Брисел треба да развие заеднички критериуми за пристапување во ЕУ на сите земји од Западен Балкан од една страна и Украина, Молдавија и Грузија од друга страна. Ова ќе ја зајакне регионалната соработка и билатералните врски меѓу овие земји
КАТЕРИНА ШИМКЕВИЧ
Минатата година покажа дека ЕУ е отворена за прифаќање нови земји. Прво, во јуни Украина и Молдавија добија кандидатски статус, во јули започнаа пристапните преговори со Албанија и Северна Македонија, а во декември и Босна и Херцеговина доби кандидатски статус за членство во ЕУ. Во исто време, Црна Гора и Србија, кои имаат сличен статус од 2010 и 2012 година, воопшто не напредуваа на патот на евроинтеграциите.
Секоја од споменатите земји има низа внатрешни проблеми кои постојано стојат на патот за целосно исполнување на условите за конечно стекнување членство во ЕУ. Долгиот процес на европска интеграција придонесува за развој на евроскептични ставови во српското и црногорското општество. Слични процеси се забележани во Албанија и Северна Македонија. Затоа, не треба да очекуваме брзо проширување на ЕУ кон земјите од Западен Балкан. Малку е веројатно и брз пристап на Украина во ЕУ, каде што војната предизвикана од Русија продолжува. Пристапувањето на Молдавија е комплицирано од внатрешните тешкотии, централно од нив е самопрогласеното Придњестровје.
Србија и Украина се движат кон членство во ЕУ на различни начини, иако пологично би било Брисел да ги „смести“ Западен Балкан и Асоцијативното трио (трипартитна форма на соработка на ЕУ со Украина, Молдавија и Грузија) во една кошничка за европска интеграција. и да развијат заеднички критериуми за пристапување на овие земји Е У. Ова ќе ја зајакне регионалната соработка и билатералните врски меѓу овие земји. Ова особено се однесува на Србија и Украина, кои немаат развиено поинтензивна билатерална соработка откако беа воспоставени дипломатските односи во раните 1990-ти. На патот кон ЕУ се поважно е интензивирањето на соработката меѓу двете земји.
Кои се грешките на Србија во евроинтеграциите? Србија поднесе барање за членство во ЕУ во 2009 година, а три години подоцна доби кандидатски статус. Во Брисел беше планирано земјата да се подготвува да стане нова членка на ЕУ од 2012 до 2015 година. Веќе во 2014 година започнаа официјалните преговори за прием на Србија во ЕУ. На почетокот на 2023 година, Белград отвори 22 поглавја од 35 од идниот договор за пристапување во ЕУ. Затворени се само две поглавја – 25 и 26. Секоја година се отвораат нови поглавја, освен во 2020 година, кога Европската комисија заклучи во својот извештај за ситуацијата во Поглавјето 23 (Правда и основни права) и Поглавје 24 (Правда, слобода и безбедност). дека Србија не постигна значителен напредок во областа на транзициската правда. Белград ги засили напорите за кривично гонење на лицата вклучени во воени злосторства, но не обезбеди соодветно спроведување на препораките за зголемување на ефикасноста на домашните судења за воени злосторства.
Овој пример докажува дека српските власти не учат од сопствените грешки. Во 2006 година, ЕУ ги прекина преговорите со Белград за потпишување на Договорот за асоцијација и стабилизација, бидејќи раководството на земјата не покажа подготвеност да соработува со Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија. Преговорите беа обновени само една година подоцна, кога Србија јасно се обврза да соработува со обвинителството на МКТЈ.
Брисел во моментов не обрнува посебно внимание на неисполнувањето на обврските од страна на Белград, бидејќи е поважно да се постигне договор за нормализација меѓу Србија и Косово.
Фактот што Србија не се приклучи кон санкциите на ЕУ против Руската Федерација доведе до фактот дека во парламентот на крајот на 2022 година, некои пратеници го покренаа прашањето за суспендирање на европските интеграции на Србија. Главниот аргумент беше и останува фактот дека земјата не покажува подготвеност да се усогласи со заедничката надворешна политика на ЕУ како земја кандидат. Брисел се уште не се осмелил на ваков чекор, за Србија трајно да не падне во орбитата на руското влијание. Всушност, тоа е малку веројатно, бидејќи земјата има многу поблиски економски односи со ЕУ отколку со Москва. Русија и Србија делумно се поврзани со воена и техничка соработка, но економскиот фактор има помало влијание отколку што велат проруските медиуми во Србија. Како што е опишано во студијата на Спутник, РТ и други: како навистина функционира руската мека моќ во Србија? Од белградскиот Центар за безбедносна политика во декември 2022 година, Кремљ има голема популарност во српското општество, така што ќе му биде многу лесно да ја потресе земјата и да ја претвори во уште едно жариште на нестабилност на Балканот. Со помош на масовните медиуми, социјалните мрежи и проруските политичари, кои ги има во многу во Србија, Москва може да ги мобилизира своите лојални Срби. Тоа треба да ја загрижи ЕУ, а не дека Белград својата надворешна политика ќе ја сврти кон Русија.
