Конзервативната ЕУ признава дека значителен број нејзини жители заостануваат во животниот стандард и правата во однос на поставените цели, а во 2017 година усвојува политичка декларација – Европски столб на социјални права. Се чини дека некако почнува да сфаќа дека социјализмот е корисен коректив за капитализмот.
ИВАН СЕКУЛОВИЌ
Годинава се одбележуваат четири децении откако беше отворена првата канцеларија на Европската комисија во Белград (во 1982 година прерасна во Делегација на ЕК).. Поминаа триесет години откако ЕУ (тогашната Европска економска заедница) го склучи првиот договор за помош на социјалните и економските реформи (преку т.н. програма ФАРЕ) со Социјалистичката Федеративна Република Југославија.
Во меѓувреме, СФРЈ исчезна, а со тоа и социјализмот во овој регион. ЕУ за прв пат се проширува и неодамна почна да опаѓа. Неговите граници се прелеваат на исток. Растојанијата останаа исти – од поранешна Југославија до Брисел, ќе застанеше другата Југославија. Промашивме толку малку. Се чини дека потсетувањето за овие промашени можности не е само депресивно, денес сме сведоци како трагедијата што ни следува се претвора во чиста фарса.
Значи, деновиве, еврокомесарот Варели (вистински унгарски патриот, според Орбан) нè убедува дека изборните услови во Србија се одлични. На истата позадина, министерот Ѓорѓевиќ (Спартанец, по негови зборови) тврди дека Србија е практично најдобро место за живеење. Со иронија на судбината, само еден Србин, добитник на Оскар, Стив Тешиќ, создаде монета за „вистината“ која ефикасно ги опишува изјавите како овие, како и нашите времиња воопшто. Во една статија од 1992 година, Тешиќ ја оцени како жално точната проценка на Реган дека, по Вотергејт, американската јавност не сакала повеќе да ја знае вистината.
Логично е тогаш да се запрашаме дали во свет во кој Вучиќ и неговите придружници – во стилот на Реган – ги употребуваат лагите не како исклучок, туку како ново правило на политичкиот говор, може да има некое вистинско подножје во планирањето на развојот на општествата и државите. Дали ова значи дека (предизборната) дилема „Брисел или Москва“ е лажна? Од една страна, знаеме дека Вучиќ не е заинтересиран за стратегискиот развој на Србија, во спротивно тој нема да не држеше како заложник на неговата доктрина за одложување. Тој поттикнува лажна варијанта на бриселската или московската дилема, заснована врз шансите за опстанок на Косово во рамките на Србија.
Дури може да се каже дека тој сакал јасно да се согласи од една страна со започнување хибридна војна против граѓаните на државата во која бил претседател во раните години на неговото владеење, според рецептот на Кремlin. Последица е тоа што во анкетите на мислењата, Русија редовно се споменува како еден од најголемите донатори на Србија од 2000 година, иако таа практично е отсутна од списокот предводена од ЕУ. Но, дилемата има своја вистинска варијанта, од гледна точка на вредности што се најважни за повеќето луѓе: мир и благосостојба.
Да споредиме од тој агол две можни дестинации. Следната година се одбележуваат седумдесет години од почетокот на формирањето на ЕУ, што го прави еден од најдолгите периоди на мир во историјата на нејзините земји-членки. Од друга страна, од неговото доаѓање на власт пред дваесет години, Путин водеше пет војни (класични вооружени судири или воени интервенции) во или во непосредна околина на Русија. Експертите не можат да се договорат за бројот на хибридни војни во режија на Кремљ, но јасно е дека имало такво влијание на различни страни на светот: од изборот на Трамп и Брегзит, па сè до обидот (и сега „духовниот“) на државен удар во Црна Гора.
Русија знае дека можноста за корекција на нерамнотежата на Европа со класичното војување беше изгубена во 1989 година, кога 200 илјади тони пченица пристигнаа во Полска преку пристаништето Гдањск од запад. Но, затоа тој сега станува војна со други средства.
Кога станува збор за благосостојбата, работите се уште појасни: повеќе од половина граѓани ја изјавуваат својата поддршка за пристапот на Србија во ЕУ. Главните причини се „повеќе можности за вработување“ и „пат кон подобра иднина на младите“. И не треба да изненадува: Во 2018 година, ЕУ оствари БДП од 16 трилиони евра, приближно десет пати повеќе од оној на Русија (1,6 трилиони долари). И распределбата на социјалното богатство е различна. Во Русија огромно ново богатство го стекнаа олигарсите и високата класа, така што нееднаквоста, измерена со коефициентот на Ини, експлодираше на над 42 во 2007 година, што беше меѓу највисоките во светот таа година, по што забележа благ пад. Од друга страна, во ЕУ, од 2000 година, нееднаквоста е меѓу најниските на глобално ниво, со стабилна вредност од околу 30. Значи, повеќе пари и повеќе еднаквост за сите.
