Реално е Зоран Заев да биде премиер, но само прашање е дали владата ќе биде стабилна. Нестабилниот кабинет може да доведе до следните локални избори, 2021 година, да одржат вонредни парламентарни избори – заклучува белкградски НИН во рзговор со профсорот Нано Ружин
МАРКО ЛОВРИЌ
Читател од Србија досега разви сериозна алергиска реакција на изразот „за прв пат во поновата историја“, но за голем број детали за парламентарните избори во Северна Македонија, таа фраза е оправдана.
„Социјалдемократскиот сојуз на Македонија (СДСМ) победи на изборите за прв пат во осумнаесет години. Не треба да се заборави дека тие ги загубија претходните избори, без оглед на тоа што тие формираа влада. Исто така, ова е прв пораз на ВМРО-ДПМНЕ по четиринаесет години.\
За прв пат во парламентот имаме 32 пратеници од албанска националност, а историски настан e што македонската партија – СДСМ –влезе во предизборна коалиција со една албанска партија. „Конечно, за прв пат, две партии се кандидираа со кандидати за премиерско место“, резимираше за НИН Нано Ружин, ректор на скопскиот Американски универзитет во Европа, професор по политички науки и поранешен амбасадор на Македонија во НАТО.
За граѓаните на Србија, кои досега заборавија какви се неизвесните избори, можеби најважно е што македонската политичка трка не била никогаш толку возбудлива како на 15 јули. Еден час по затворањето на изборите, генералниот секретар на ВМРО-ДПМНЕ Игор Јанушев триумфално објави дека неговата партија убедливо води во Прилеп и една скопска населба, илустрира Ружин. За жал, зајакот сè уште беше во шумата со гласачки ливчиња. Резултатите на Државната изборна комисија во вторникот се уште беа неофицијални, но нема сомнеж дека коалицијата „Можеме“, собрана околу СДСМ и поранешниот премиер Зоран Заев, освои најмногу гласови. Според голема веројатност, таа коалиција ќе има 46 мандати од вкупно 120, додека коалицијата „Обнова“, чија оска е ВМРО-ДПМНЕ, ќе добие 44 места. Трите албански партии ќе имаат 28 пратеници, не броејќи четворица од списокот „Можеме“ – Демократската унија за интеграција (ДУИ) 15, Алијансата за Албанците (АА) 12 и Демократската партија на Албанците (ДПА) еден. Списокот на пратеници ќе го пополнат двајца претставници на „Левицата“. Колку и да беше шарено во теорија, добро за демократијата, толку многу во пракса е тешко да се формира мнозинство, така што Нано Ружин се обиде да ги објасни можностите детално.
„Потребни се 61 пратеник за да се формира нестабилна влада. Постои опција за СДСМ да склучи договор со ДУИ и ДПА, па дури и со Алијансата за Албанците. Сепак, тоа не може да го стори ако ДУИ не се откаже од својот кандидат за премиер, а од СДСМ изјавија дека сакаат ДУИ да оди во опозиција “.
Не изненадува фактот што СДСМ сака да го види грбот на ДУИ, затоа што таа албанска партија помина само две години да не е на власт во претходните 18 години. Таа владееше и со СДСМ и со ВМРО-ДПМНЕ, а некои извори тврдат дека и самите Американци барале оваа „партија заглавена во корупција“ да биде видена во опозицијата. Што тогаш останува на Заев и СДСМ? Почитувана парламентарна традиција.
„Следната опција е да дојде летот од ВМРО-ДПМНЕ и да формира влада од околу 64 или 65 пратеници со Алијансата“, продолжува Ружин.
Ако не успеат СДСМ и Зоран Заев, ВМРО-ДПМНЕ ќе биде тестирана во каубојска вештина за заробување на мнозинството. Според Ружин, слични можности и се достапни на неа – ДУИ и прелети, можеби дури и „Лево“, иако не и Алијансата. Главниот проблем е ист – ДУИ го сака премиерот, а првиот човек на ВМРО-ДПМНЕ, Христијан Мицкоски, не е воодушевен со тоа повеќе од Зоран Заев.
„За време на нивното телевизиско надмудрување, Заев рече дека нема да го дозволи тоа и Мицкоски се игласи со истиот став“, потсетува Ружин.
Се чини дека Демократската унија за интеграција ископа премногу длабоко, но Ружин потенцира дека тоа е најдобриот потег на кампањата, иако премногу суров.
„Тие ги вратија албанските гласови што одеа во насока на одземање од социјалдемократите. Извонредна формула. Фрлија многу пари, но најдоа добар трик и привлекоа гласачи, барем во урбаните области. „Имам резервации кога станува збор за руралните единици, затоа што не е нормално бројот на гласачи да биде ист како во нормални околности“, додаде Ружин.
