ЕРВАН ФУЕРЕ
Отровот што го пропагираат бугарските барања веќе се шири низ регионот, со гласови кои повикуваат на воени репарации и решавање на други спорови. Неуспехот да се укине бугарското вето или да се попушти пред бугарските барања ќе резултира со тоа што Западен Балкан ќе стане гробница на амбициите и неисполнетите ветувања на ЕУ.
Иако политиката на проширување на Европската Унија ќе биде на дневен ред на Европскиот совет оваа недела, поради војната што беснее во Украина, најголемиот фокус ќе се стави врз апликацијата на Украина за членство, заедно со оние на Молдавија и на Грузија.
Но, тоа би било уште еден неуспех на лидерството доколку ЕУ во исто време не преземе итна акција во однос на Западен Балкан, чиј долг пат кон членство во ЕУ почна пред повеќе од 20 години.
ЕУ, во меѓувреме, го остави регионот заглавен меѓу надежта и очајот, со многу неисполнети ветувања, од кои најитните се однесуваат на Албанија и на Северна Македонија.
Тоа предизвикува длабока фрустрација кај земјите од регионот, правејќи ги поранливи на надворешните актери, како Русија, кои гледаат само како да предизвикаат проблеми.
Отровот што го пропагираат бугарските барања веќе се шири низ регионот, со гласови кои повикуваат на воени репарации и решавање на други спорови
За жал, се укажува дека заложбата што Европската Унија ја презеде во март 2020 година за отворање на пристапните преговори со Албанија и Северна Македонија повторно ќе остане неисполнета.
Доколку не се случи чудо во последен момент, Бугарија ќе го задржи своето вето за Северна Македонија од причини што немаат врска со критериумите утврдени за членство во ЕУ.
Отровот што го пропагираат бугарските барања веќе се шири низ регионот, со гласови кои повикуваат на воени репарации и решавање на други спорови
Иако двете земји потпишаа Договор за пријателство, добрососедство и соработка во 2017 година, со кој беше формирана заедничка комисија за историски и образовни прашања, тој имаше мало влијание врз поттикнувањето доверба меѓу нив.
Бугарија, земја-членка на ЕУ од 2007 година, инсистира Северна Македонија да ја прифати бугарската верзија на настаните за време и по Втората светска војна, како и нејзиното тврдење дека македонскиот јазик не постоел пред 1944 година. Исто така, бара од македонската влада да го измени Уставот за во него да се внесе постоење бугарско малцинство во Северна Македонија.
Нема реципроцитет во ова последно барање, и покрај повторените пресуди на Европскиот суд за човекови права во Стразбур, со кои Софија се повикува да го признае македонското малцинство во Бугарија, што последователните бугарски влади ги игнорираа.
Однесувањето на бугарската влада во наметнувањето на своето вето од чисто домашни политички причини е спротивно на сето она за што се залага ЕУ и го занемарува примерот на европскиот проект за надминување на наследството од војната и создавање мировен процес заснован врз помирување и владеење на правото.
Со воведувањето на поимите за историја и идентитет, како дел од процесот на пристапување, Бугарија ги поткопува критериумите и принципите на условеност врз кои се заснова пристапот за зачленување во ЕУ од 1993 година. Таа злоупотреба на правото на вето од страна на земја-членка на ЕУ ја нагризува секоја преостаната доверба во ингеренциите за надворешна политика на ЕУ во нејзиното најблиско соседство.
Ако Бугарија успее во својот пристап, ќе ѝ нанесе фатален удар на агендата за проширување на ЕУ за Западен Балкан. Отровот што го пропагираат бугарските барања веќе се шири низ регионот, со гласови, особено во Хрватска, кои повикуваат на воени репарации и решавање на други спорови по распадот на Југославија.
Неуспехот на ЕУ да се справи со овие заострени билатерални спорови, од кои има многу во регионот на Западен Балкан, оставајќи им на самите страни да решат, дополнително ќе го намали и онака ослабениот имиџ и влијание на ЕУ – да не зборуваме за нејзината трансформативна моќ што се покажа толку успешна во претходното проширување во 2004 година.
Колку повеќе оваа трансформативна сила го губи својот кредибилитет и колку повеќе се пролонгира неизвесноста во намерите на ЕУ кон Западен Балкан, толку потешко ќе биде да се одржи мотивацијата за многу потребните реформи во регионот.
