На првиот евровизиски фестивал во 1956 година учествуваше тогашна Западна Германија со изведувач кој го преживеал холокаустот. Тоа е порака за една поинаква Германија. Руслана победи среде портокаловата револуција а потоа стана политичарка. На БиХ не усопеа да го искористи фактот дека нејзината екипа доаѓа од околеното Сараево! Силата на ЛГБТ заедницата се покажува често при гласањето
Со цел Босна и Херцеговина (БиХ) да учествува на Изборот за песна на Евровизија во 1993 година, за прв пат како независна држава, музичарите избегаа од земјата со војна со посебно одобрение за да се квалификуваат. Главниот град Сараево беше под силна опсада на српските сили во БиХ, а делегацијата на Евровизија не беше испратена со камери и обожаватели, туку мораше да ја претрча аеродромската писта сред ноќ, додека се пукаше околу нив.
Тимот кој пристигна во Словенија преку планината Игман, тогаш под контрола на Армијата на Босна и Херцеговина, а потоа и на Хрватска, беше предводен од пејачката и телевизиска продуцентка Исмета Дервоз, тогаш позната по презимето Крвавац.
„Сите мислевме дека се ќе биде готово за 15 дена, па зошто да не се подготвиме за Евровизија. За жал, тие 15 дена беа дел од 44 месечната опсада, а три пати за време на војната буквално ги ризикувавме нашите животи за да го напуштиме Сараево“, изјави Дервоз за Би-Би-Си .
Оттаму, во Хаџиќи, се качувале на камион за превоз до Мостар и излегувале од БиХ.
„Тогаш секогаш се шегувавме дека е како во филмот „Кој тоам таму пее“ вели низ смеа. Заминале без пари и средства, во време кога немаше интернет и лесно достапни информации. „Не е како денес, кога на интернет добивате информации од Украина што се случило утрово, ние во Сараево не можевме ни факс да испратиме“, додаде пејачката.
Оваа година членовите на оркестарот Калуш настапија и победија на Евровизија, благодарение на специјалната дозвола да ја напуштат Украина, бидејќи, мажите имаат обврска да останат во земјата и да се борат во војната што таму се води скоро три месеци.
Ова се некои од драстичните примери за тоа како политиката понекогаш спроведува музички натпревар.
Сепак, за Пол Џордан, медиумски експерт за Евровизија, ова е првенствено телевизиско шоу и музички настан. „Тоа не е политички настан, иако понекогаш има тенка линија каде се меша политиката, како на Олимписките игри или Светското првенство во фудбал. „Не е изненадување што Евровизија е поврзана со политиката, но не е целосно политичка“, изјави тој за Би-Би-Си.
Ден по почетокот на инвазијата на Украина, Русија беше исклучена за да не се „загрози угледот“ на натпреварот, како што објави организаторот на Европската унија на радиодифузери (ЕБУ).
„И фактот дека се очекуваше Украина да победи или да оди високо е доказ за политиката“, додаде Џордан, кој има докторат на Евровизија и неколку пати емитуваше натпреварувачки вечери за радио станиците на Би-Би-Си.
Во март 2021 година, Белорусија беше дисквалификувана поради несоодветни стихови за кои многумина сметаа дека го одобруваат насилното задушување на протестите против претседателот Александар Лукашенко. Во песната „Ќе те научам“ има стих „Ќе те научам да свириш како што свирам јас“, што предизвика огорченост кај белоруските опозициски политичари. „Не можеме да ја одвоиме политиката од Евровизија, во Европа тоа секогаш се одржувало во политички контекст.
Уште од првиот натпревар во 1956 година, се виде дека земјите можат да испраќаат политички пораки преку пејачи и песни. Првиот претставник на Западна Германија, Валтер Андреа Шварц, беше преживеан од Холокаустот“, изјави историчарот Дин Вулетиќ за Би-Би-Си.
Како и секоја година, Вулетиќ ова музичко натпреварување го следи во живо, сега од Торино. Автор е на книгата „Повоена Европа и Евровизија“ и предавач во Истражувачкиот центар за историјата на трансформациите во Виена.
Иако ЕБУ секогаш вели дека Евровизија „не е политичко шоу“, позадината е секогаш политичка, додава тој. Членови на организатори на конкурсот на Европската унија на радиодифузери не се држави, туку ТВ станици и јавни сервиси.
„Самиот факт што пејачите ја претставуваат земјата покажува дека меѓународните односи секогаш имаат влијание на Евровизија“, рече Вулетиќ, кој докторираше на престижниот американски универзитет Колумбија. „Преку Евровизија секогаш може да се прочита актуелната ситуација во Европа бидејќи таа е огледало на општествени, културни и политички промени. Натпреварот се одржуваше секоја година и тие се одлични леќи за набљудување на овие историски промени“, вели тој.