Зборувајќи за излезност, да речеме дека, според Државната изборна комисија, гласале 51,34 проценти од избирачите, што од една страна не е богзнае што, а од друга страна треба да го земеме предвид дивеењето на инфекцијата и проблематичниот избирачки список, кој има околу еден милион и осумстотини илјадници луѓе, кои, според демографи и аналитичари со години, треба да бидат скратени за неколку стотици илјади имиња. Комисијата веќе успеа да ги отфрли сите забелешки, 2.142 на број, од кои 1.982 беа поднесени од „Левицата“. Треба да кажеме малку повеќе за таа необична партија подоцна. Кога станува збор за Албанците, кои очигледно ќе „произведат крал“ на овие избори, како што би рекле Англичаните и оние што се преправаат дека се Англичани, анимозитетот меѓу ДУИ и Алијансата е огромна, но нивните разлики не се идеолошки, туку лични, смета Ружин.
„Охридскиот договор од 2001 година реализираше голем дел од аспирациите на Албанците – тие можат да го користат јазикот на целата територија, има факултети, има медиуми и во претходното свикување Албанецот за прв пат стана претседател на Собранието. Без оглед на романтизмот во партиските програми, попрво би се рекло дека Албанците сега имаат културолошки цели кои евентуално би се оствариле во рамките на ЕУ а не се територијални. Алијансата пак во предизборната кампања ја напаѓаше ДИ како „расипана“ во своите барања и на таа основа доби 12 пратеници, нспроти три коклку што имаше на претходните избори.
Онаму каде главната разлика е персонална, а не идеолошка – би можел да збележи циникот- е добра основа да сеправи трговија од типот „танте за кукуригу“, така што е нормално да се случат прелетувачи во пресметките за парламентарното мнозинство. И тааму каде што има сериозна идеолошка разлика, непознатите се уште поголеми. Македонската „Левица“, предводена од Димитар Апасијев, професор по право, се приклучи на серија локални успеси на левичарските партии и коалиции, која започна во Словенија во 2018 година, а продолжи и во Хрватска оваа година.
„Тие имаа кампања што привлече дел од електоратот што не е цврсто поврзан со политичките партии. Бројот на луѓе што гледаат во политичари само зависници од моќ, пари, моќ, млади луѓе кои сакаат да ја напуштат земјата, тие пронајдоа освежување“, објаснува Ружин.
Ружин додава дека „Левицата“ е уште еден нов феномен, затоа што е основан кон крајот на 2015 година и ова е негов прв влез во Собранието, па затоа е тешко да се каже како ќе се развива. Сигурно е дека основната програма на борбата за правата на работниците и напредокот кон социјализмот приоритетно ја дисквалификува „Левицата“ како пожелен партнер за секого, а нејзината соработка со СДСМ;е спречена со застапување за поништување на Преспанскиот договор со Грција, затоа што верува дека нејзината единствена цел била приближувајќи се кон НАТО, на што „Левица“ секако и се спротивставува. Од друга страна, „Левицата“ веќе се бореше против автономијата на ВМРО-ДПМНЕ и Никола Груевски, и бидејќи не недостасуваат внатрешни партиски конфликти, тешко е да се замисли како би дале поддршка за секоја влада. Сепак, според Ружин, таа влада ќе ја формираат Зоран Заев и СДСМ.
СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ постигнаа резултати под нивните очекувања, но реално е Заев да биде премиер. Единствено прашање е дали владата ќе биде стабилна. Доколку е нестабилна, можно е покрај следните локални избори, во 2021 година да се одржат вонредни парламентарни избори “, заклучи Ружин.
Конечно, треба да се додаде дека Ружин ја нарекува целата кампања „црна“. ВМРО-ДПМНЕ постојано потсетуваше на аферата „Рекет“, која детално беше џвакана и во Србија, во центарот на која беа забавувачот Боки 13 и поранешниот шеф на канцеларијата на специјалното обвинителство. СДСМ потсети на – добро познатиот скандал со прислушувањето во Србија и можноста Груевски да се врати во земјата од егзил во Будимпешта ако победи ВМРО-ДПМНЕ. Новинарот од Скопје, Харалд Шенкер, напиша за „Балкан инсајт“, проект за БИРН, дека дури и „инаку повлечен“ наблудувач на ОБСЕ му рече дека кампањата „е обележана со негативна реторика на штета на значајната размена на мислења“.
„Повремено, човек имаше чувство дека двајцата главни ривали, СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ, немаа што да кажат, освен дека се злобни“, напиша Шенкер.
Ружин се согласува дека двете страни носат голем товар.
„ВМРО-ДПМНЕ не успеа да се ослободи од духот на Груевски. Тој редовно се посетува во Будимпешта, мешајќи се во политиката, а најтрагично, неговите другари од единаесетгодишниот период на хибридна демократија се уште се во првите редови на партијата, вклучувајќи го и Мицковски. Ако нема катарза, секогаш ќе има партија што ја револтира јавноста “.
Кога станува збор за СДСМ, иако обвинетите во аферата „Рекет“ станаа осудени, Ружин предупредува дека аферата ја уништила довербата во специјалното судство – што е направено токму заради недоверба во редовните судови. Во март, Македонија се здоби со членство во НАТО и зелено светло за пристапни преговори со Европската унија, но дури и тие два проекти секако не ги обединуваат сите Македонци. Изборите завршија, но трката продолжува.
