„Во Санџак постојано наблудуваат што се случува наоколу, некои од албанската заедница во Србија глумат ентитет, Унгарците мудро се групираат во Војводина …”
ЈУРИЦА КЕРБЛЕР
„Босна сега е инвалид кој не може да се движат без физикална терапија и да преживее. Единствената утеха е тоа што сите непријатели на Босна не беа доволно силни да ја уништат до крај.”
Хрватите и Бошњаците се во подобар однос отколку што изгледа надвор од Босна и Херцеговина. Но, овие избори нема да бидат исти за никого, и БиХ нема да донесе нешто посебно и ветувачко “, вели д-р. Ејуп Ганиќ додека седи во хотелот „Дубровник Палас“. За Ганиќ, кој за време на конфликтот во поранешна Југославија со Алија Изетбеговиќ беше еден од најзначајните политичари во БиХ на бошњачката страна, активна политика му е нормално затворена книга. Се вратил кон науката, разочаран од Дејтон и отворил приватен универзитет во Сараево, кој бил признат во светот.
За времето од војната, овој академик и професор кој ја започна својата кариера во Соединетите Американски Држави зборува сосема смирено, без страст или навивање. Потсетува на еден детал, кога во 1995 година тој доживеа сериозна сообраќајна несреќа, и Фрањо Туѓман и Гојко Сушак беа ангажирани да го префрлат во Хрватска на лекување. Кога се разбудил од кома, Ганиќ бил опкружен со исклучително грижлив медицински персонал и на шега им рекол: „Има некои недоразбирања меѓу Хрватите и Бошњаците, и вие сте толку љубезни со мене …”, а му одговори доктор. Петричевиќ, исто така, на шега, дека сите дискутирале што да прават со него и заклучиле: „ Спасивајте го по секоја цена, затоа што во секоја замена ќе дојде полошо решение.”
Каде, според вас, денес е Босна и Херцеговина?
– Босна денес е инвалид кој не може да се движи и да преживее без физичка терапија. Единствената утеха е дека сите непријатели на Босна не беа доволно силни за да ја уништат до крај. БиХ денес нема силно лидерство, а потоа таа националистичка карта ги мобилизира луѓето, во секое предвечерие на изборите. Ние дури и не ги имаме вистинските програми па некој да каже: Луѓе, ние не мораме да се сакаме едни со други, но дали сакате да бидат пониски даноците, за да има повеќе работа за младите? Ниту во САД афроамериканците, портриканците и бели луѓе, не се прегрнуваат ама се собираат околу програми кои им гарантираат подобар живот.
Но, постои меѓународна заедница која дојде во Босна и Херцеговина за да помогне. Може ли да биде гаранција дека државата конечно ќе оди напред?
– Ние ја имаме меѓународната заедница со години, но оние кои ја претставуваат со години почнуваат да личат на нас. Тие се удавија во овој амбиент: тука се прекрасните ресторани во Сараево, можат да одат на прекрасни места, во близина е морето, зиме има планини, па зошто да се мачат со нашите проблеми и нивно решавање. Сè што се случува, покажува дека секој се прилагодува како знае и умее, дури и оние од меѓународната заедница.
Може ли таквата земја да преживее?
– БиХ е земја која има шанса да преживее од неколку причини. Значителен број на луѓе немаат место каде да одат, дури и оние Срби кои се против општото добро на земјата. Тие знаат каква беше судбината на лидерите на Србите од Книн или од Косово. Каде се сега тие? Ги нема. Ова дава шанса Босна да преживее.
Но, Милорад Додик постојано ја објавува сецесијата, даде некои рокови и дали тоа би можело да се случи?
– Многу е сложена ситуацијата. Гледате, луѓето од Санџак постојано го набљудуваат она што го прави Додик, бидејќи ова е ентитет многу години. Глумат ентитетот и некои албански општини во Србија, а Унгарците мудро се групираат во Војводина. Сите чекаат, гледајќи што се случува или ќе се случи, и, секако, тоа е сигнал за Србија, која исто така не треба да инсисгира на поделба на Босна и Херцеговина.