Италијанскиот пејач Тото Котуњо победи во Загреб во 1990 година, пеејќи за обединета Европа, а украинскиот претставник Јамал триумфираше во 2016 година со песната „1944“ за депортацијата на Кримските Татари од страна на Сталин за време на Втората светска војна.
Сепак, политичка песна не значи победа.
„Политиката понекогаш им се наметнува на уметниците, понекогаш треба да ја почитуваме ситуацијата во која живееме и работиме.
Но, не сакам да верувам дека пејачи и композитори, натпреварувачи на Евровизија, доаѓаат таму за да ги покажат ставовите на земјата и на владејачките политичари или лидери на кој било начин од политички причини“, рече Дервоз, кој има многу долгогодишно политичко искуство во БиХ. Дервоз беше член на Претставничкиот дом на Парламентарното собрание на БиХ.
Изборот за песна на Евровизија е телевизиско шоу кое трае три ноќи годишно и собира милиони публика ширум светот.
Само од Србија, финалето во 2021 година го гледале 2,5 милиони луѓе, а вкупниот број на евровизиски играчи таа година изнесувал 183 милиони.
„Тоа е една ноќ во годината кога политиката е ставена на страна. „Тоа е исто така важно поради видливоста, што беше видено на примерот на Босна и Херцеговина во 1993 година“, вели Џордан. Песната „All the Pain of the World“ зборуваше за војната во таа земја. „Тоа е многу важно симболично. Но, сепак мислам дека се добива и покрај политиката, а не поради политиката, луѓето се фер и судат по музика“, вели евровизискиот експерт.
Во тој контекст ги споменува примерите на Русија, Азербејџан, како и Србија која победи и беше домаќин на натпреварот.
„Тоа е еден настан годишно за кој зборуваат Европејците. Можеби го сакаат фестивалот, можеби го мразат, но наутро на работа тоа е тема за разговор“, опишува Џордан.
Како што вели, Европа ја делат јазиците, културата, историјата, политиката, а на Евровизија тоа се одразува, но во исто време се преминуваат границите.
Сепак „големата петорка“, земјите кои се постојани финалисти на Евровизија, Германија, Франција, Италија, Шпанија, Велика Британија, се политички големи сили
Сепак, не секој од нив е многу успешен. Италија беше минатогодишен победник, а Германија еднаш победи, но Шпанија и Велика Британија ретко успеваат да триумфираат. „Многу луѓе мислат дека тоа се должи на политиката во Велика Британија, но мислам дека не е тоа поентата.
Песната е важна за победата и не можеме да кажеме дека имавме добри песни за Британија“, вели Џордан од Лондон.
И Исмета Дервоз смета дека тоа е најважната песна, потсетувајќи дека БиХ не победи во 1993 година, иако на натпреварот дојде од воените денови во Сараево. Во Мил Стрит, Ирска ја доби наградата за најдобар шеф на делегацијата. „Се обидовме да го минимизираме фактот дека доаѓаме од војната, сакавме да бидеме третирани еднакво, како луѓе кои имаат право на своето место, учество, живот и работа и достоинство“, посочува таа. Иако тоа е „тажна референца во нејзината кариера“, таа вели дека и било важно да биде таму. „Како професионалци сакавме да покажеме дека не се разликуваме, некои дивјаци од Балканот, но ние сме музичари кои сакаат да прават бизнис и да учествуваат. Сакаме да ја претставиме земјата и да покажеме што се случи во 1990-тите во регионот и БиХ“, рече Дервоз.
Евровизија долго време се смета за шоу кое го обожаваат и гледаат ЛГБТ луѓето.
„Не можам да кажам дека Евровизија промени нешто во Европа, но секако беше огледало на промените“, вели историчарот. За прв пат во 1998 година победи транс жената од Израел, Дана Интернасионал.
Бројни контроверзии во 2014 година предизвика Кончита Вурст, брадеста жена од Австрија. „Таа ја претстави песната како протест против Русија и политиката на Путин, кои донесоа закон против геј пропагандата од 2012 година“, рече Вулетиќ.
Ова политичко прашање ја наведе публиката да ја извидува руската песна и изведувачи. „Се дојде до точка што претставникот на ЕБУ првично се појави пред публиката и рече не скаутирајте ниту еден настап, „тоа не е во духот на Евровизија“.
„Тоа не го гледате кога ја гледате Евровизија, но ние што сме таму го гледаме редовно“, вели историчарот. Свирежите и бесот, сепак, не го намалија интересот на Русија за учество секоја година – до сега.
„Русија е многу приврзана за Евровизија, го разбира тоа како алатка во културната дипломатија и затоа руската телевизија најмногу потрошила на настапи“, вели Вулетиќ. Трошоците за натпреварувачите и настапите ги плаќа националната телевизија или јавниот сервис што ја испраќа делегацијата, иако се случувало поради немање пари учесниците сами да ги соберат парите.
