КОРИ УДОВИЧКИ
Проблемот е структурен. Од една страна, кога одлуките ги носи еден човек сам, тогаш има многу поголем политички притисок врз него. Тој е тој што „дава“ – тој е тој што „зема
Фактот дека економската цена на мерките за заострување и здравството се мерат на состаноците на кризниот штаб деновиве е заменета теза. Еден месец од овие тековни мерки значи загуба помала од 0,8 проценти од БДП, или 350 милиони евра. За погодените – како угостителите или трговците и нивните добавувачи – тоа е одлично. За некои до 100 проценти. Но, нивната загуба, целата и не само нето-минимумите, може да биде покриена со 2/3 од субвенциите објавени сега во февруари. Наместо тоа, по трет пат од минатиот март, субвенциите се распределуваат на сите, а во поголема мера на оние на кои им се потребни помалку, или воопшто не им требаат. И само околу 1/8 ќе падне на оваа најчувствителна група бизнисмени.
Политичките импликации од здравствените мерки и политичките импликации од сè поверојатните имплозии на здравствениот систем се на скалата. Нивните ваги, сам, Александар Вучиќ. Насекаде, без сомнение, политичкиот фактор игра важна улога во заклучените одлуки. Владите не сакаат демонстрации и тие не помагаат во контролата на епидемијата.
Проблемот е што во нашиот случај, политичкиот фактор игра најголема улога токму затоа што одлуките ги носи еден човек. На страната на неговиот личен избор. Проблемот е структурен. Од една страна, кога одлуките ги носи еден човек сам, тогаш има многу поголем политички притисок врз него. Тој е тој што „дава“ – тој е тој што „зема“. Од друга страна, екстремно централизираната влада и ’одобрува на Србија цела низа инструменти за справување со кризата со пониски политички трошоци, а со тоа и помала штета на здравјето и економијата.
Колку полесно би ги прифатиле граѓаните мерките, доколку кризниот штаб има вистинска одговорност, работи професионално и јавно? Ако редовно се собираа веродостојни податоци, дали проекциите за веројатно зголемување на болеста работеа под различни околности? Ако мерките беа планирани и објавени неколку месеци однапред: ако дотогаш бројот на пациенти се намали на „x“ и тогаш … дали може да се укине, и обратно? Замислете само да следите и објавувате податоци за тоа колку се распнати и преоптоварени медицински работници?
Мерките за контрола на епидемијата чинат дополнително само ако одложат, но за нивно доследно и навремено спроведување се бара целата институција да дејствува автономно. Потребно е постојано да се контролира и ограничува работата на мал дел од економијата и животот во внимателно следени жаришта. Дел од економијата неизбежно би бил погоден од минимални мерки како што се носење маски и ограничување на бројот на луѓе во затворено.
Сепак, овие сектори страдаат уште повеќе кога епидемијата излегува од контрола, бидејќи, прво самите граѓани значително ги намалуваат своите активности, а потоа следат далеку построги мерки што влијаат на поширок дел од економијата. За жал, промената во однесувањето се јавува само кога бројот на болни и мртви се зголемува толку многу што секој може тоа да го увиди самиот, и без веродостојни податоци.
Здравиот разум и социјалната солидарност диктираат најголем дел од загубите да им ги надоместиме на оние чија работа ја ограничуваме во интерес на општеството. И на тој начин, нивниот отпор кон мерките би бил многу помал. Сега, кога мерките се заостанати и неизбежни, субвенциите треба значително да се зголемат, или барем да се отпишат даноците, за оние кои се најпогодени.
Многу земји исто така развија низа мерки за да им помогнат да се прилагодат – на пример, преку воведување на бизнис преку Интернет. Наместо тоа, во Србија, владата дистрибуира помош по принципот на лажно изедначување: „исто за сите“.
Со нијансирано управување, Србија беше во можност да избегне економски пад во 2020 година. Има среќна околност што нејзината економија се состои во поголем дел од сектори кои се помалку погодени од оваа криза по својата природа и во помала мера од оние кои се најпогодени . како ИКТ-секторот, земјоделството и најголемиот дел од индустријата и градежништвото, како и трговијата со храна – сите тие работат добро (во просек)! Голем број вработени во јавниот сектор се исто така силно заштитени, без оглед дали работат или не.
Фактот дека, наместо да имаат нијанси, мерките се бинарни, според принципот „сè или ништо“, е последица не само на популизмот, туку и на самата централизација, па дури и персонализацијата, донесувањето одлуки. Или сме во духот на „Леб и игри“ или – зад бравата, кога луѓето со голо око ќе видат дека нема да има место за нив во болницата. Или парите се распределуваат на „сите“, за никој да не се навредува, или – на никого, затоа што „нема никој“.
Ниту Вучиќ нема доверба дека некој во земјата може да работи одговорно и смислено децентрализирано, ниту пак граѓаните имаат доверба дека одлуките биле донесени со внимателно мерење на сите фактори од кои тие навистина треба да зависат. За нијансирани и сложени економски или здравствени мерки, цела низа јавни тела и организации мораат да ја вршат својата работа автономно, а со тоа и одговорно и професионално. Илјадници јавни службеници мора да ги координираат своите постапки на еден или друг начин. Тоа не е можно ако чекаат момент од претседателот за да знаат што навистина треба да сторат.
Ниту една година од почетокот на пандемијата, Владата не постигна никаков напредок кон навремено и дисциплинирано спроведување на мерките за контрола на инфекциите, ниту кон диференцирање на помошта за економијата и граѓаните според потребите. Во целосно централизиран систем, бирократската бавност и пречки што го забавуваат спроведувањето на некои едноставни процедури можат брзо да се спречат.
Забрзаната вакцинација е пример за една од овие ситуации. Да се надеваме дека наскоро ќе даде резултати, бидејќи трката со нови, многу позаразни видови започна. Но, кога имате само една алатка во главната кутија – малку можете да направите со тоа. Александар Вучиќ набрзина, и гледајќи од оваа далечина – непотребно, за време на вонредна состојба, го искористи својот единствен алат – чекан. Една година подоцна, нервозата владее кога и да се приближи до кутијата. Луѓето умираат, а економската цена е изговор. Нема нови алатки на повидок.
Новата економија можете да ја следите преку Интернет
(Автор на текстот е претседателка на Управниот одбор на Центарот за напредни економски студии- ЦЕВЕС).
