Новата влада може да очекува бран непријатни прашања од ЕУ и САД за тоа дали влијанието на Русија врз Белград повторно се зајакнува, а една од полемиките е дека српските државни власти ќе можат да користат само податоци од пасоши на руски граѓани за регулирање на формалностите
АЛЕКСАНДАР РАДИЌ
Во Белград владееше тишина, но Москва објави дека во тек се подготовки за формирање на трајно претставништво на руското Министерство за одбрана, кое ќе работи во Србија во блиска иднина. Официјалните задачи на тоа тело се координација за решавање на разни прашања на воено- одбрамбени и воено-техничка соработка и управување со работата на руските воени експерти во Србија кои ќе и помогнат на српската армија (ВС) во обука за употреба и поправка на оружје и опрема од руско производство.
Беа потребни неколку месеци подготовки меѓу двете страни за да се подготви правната основа, но моментот на објавување не беше избран од официјален Белград – нацрт-документот се појави на 16 октомври, на порталот на руската влада, кој објавува официјални правни документи. Ден претходно, рускиот премиер Михаил Владимирович Мишустин ги одобри преговорите и ја пренесе темата до Министерството за одбрана. Сега, новата Влада на Србија може да очекува бран непријатни прашања од ЕУ и САД за позадината на приказната за Претставништвото и дали тоа го зајакнува руското влијание?
За руската страна, Претставништвото не е неважна политичка победа, бидејќи симболично и практично ќе го покаже своето присуство „на теренот“ на бурниот Балкан како противтежа на канцеларијата за воени врски на НАТО, основана во декември 2006 година. На прорускиот дел од јавното мислење особено му пречи НАТО лоциран на третиот кат од зградата на Министерството за одбрана на улицата Бирчанинова. Доследните следбеници на политиката на воена неутралност сигурно ќе бидат среќни да го балансираат влијанието на различните сили, затоа што Руското претставништво ќе биде директен еквивалент на Канцеларијата за одбранбена соработка на САД, која работи од 2007 година.
Во основа, ова се репрезентации кои имаат слични рамковни задачи. форми на соработка помеѓу двете армии, како што се вежби, обука и едукација и теми поврзани со продажба на оружје и техничка поддршка. Американскиот тим има „со формирање“ седум лица, вклучително и локален персонал за поддршка, а Русите ќе имаат три лица – менаџер, негов заменик и преведувач. За разлика од американската практика да сметаат на домашни работници, Русите се традиционалисти во изборот на персонал, а само некој руски носител на пасош може да ја помине нивната „безбедносна проверка“.
Сличностите во задачите на репрезентацијата се намерни. Пред неколку години се забележа дека Москва се обидува да му се спротивстави на Пентагон буквално „копирајќи“ ја нивната практика. Американците повремено се однесуваат кон своите партнери со дарба во техника, и скоро сите добија теренски возила HMMWV. Во нашиот регион, Србија (и безбедносните сили на Косово), Хрватска, Босна и Херцеговина и Северна Македонија се на списокот на земји на кои им се донирани овие возила. Во Москва помислија и заклучија дека треба да се понуди истиот пристап и да се подготви нивниот подарокот – извиднички возила BRDM-2, кои тие претходно ги санираа и модернизираа. Лаос и Киргистан се наоѓаат на списокот на земји кои користат руски возила, а кога возилата BRDM-2M беа пренесени во Србија со руски авиони во јули 2019 година (Вучиќ рече дека паднаа од небото), на Вулин му се чинеше дека треба да се зајакне важноста на тој подарок и дека сме различни. од другите, измислена е наставката „MS“, каде што е јасно што значи дополнителната буква S. Можеби звучи добро во пропагандата, но само за домашната јавност, бидејќи во поширок контекст, Србија е само една од земјите што Русија сака да ги придобие.
Десет BRDM-2 се дел од пакетот – ветен од руското Министерство за одбрана пред повеќе од четири години – со 30 возила и уште 30 тенкови Т-72Б1МС Белиот орел, исто така технички уред наменет само за извоз со белоруски уреди како на пр. не се користат во руската армија.