Но, односите меѓу Србија и Република Српска се многу интензивни, секако посилно од оние меѓу Хрватска и Хрватите во БиХ
– Србите доаѓаат и одат, прославуваат, без најава, не ја почитуваат оваа граница. Тие го компензираат фактот дека повеќе не можат да влезат во Косово за да излезат надвор. Треба да се знае дека во БХ во еден момент на крајот на војната беше постигната рамнотежа и таа се одрази на иднината. Кога бев во болница во Хрватска, а Дејтон почна, Алија Изетбеговиќ го слушаше Холбрук и не ја зеде Бања Лука. Туѓман можел да го преземе градот, но армијата на БиХ имаше легитимно право да го стори тоа. Сега го укоруваат тој чекор, но Изет сакаше да ја спаси онаа Босна од три нации.
Дали мислите дека најлошото сценарио за Босна – да не можат да се надминат конфликтите може да се случи?
– Веќе не може да биде дека некој е значително посилен од другиот, ако воопшто и се отиде на таа воена опција. Треба да се знае дека насекаде се живее лошо, кој може да ги мотивира повеќе луѓе за конфликт. Луѓето се разочарани насекаде,и тука во БиХ, оние кои се бореа во војната се разочарани. Тие не ги добија парите, но военото решение повеќе не е можно. Не за Србите.
Што ќе и донесат изборите на БиХ?
– Сегашните избори нема да се променат многу. Во БиХ има некои чудни работи, на ример некои општини процветаа. Кога одите во Тешањ, во Грачаница, во Горажде, локалната единица ги презема работите во свои раце, луѓето работат, се вработуваат. Сараево сѐ уште доминира кога станува збор за културата и уметноста, многу работи се случуваат. Повторно, таа е мултиетничка средина.
Но, денес, Сараево сé уште е град на Бошњаците, Хрватите речиси не постојат и Србите живеат одделно?
– Има околу 14 илјади Срби, а Хрвати пет до шест илјади. Има Хрвати кои имаат многу добар простор во медиумите, чиј збор се слуша. Се повеќе и повеќе партии, и се разбира тоа се чувствува и во Сараево. Исто така, се чувствува дека Србите сакаат Хрватите во Босна да се активираат заради некоја нестабилност, што ќе им одговара, па затоа се раѓаат овие идеи за третиот идентитет. Но, исто така треба да знаат дека 220 илјади Хрвати се протерани од Република Српска, и би бил еден од приоритетите тие да се вратат назад, ако се мисли на третиот ентитет.
Не бевте задоволни од Дејтонскиот договор, дури и во времето кога беше усвоен и, како што ми се чини, не сте ни денес?
– Тој е неправеден буидејќи ја подекли Босна на два стана со две спални. Во еден од нив се Србите, а во вториот имаме двособен стан во кој се заглавени две семејства. Постои чекање за влез во бањата, ова и тоа, и тука е проблемот. Не е решение да се подели стан со две спални, со тоа што во едниот стан живее само еден. Самиот договор има конструктивни грешки. Не е јасно што треба да се случи ако луѓето не се вратат во своите домови, а тие не се вратија. Не постои Дејтонска клаузула дека постои потреба повторно да се седне и да се организираат детали за промена на договорот. Значи, што со 220.000 Хрвати кои ја напуштија северна Босна и не се вратија таму? Јасно е дека овој договор со Дејтон не функционира.
Договорот за Брчко беше поконструктивен?
– Кога беше договорено дека областа ќе ја водат Срби, Хрвати и Бошњаци, 20.000 Бошњаци се вратија за една недела и пет илјади Хрвати за еден месец. Сега постои тројна сила, луѓето се вратија, но нема враќање на север. Високиот претставник може тоа да го нареди, ама едноставно не оди.
Дали има повеќе грешки во Дејтон?
– Постои Дом на народи и Претставнички дом во парламентот. Во Домот на народите, националните интереси се заштитени но не се кажуваат кои се тие. А тој дом блокира сè.
Сите три народи ги бараат своите лидери, а Бакир Изетбеговиќ одамна се профилира како бошњачки лидер. Како ја гледате неговата позиција?
– Во секој случај, тој има помалку влијание од неговиот татко.
Сега беше многу гласен што треба да се избегне изградбата на мостот кај Пељешац, а тој исто така објавува тужба против Хрватска?
– Мислам дека е неопходно да се зборува многу повеќе за да се избегнат недоразбирања. Нема потреба да се влошат односите меѓу Хрватите и Бошњаците, сметам дека тие се многу подобри отколку што понекогаш се пројавуваат во медиумите. И околу мостот во Пељешац може да се најде решение кое ги задоволува двете страни и убеден сум дека на крајот така и ќе биде.
