ИСИДОРА СТАКИЌ
Една од невистините од говорите на Вучиќ се однесува на жртвите од бомбардирањето и го отсликува односот на државата кон нив. Вучиќ уште во 2015 година спомна „илјадници“ жртви, во 2017 година „повеќе од 2.000 цивили и речиси 1.000 војници и полицајци“, а од 2018 година бројот на убиени во неговите говори се стабилизира на 2.500
Централните државни комеморации по повод почетокот на НАТО бомбардирањето на Сојузна Република Југославија (СРЈ) се одржуваат од 2015 година. Тие се дел од официјалната политика на сеќавање, заснована на популистичкиот наратив за „враќање на гордоста“. Според тој наратив, државната власт, предводена од Српската напредна странка (СНС) и Александар Вучиќ, му враќа гордост на српскиот народ, кој дотогаш беше принуден да се срами од своите херои и жртви од војните во 90-тите. Оваа политика на сеќавање служи како едно од тврдините на легитимитетот на актуелната влада.
Овие комеморации се одржуваат на места во Србија кои се запаметени како места на најголемо уништување или страдање на цивилите за време на бомбардирањето: во 2015 година во Белград пред Генералштабот, потоа во Варварин, Грделица, Алексинац, Ниш и повторно во Белград. Државни и црковни функционери: Александар Вучиќ, прво како премиер, а потоа и претседател на Србија, Милорад Додик, иако функционер на соседната земја која не беше бомбардирана во 1999 година, а од 2019 година и патријархот на СПЦ. Говорите, како и на другите државни манифестации од овој тип, беа проследени со културно-уметничка програма: изведба на српската химна, други песни кои го слават српскиот национален идентитет и кратки претстави со висока патос.
Сепак, главната поента е говорот на Александар Вучиќ.
На централната комеморација по повод почетокот на бомбардирањето од година во година, Вучиќ во суштина го држи истиот говор од едноставна дводелна структура. Првиот дел е наратив за решително отфрлање на заборавот и вечното почитување на жртвите. Вучиќ во овој дел нагласува дека Србија е мала, но горда и слободољубива, истовремено херој и жртва на големи неправди. Во вториот дел од говорот се повикува на мир и соработка, дури и со оние кои не бомбардираа. По правило, овој дел кулминира во наративот што е типичен за перманентната кампања на СНС: Србија денес соработува со сите и за разлика од претходните периоди гради, создава, раѓа и е посилна од кога било.
Говорите на претседателот се полни со прекумерни набројувања, драматични паузи, непотребно цитирање на историски личности и самовиктимизација. На пример, во својот говор во 2015 година, тој посочува дека лично се жртвува за сите граѓани на Србија: „И секоја казна ќе ја сносиме ако треба“. Ќе го поднесам затоа што, верувајте, немам поголема должност од вас денес или утре – да ја добијам секоја казна за Србија, за луѓето во неа да не живеат во казна“. Обраќајќи им се на семејствата на жртвите за време на говорот во Варварин 2016 година, Вучиќ користи една од многуте тажни фигури: „И ако сите се претворивме во солзи, ќе беа неколку солзи за да ги удавиме сите ваши таги во нив“. И ако секој од нас имаше ден, немаше да можеме да ја завршиме вашата ноќ“. На 18-годишнината, Вучиќ го прогласува бомбардирањето на Србија за симболично раѓање: „Цела Србија денес, во денови на жалост, го слави полнолетството: полнолетството на нејзината гордост, нејзиното достоинство и нејзиното храбро срце“.
Покрај патос, говорите на Вучиќ се полни и со невистини. Така, тој во 2016 и 2018 година потенцираше дека операцијата на НАТО е наречена „Ангел на милосрдието“. Тоа е мит кој служеше како пропагандна алатка на тогашната власт во 90-тите години, а кој се уште се злоупотребува со цел да предизвика силни емотивни реакции. Некои од невистините во говорите на Вучиќ се особено бесрамни. На пример, во 2017 година, зборувајќи за материјалната штета што Србија ја претрпела поради бомбардирањето на НАТО, тој изјавил: „[…] според многумина, последиците од таа штета биле поголеми за земјата од оние предизвикани од уништувањето во Втората Светска војна.”
Една од невистините од говорите на Вучиќ се однесува на жртвите од бомбардирањето и го отсликува односот на државата кон нив. Вучиќ уште во 2015 година спомна „илјадници“ жртви, во 2017 година „повеќе од 2.000 цивили и речиси 1.000 војници и полицајци“, а од 2018 година бројот на убиени во неговите говори се стабилизира на 2.500.