Донацијата е само дел од поширокиот список на воено-техничка соработка, односно набавка на оружје, што се плаќа со пари од буџетот на Србија. Според една од изјавите на Вучиќ од мај 2019 година, станува збор за зделки во вредност од 619 милиони евра. Првите договори во снег од лавина од Русија беа потпишани во последната недела од декември 2016 година за техничка поддршка за 10 авиони МиГ-29 – четири наследени од југословенската авијација и шест од рускиот вишок. Потоа се префрливме на набавка на нова опрема, која беше примена во последните месеци од 2019 година и на почетокот на оваа година. На списокот има четири Ми-35М и три Ми-17В-5 со ракети, резервни делови и една батерија со шест противавионски пиштоли „Панцир-С1“ со соодветно мобилно командно возило, работилница, ракети и друг инвентар.
Еден договор од голема вредност, чија точна сума е доверлив, но се работи за приближно бројка од неколку стотици милиони евра, се однесува на т.н. фаза 3 од заживување на авијацијата на борбени авиони. На едноседот МиГ-29, на седум такви авиони на аеродромот Батајница и четири што се поправаат во Белорусија, руските техничари ќе интегрираат нови ракети воздух-воздух и оружје земја-земја, радарот ќе биде изменет, а дел од авиониката ќе биде променет. Ова се длабоки интервенции. Takeе биде потребно многу време да се стори сé што е правилно и да се провери дали работи како што е декларирано. Тука, тоа ќе биде работа за Претставништвото што ќе ја координира работата на руските техничари од компанијата РСК МиГ. Затоа во нацрт-документот објавен од Русите се вели дека повеќе експерти ќе останат во Србија (според потребите на задачата) и дека тие ќе бидат подредени на шефот на Претставништвото. Тој, како што е наведено прецизно, ќе го „извести раководството на Министерството за одбрана на Србија“ за работата на неговите соработници и прашањата за соработка. Со согласност на домаќините, Русите ќе можат да ги посетат единиците на вооружените сили кои ја користат техниката на руско производство. Посебна клаузула вели дека Русите можат да ги користат средствата за комуникација на вооружените сили за потребите на нивната работа со претходна согласност на домаќинот. Руската страна има заштитна клаузула дека нивните експерти не учествуваат во борбени операции во Србија. Во случај да бидат фатени во зона на вонредна состојба, вклучително и масовни немири и катастрофи, Србија е должна да преземе мерки и да ги заштити руските граѓани.
Една од контроверзните теми, поврзани со рускиот тим во Белград е нивниот статус, кој е дефиниран како еквивалентен на дипломатска мисија според Виенската конвенција за дипломатски односи од 1961 година. Според документот објавен од Русите, српските државни власти можат да користат податоци за пасош само за регулирање на формалностите за престој и не можат да бараат дополнителни истражувања. Во пракса, ова отвора широк простор за, на пример, ангажирање на членови на разузнавачки тела кои се секако упатени во координативни задачи, но и за посветени задачи.
За ЕУ и САД, прашањето за статусот ќе биде првокласно поради искуството со проблемот на Хуманитарниот центар во Ниш. Кога големата руска делегација предводена од претседателот Владимир Путин лично пристигна во Белград во октомври 2014 година, една од точките на дневниот ред беше потпишувањето на документот што го дефинира статусот на рускиот персонал во Ниш. Наведено е дека тие ќе бидат третирани како административен и технички персонал според споменатата Виенска конвенција. Под политички притисок од ЕУ, но исто така соочена со обврски кон Русија, нашата влада одлучи дека е најдобро да се избегне потпишувањето на тој проблематичен документ. Темата се одолговлекуваше со години и ја изгуби важноста. Видливата цена беше маргинализацијата на центарот во Ниш.
Сега, кога се воспоставува воена мисија, без резерви може да се процени дека новата влада ќе добие жестоки критики од Брисел, со традиционалното потсетување дека земјата кандидат за членство во ЕУ се очекува да покаже поголема чувствителност за заедничката надворешна и безбедносна политика на Унијата. Овие ќе бидат силни притисоци ако судиме според официјалната позиција што ја слушнавме минатиот месец од тогашниот министер за одбрана Александар Вулин – дека поради ЕУ, воената соработка на Србија со сите страни беше прекината од тој момент до март 2021 година. сега се справува со кошмарот на колапсот на српската одбранбена политика. На масата на министерот ќе има текст за Претставништвото, кое сега е избор на ѓаволот – кога веќе е договорено со Русите, продолжувањето на постапката не може да се избегне, а доколку тоа се стори, позицијата на партнерите од ЕУ и САД несомнено ќе биде цврста. Останува само да прашаат од Кина каде се наоѓаат тие во сето ова, а над Бирчанинова ќе запомине совршена политичка бура.