Лекции од српското искуство за Украина: Украина штотуку почнува да ги исполнува барањата на ЕУ, која ветува дека ќе ги започне официјалните пристапни преговори со Киев на крајот на оваа година. Шефот на државата смета дека за неколку години Украина ќе може да ги исполни сите барања и да стане нова членка на ЕУ. Всушност, ситуацијата не изгледа толку розова како што замислуваат властите. Во овие надежи Украина треба да го проучи српското искуство. Политичарите во Белград се надеваат.
Брисел во моментов не обрнува посебно внимание на неисполнувањето на обврските од страна на Белград, бидејќи е поважно да се постигне договор за нормализација меѓу Србија и Косово.
Фактот што Србија не се приклучи кон санкциите на ЕУ против Руската Федерација доведе до фактот дека во парламентот на крајот на 2022 година, некои пратеници го покренаа прашањето за суспендирање на европските интеграции на Србија. Главниот аргумент беше и останува фактот дека земјата не покажува подготвеност да се усогласи со заедничката надворешна политика на ЕУ како земја кандидат. Брисел се уште не се осмелил на ваков чекор, за Србија трајно да не падне во орбитата на руското влијание. Всушност, тоа е малку веројатно, бидејќи земјата има многу поблиски економски односи со ЕУ отколку со Москва. Русија и Србија делумно се поврзани со воена и техничка соработка, но економскиот фактор има помало влијание отколку што велат проруските медиуми во Србија. Како што е опишано во студијата на Спутник, РТ и други: како навистина функционира руската мека моќ во Србија? објавено од белградскиот центар за безбедносна политика во декември 2022 година, Кремљ има голема популарност во српското општество, така што ќе му биде многу лесно да ја потресе земјата и да ја претвори во уште едно жариште на нестабилност на Балканот. Со помош на масовните медиуми, социјалните мрежи и проруските политичари, кои ги има во многу во Србија, Москва може да ги мобилизира своите лојални Срби. Тоа треба да ја загрижи ЕУ, а не дека Белград својата надворешна политика ќе ја сврти кон Русија.
Лекции од српското искуство за Украина: Украина штотуку почнува да ги исполнува барањата на ЕУ, која ветува дека ќе ги започне официјалните пристапни преговори со Киев на крајот на оваа година. Шефот на државата смета дека за неколку години Украина ќе може да ги исполни сите барања и да стане нова членка на ЕУ. Всушност, ситуацијата не изгледа толку розова како што замислуваат властите. Во овие надежи Украина треба да го проучи српското искуство. Политичарите во Белград се надеваат на брз влез во ЕУ, во Брисел со години по ред тврдеа дека Србија, заедно со Црна Гора, може да добијат полноправно членство до 2025-2030 година. Меѓутоа, наместо да го подобри политичкиот систем, да ја подобри состојбата со медиумите и слободата на говорот, Белград всушност го направи спротивното. Во Србија беше воспоставен монопол на една партија, се формираше авторитарен режим кој контролира поголем дел од масовните медиуми во земјата и ја уништи опозицијата.
Покрај внатрешните реформи, Белград мораше да вложи напори за усогласување на својата надворешна политика со надворешната политика на ЕУ. Поточно, Србија требаше да придонесе за формирање на регионалниот безбедносен систем. Во таа насока, Белград требаше да преземе чекори за нормализирање на односите со Приштина. Преговорите со посредство на ЕУ активно се водеа во последните две години, но сè уште не дадоа позитивен резултат.
И покрај резервите на Европската унија, Србија потпиша договор за слободна трговија со Евроазиската економска унија, кој стапи на сила во јули 2021 година. Белград им вети на претставниците на ЕУ дека ќе се повлече од договорот штом Србија стане нова членка на ЕУ. Ова го бараат одредбите од договорот за пристапување во организацијата. Сепак, малку е веројатно дека лидерите на балканските земји ќе успеат да ги исполнат своите ветувања. Добар пример е тоа што Србија одбива да воведе санкции кон Руската Федерација, не ја забранува работата на руските медиуми и продолжува да развива блиски врски со Москва. Претседателот Александар Вучиќ тоа го објаснува со потребата да се заштитат интересите на Србите и Србија.
Сето ова не само што го отежнува процесот на европска интеграција, туку и го одложува прашањето за членство на неодредено време. И покрај тоа, Брисел не е подготвен да ја прекине соработката со Србија, поради стравот дека тоа ќе го прекине и дијалогот меѓу Белград и Приштина, ќе доведе до дестабилизација на Западен Балкан и засилено влијание на Русија.
Украина, која се подготвува за брзо отворање на пристапните преговори, треба да ги земе предвид грешките на Белград. Пред сè, Киев мора јасно да ги исполни барањата на ЕУ во однос на сеопфатните реформи во внатрешниот и надворешниот живот на земјата и општеството. Друг момент се односите со соседите. Украина води урамнотежена политика кон националните малцинства, иако Унгарија постојано ги обвинува властите во Киев за кршење на правата на украинските Унгарци.
(Авторката е визитинг соработник со белградскито Центар за безбедносни студии)