Сепак, точно е дека Република Србија никогаш не ги навела жртвите од бомбардирањето на НАТО, ниту пак жртвите на другите војни во 1990-тите. Во февруари 2020 година беше најавено формирање на владина комисија со задача да направи список на жртвите од бомбардирањето. Но, на 19 октомври 2021 година, Собранието на Србија го одби предлогот за конечно формирање на оваа комисија.
Фондот за хуманитарно право (ФХП) и Фондот за хуманитарно право Косово (ФХП Косово) во 2014 година, како дел од проектот РЕКОМ, објавија список на жртви од бомбардирањето на НАТО. Според овој попис, кој е завршен до денес, во нападите на НАТО загинале 756 лица, 452 цивили и 304 припадници на вооружените сили. Од загинатите цивили, 206 биле од српско или црногорско националност, 218 биле Албанци, 14 Роми и 14 цивили од друга националност. Во бомбардирањето загинаа 275 припадници на Југословенската армија (ВЈ) и МУП и 29 припадници на Ослободителната војска на Косово (ОВК). Во Србија загинаа вкупно 261 лице, во Црна Гора 10 и на Косово 485.
Во говорите на претседателот на Србија по повод годишнината од почетокот на бомбардирањето не се споменува ниту збор дека државата до денес нема објавено список на загинатите и затоа не може да им оддаде почит по име и презиме. Во 2015 година, Вучиќ им се извини на семејствата на жртвите, меѓу другото, за „погрешните држави што ги создаде [Србија]“, но не и за воената политика што во 1999 година ја водеше владата во која тој беше министер за информации. Тој не бара прошка за тоа што жртвите сè уште немаат име за државата, бидејќи безимени жртви и претерани бројки се корисно средство за националистичка мобилизација.
Парадоксално, во својот говор на комеморацијата во 2018 година, Вучиќ истакнува: „[…] ние немаме овластување да ги претставуваме жртвите со бројки“; „[Ќе се сеќаваме] и ќе ги повториме имињата на сите што не убиле“; „И секогаш кога некој ќе каже „колатерална штета“, ние ќе го кажеме името, а секогаш кога некој ќе каже бројка, ќе го кажеме или името или презимето, бидејќи имаме повеќе од 2.000 запишани и добро запаметени имиња“. Списокот со повеќе од 2.000 имиња кои наводно ги направила државата не и е познат на јавноста, жртвите се уште се корисни бројки за актуелната власт, а говорите на претседателот на Србија се отпорни на тие факти.
Точно е дека Вучиќ во секој свој говор ги наведува имињата на некои од жртвите, главно деца, трудници и млади: Милица, Сања, Билјана, Весна, Љиљана, Бојана, Јован, Зорана, Бранка, Марко, Бобан. , Јулијана, Оливера, Стефан, Дијана, Радован, Гвозден, Љубица, Снежана, Софија, Богомир, Драгица, Предраг, Светлана, Бојан, Алекса, Владан, Миомир, Драган, Мирослав, Иван, Милан, Гордана, Ирена, Бранимир. Ова се имињата кои се споменуваат во говорите на Александар Вучиќ. Што имаат заедничко? Дека никој од нив не е Албанец – иако околу една третина од вкупниот број загинати во бомбардирањето на НАТО и речиси половина од загинатите цивили се Албанци. За прв пат во својот говор во 2021 година, Вучиќ споменува „16 деца на возраст од две до 17 години од семејствата Ахметај и Хасани“ – без да ги споменува нивните имиња. Овој избор во говорите на претседателот е показател за односот на српските државни институции кон Албанците, и воопшто кон жртвите несрпски.
Конечно, важен елемент на сите говори на Вучиќ за почетокот на бомбардирањето, но и на официјалната политика на сеќавање воопшто, е гласниот, впечатлив и агресивен молк: молк за она што се случи на Косово пред и за време на бомбардирањето на НАТО. За Вучиќ тоа беше 2018 година „борбата на Србите да ја зачуваат својата територија, нивниот интегритет“ и „имагинарното зло“. Во реалноста, тоа беше етнички мотивиран терор што го спроведуваа српските институции на дел од нивната територија. Според ФХП и ФХП Косово, 6.872 албански цивили биле убиени од српските сили за време на бомбардирањето на НАТО. Во истиот период, припадниците на ОВК убиле 328 српски цивили и 136 Роми и други националности. Во судирите меѓу српските сили и ОВК загинаа 1.204 припадници на ОВК и 559 припадници на ВЈ и МУП на Србија.
Комеморацијата на жртвите треба да има функција на симболична репарација, која овозможува колективно сеќавање на жртвите и им оддава почит на нивните семејства за страдањата што ги претрпеле. Но, тоа што државата не состави список на загинатите во бомбардирањето на НАТО во изминатите 23 години е очигледно.