Постојните линии на поделба, засновани на сецесионистички закани, меѓуетнички тензии и националистичка реторика, зголемена корупција и мрежи на трговија со дрога и луѓе, само ќе се влошат, што ќе доведе до зголемена несигурност.
Потребен е многу поцврст и поконзистентен пристап од ЕУ, која треба да ги искористи сите дипломатски алатки со кои располага. Она што постои во моментов, барем во случајот на бугарскиот ќор-сокак, е токму спротивното, со последователни добронамерни земји-членки, кои ги користат своите шестмесечни претседателства на Советот за да се обидат да најдат компромиси во последен момент, без успех.
Сеопфатен дипломатски процес, кој ја обединува обемната експертиза за посредување во конфликти и градење доверба на ЕУ, заедно со онаа на Советот на Европа (на пример под Историската опсерваторија за мир основана во 2020 година) и ОБСЕ го нуди најдобриот и најефективниот начин да се справи со сите отворени билатерални спорови во регионот на Западен Балкан.
За да се избегнат какви било прашања од историјата, идентитетот или долготрајните спорови, кои ги загадуваат пристапните процедури, овој дипломатски процес би функционирал паралелно, но одвоен од соодветните пристапни преговори.
Заемните синергии меѓу двата процеса ќе придонесат за долг пат за градење на потребната доверба меѓу соодветните страни и создавање средина попогодна за трајни решенија.
Како што можевме да видиме со мировниот процес во Северна Ирска, што доведе до Договорот од Велики петок од 1998 година, најдобриот начин за градење доверба и помирување е да се здружат страните и да работат на заеднички цели од корист на двете заедници.
Работењето под чадорот на перспективата за пристапување во ЕУ ќе го обезбеди многу потребниот поттик за страните да најдат трајни решенија. Во случајот со Северна Ирска, Фондот за мир на ЕУ, основан од поранешниот претседател на Комисијата, Жак Делор, одигра клучна улога во промовирањето на развојните проекти и поттикнувањето мрежи на граѓански организации низ политичкиот и верскиот јаз.
Но, за таквиот дипломатски процес да биде успешен, ќе биде потребна политичка волја и лидерство на засегнатите страни заедно со целосниот авторитет и моќ на ЕУ да го турка и води процесот напред. Во мировните преговори во Северна Ирска, политичките лидери презедоа големи ризици, но тоа го направија со целосно знаење дека тоа ќе донесе долгорочна стабилност. Тоа е она што го очекуваме од лидерите.
Неуспехот да се укине бугарското вето или да се попушти пред бугарските барања ќе резултира со тоа што Западен Балкан ќе стане гробница на амбициите и неисполнетите ветувања на ЕУ
Дали политичките лидери во Бугарија се подготвени да водат и сакаат да преземат такви ризици? Македонското раководство веќе даде пример со тоа што се согласи да го смени името на државата според Договорот од Преспа, потпишан со Грција во 2018 година, и покрај огромните политички ризици што се вклучени и како послаба страна во спорот.
Тоа го направи со разбирање дека тоа ќе ѝ помогне да ги постигне своите надворешно-политички цели и да ја отвори вратата за пристапни преговори со ЕУ, како што беше ветено.
Последователното француско вето во 2019 година, со барање за ревидирана методологија за пристапните преговори, проследено со бугарското вето, стави срамен крај на тие очекувања и резултираше со оставка на премиерот Зоран Заев.
Тие што повикуваат на избалансиран компромис во бугарско-македонскиот спор, треба да запомнат дека нема ништо еднакво во овој спор; Бугарија го злоупотребува своето членство во ЕУ за да наметне свои услови на послабата страна и ја држи во заложништво агендата за проширување на ЕУ во процесот. Крајниот резултат со само еден таканаречен победник не е решение. Неуспехот да се укине бугарското вето или да се попушти пред бугарските барања ќе резултира со тоа што Западен Балкан ќе стане гробница на амбициите и неисполнетите ветувања на ЕУ.
Дали е тоа она што ЕУ го сака во време кога руската инвазија врз Украина го исфрли од прозорец меѓународниот поредок што ја оддалечуваше војната на европскиот континент?
Како што сведочи нејзиното минато однесување во регионот, Русија со задоволство ќе го пополни секој вакуум што го остави ЕУ во регионот на Западен Балкан, со цел да сее поделба и да создаде зло. Крајно време е ЕУ да ги исполни своите ветувања дека ќе го интегрира регионот на Западен Балкан и ќе го направи процесот на пристапување неповратна реалност.
(Авторот е поранешен амбасадор на ЕУ во Македонија).
