи на Русите да ги задржат.
На состанокот со Путин во Москва во октомври 2025 година, Шара, желен за руска поддршка и инвестиции, рече дека ќе ги „почитува сите договори“ од нивната билатерална историја. Но, овој однос останува кревок.
Кина, исто така, доживеа слабеење на влијанието на Блискиот Исток, според аналитичарите. Пред војната, таа почна да се наметнува како еден вид посредник за мир и бизнис во регионот, вели д-р Норман, и посредуваше во договор за обновување на дипломатските односи меѓу Иран и Саудиска Арабија.
Но, војната во Газа го врати фокусот на Америка кон Блискиот Исток, а Кина „практично одлучи привремено да се повлече“, вели таа.
Турција, сепак, гради близок сојуз со новата сириска влада.
Со децении, Дамаск беше под огромно влијание на Иран и Русија, вели д-р Норман, но сега е многу веројатно дека улогата на Турција ќе биде „многу поголема“. Турција, заедно со Египет и Катар, беше исто така главен играч во иницијативата за постигнување прекин на огнот во Газа.
Катар се појави како клучен посредник, домаќин на политичкото раководство на Хамас и на најголемата американска воена база на Блискиот Исток.
Во септември 2025 година, Израел изврши воздушен напад врз лидерите на Хамас во катарската престолнина Доха, разгневувајќи го Катар и зголемувајќи стравувања дека разговорите за примирје во Газа ќе бидат попречени.
Сепак, Абрамс верува дека нападот, кој го нарушил суверенитетот на американски сојузник, бил „пресвртница што ја довело војната до крај“.
Тој верува дека Катар потоа побарал безбедносни гаранции од САД, кои Трамп ги обезбедил. „Цената за тоа беше што мора да ја завршиме оваа војна… и затоа мора да ни го донесете Хамас“, вели Абрамс. Во исто време, Трамп го засили притисокот врз израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху да ја заврши војната и го принуди да му се извини на Катар за нападот.
Катар, Египет и Турција беа „клучни во наведувањето на Хамас да преговара и да биде подготвен сериозно да го сфати предлогот на Трамп“, вели д-р Норман. Таа верува дека ова е дополнително засилено со одлуката на неколку големи западни земји, вклучувајќи ги Франција, Велика Британија, Канада и Австралија, да признаат палестинска држава.
Иако некои набљудувачи го гледаат потегот како чисто симболичен, Норман вели дека тоа „им го олеснило“ на другите држави во регионот да извршат притисок врз Хамас да прифати прекин на огнот.
Октомврискиот договор за прекин на огнот дојде додека јавниот гнев растеше во многу земји поради воената кампања на Израел и хуманитарната ситуација во Газа.
Во август, телото поддржано од ОН заклучи дека градот Газа и околните области гладуваат, што Израел го опиша како „целосна лага“. Следниот месец, истражна комисија на ОН соопшти дека Израел извршил геноцид врз Палестинците во Газа, во извештај што Израел го осуди како „извртен и лажен“.
„Луѓето низ Европа доста го променија својот претпазлив став, ако не и директна поддршка, за израелските воени активности и сега се отворено критични кон нив, а некои дури ги нарекуваат активностите на Израел во Газа геноцидни. Ова се прошири и во Соединетите Американски Држави“, вели д-р Вакил.
Севкупно, вели д-р Вакил, „Израел денес се чини дека е доста воен хегемон во регионот“. Но, вели таа, „последиците од неговиот милитаристички пристап сега се преточија во отпорот што Израел го доживеа на меѓународно и регионално ниво, каде што денес е поизолиран отколку што беше пред децении“.
Од 1967 година, ОН призна дека Палестина, која се состои од Газа и Западниот Брег, е окупирана од Израел.
По постигнатиот договор за прекин на огнот во Газа во октомври, тројца експерти велат дека многу работи остануваат неизвесни – од разоружувањето на Хамас, до распределбата на пари и безбедносни сили за Газа, до тоа дали некогаш ќе се појави кредибилен пат кон палестинска државност. Но, и покрај ова, регионот е „целосно променет“, вели д-р Норман, со „целосно преориентирање“ на некои односи.
И, генерално, вниманието сега се пренасочува кон Блискиот Исток, додава таа.
Таа се надева дека ова внимание „ќе доведе до некаков вид обновена посветеност за постигнување нешто подобро во регионот, наместо војната и конфликтот што го видовме досега“.
(BBC)