Ова не е случајност, туку резултат на владеење на правото, што вклучува почитување на човековите права, а меѓу нив и правата на работниците. Дури и сега, конзервативната ЕУ признава дека значителен број нејзини жители заостануваат во животниот стандард и правата во однос на поставените цели, а во 2017 година усвојува политичка декларација – Европски столб на социјални права. Се чини дека некако почнува да сфаќа дека социјализмот е корисен коректив за капитализмот. Со овој документ, ЕУ ги обврзува земјите-членки да ги подобрат условите за работа, социјалното осигурување, здравствената заштита и другите клучни области на живот за населението.
Минатата година беа донесени две директиви за спроведување на овој документ. Еден од нив воведува задолжителни десет работни дена одмор годишно за татковците за грижа на детето и правото на родители да бараат флексибилни услови за работа, додека го дојат детето сè додека тој или таа не наполни осум години. Второ, работодавците се должни да ги известат сите работници (за класични и атипични договори за вработување) пред да влезат во работа за сите елементи на работа: од местото на работа и работното време, па сè до периодот на пробниот период и висината на заработката.
Од друга страна, заедницата создадена од Русија според моделот ЕЕЗ, Евроазиската економска унија (ЕЕУ), воопшто нема слични амбиции. Во договорот за основање на оваа организација (во која покрај Русија, се Белорусија, Ерменија, Казахстан и Киргистан) јасно се наведува дека мотивацијата на нејзините основачи (како и поранешниот ЕЕЗ) лежи во зајакнувањето на економијата, без да се повикуваат универзалните вредности, човековите права и социјална политика (освен преку срамежливо повикување на слободите на поединците и граѓаните и Универзалната декларација на ООН за човековите права). Затоа, не е изненадувачки што, на пример, во такво општество со нафта и гас, богатиот Казахстан е една од десетте најлоши земји во светот за работниците, земја која Советот на Европа одби да ја прифати заради нејзината катастрофална состојба со човековите права. Ако тоа не е доволно – главниот град на Астана неодамна беше преименувана во Нур-Султан, по диктаторот Нурсултан Назарбаев. Тој конечно беше соборен од власта минатата година. Далеку било…
Да се заклучи со идеолошки аргументи. Дали се левичарите во право да тврдат дека ЕУ е неолиберална креација? Тие се. И тие не се. Бидејќи, ЕУ е многу посложена идеолошка колаж од тоа. Да се потсетиме: за време на (рекордните) пет мандати на социјалистот Жак Делор на чело на три последователни европски комисии, многу социјални права беа воведени на ниво на ЕУ во средината на 1980-тите и раните 90-ти. Ова значително ја зголеми и работната моќ и солидарноста со ранливите социјални групи. Благодарение на Делор, дури и британскиот труд стана проевропски ориентиран, верувајќи во поправедна и поголема солидарност со ЕУ.
Од друга страна, по светската економска криза, истата ЕУ предводена од конзервативците стана членка на Тројката, која прифати штедење како волшебна формула и ги уништи системите за социјално осигурување низ ЕУ во инквизиторска кампања.
Што е со тврдењата дека ЕУ е само „јагне“ под чија кожа Германија ја колонизира Србија? Има апсолутно вистина за тоа. Германија, како и сите други земји, ги брани првенствено своите интереси каде и да е, и во рамките на ЕУ (каде Грција платила најтешка цена) и на Балканот, со поддршка на своите инвеститори и реформите што ги поддржуваат. Но, еднострано е да се тврди дека вашиот работодавец, заслужува сè најлошото, зема сè и не дава ништо за возврат.
Дали нашата алијанса со Русија е подобра наместо „бриселска диктатура“? Значи, дали сакаме да живееме во мир и просперитет, слободни да направиме избори што нема да нè прогонуваат? Сосема е јасно дека нема услови за фер избори сега, ниту пак можат да бидат некогаш под власт на Вучиќ. Затоа, при донесувањето одлуки во наредните недели, би им помогнало на сите да слушнат што велат руските верзии на Тања Фајон и Владимир Билчик за изборните услови. Ако има такви заинтересирани.
(Авторот е соработник на Фондацијата Центар за демократија)
