Филмовиte „Преброј ги моите талкања“ на Душана Соломуна и „М“ на Вардан Тозија прикажуваат сосема нови скриени делови од светот, во кои прашањата на слободата се преиспитуваат на иновативен начин
ДРАГАН ЈОВИЌЕВИЌ
Од победникот во Венеција, „Злото не постои“ на Рјусуке Хамагучи, до следениот филм на Педро Алмодовар „Чудната страна на животот“, кој ќе го отвори и затвори 19. Фестивал на слободната зона, програмата нуди многу теми од мали и големи размери. Вниманието ни го привлекоа две реализации, кои на специфичен начин пристапуваат кон познатите наративи или експерименти со жанрот.
Црно-белата драма на Душан Соломун со поетски наслов Count My Wanderings е сместена главно во црквата, каде што свештеникот прима група бегалци. Во таа прилика на бизарен и претеран начин се соочуваат со бирократија која управув од нема институција.
„Мојата идеја беше воопшто да не ја критикувам црквата, само барав место што ми одговараше визуелно, каде што ќе можам да снимам филм“, рече Душан Соломун, коментирајќи ја нашата опсервација дека црквата во филмот се гледа со иронија. . Едноставно, му требаше локација што ќе претставува мешавина од најразновидни институции. „И тоа е црква! Би ми било важно тоа да биде институција која е претставена, во мојот филм и полицијата, и да биде вработена, да има некои цркви, некои апарати што се претставени да бидат претставени и читани од државата. Сето тоа изгледа гротескно, но црквите во Германија, кога бегалците од Сирија почнаа да пристигнуваат и речиси милион од нив влегоа во текот на 2015 и 2016 година, им пружија голема помош на луѓето. Така, црквата во Германија има многу позитивна репутација кога станува збор за бегалците. Само сакав црквата да ја отслика нашата реалност“.
Неговата екипа е составена од непрофесионални актери, политички и воени бегалци од Сирија, Турција и поранешна Југославија, кои во оваа специфична драма речиси глумат идентична ситуација во која беа на самитот. И сето тоа е обоено во црно-бели тонови. „Идејата на директорот на фотографија и мојот многу добар пријател од почетокот беше филмот да се направи црно-бел и да се снима во кинемаскоп. Така заедно го развивме тој стил на удари од далечина. Тестиравме како камерата најдобро може да ја пренесе приказната. Од самиот почеток беше јасно дека треба да направиме филм со долги кадри и дека камерата треба да се движи полека, за да добиеме емоции од таа дистанца“.
И тој бараше емоции засновани на вистинските искуства на луѓето кои поминале низ различни нивоа на борба со властите. Токму тоа му помогна на Душан Соломун да сними надреалистички и симболичен филм, со многу иронични и хумористични детали.
„Не сакав да покажам дека нема излез од бегалската ситуација и дека нема надеж ниту за бегалците, ниту за целиот свет. Едноставно, сакав да го создадам тој апсурден кафкијански свет во целата таа црква, претставен од германските институции. Не го гледам филмот како критика на институциите воопшто, туку повеќе како одраз на целиот тој комплициран систем, особено на германскиот бирократски систем. Сакав да покажам дека и бегалците и другата страна зад институциите се жртви на целиот тој голем систем. Но и дека не постои закон кој би можел да ги заштити луѓето на кои им е потребна помош, но дека некои имаат повеќе, а некои помалку среќа, некои побрзо се снаоѓаат, а некои од нив воопшто не се вклопуваат во новиот поредок.
Од друга страна, исклучително необично достигнување доаѓа од Северна Македонија. Станува збор за дистописки филм „М“ на Вардан Тозија, кој визуелно наликува на бројни пост-апокалиптични филмови од минатогодишните продукции. Само што овој пат тоа е чист дистописки филм за уметност. Во една оддалечена шума, младиот Марко живее презаштитен, под будното око на неговиот мистериозен татко, а нивниот безбеден живот е се’ што го познава. Марко се свртува кон својата скапоцена сликовница, наоѓајќи утеха и одговори на нејзините страници. Еден ден, средбата со едно љубезно, беспомошно момче по име Мико носи трошка топлина и поврзаност со изолираниот свет на Марко. Како што расте неговата љубопитност, Марко копнее да ги открие тајните што лежат надвор од границите на дивината. Суров синџир на настани ја исполнува неговата желба побрзо отколку што очекува. Го чека мрачна авантура, исполнета со непознати опасности и засекогаш изменет поглед на светот.
„На рана возраст ме фасцинираа романите на Асимов, Лем, Кларк, Замјатин, Дик… чии раскази беа објавени во списанија и алманаси низ Југославија“, вели режисерот, роден во раните осумдесетти во Македонија. „Начинот на кој овие книжевни џинови ги опишаа своите визии за суровиот свет во блиска иднина беше инспиративен во моите подоцнежни години кога почнав да снимам филмови. Пред пандемијата да го зафати светот, го прифатив предизвикот да го снимам филмот „М “ и почнав да работам на сценариото. Но, тогаш, живеејќи во хаотични времиња во кои живееме и денес, тие случајности веќе не изгледаат воопшто необични. Додека ја развивав приказната, бев свесен за видот на филмски приказни што се очекуваат од земјите во нашиот регион – обично локални социјални драми фокусирани на теми како што се сиромаштијата, корупцијата или дискриминацијата. Практично се што слушаме секојдневно, преку портали, документарци, реален живот. И верувам дека овие прикази на нашето блиско минато и турбулентната сегашност, обвиткани во тој реализам, се она што ја отуѓи пошироката јавност од киното. Така, филмовите станаа ограничени само на елитните фестивали како активистички експонати на „дивиот Балкан“, кои го конструираат тој парадокс на „проповедање на преобратените“ на избраните гледачи. Решив да го направам тоа поинаку. Меѓу другото, го имаме тоа културно наследство кое не ја ограничува нашата кинематографија само на еден начин на раскажување. Во суштина, „М“ е едноставна приказна за мало, изгубено момче кое ја бара својата мајка. Неговото патување на осаменост, загуба и надеж е сместено во малку раселено опкружување, каде што намерно избегнав строга локализација на наративот“.
Двете момчиња во филмот имаат извонредни улоги. На нашата изјава дека тоа е огромен предизвик, Тозија вели дека тоа е повеќе од тоа: „Прво, се чувствував страшно несигурно во задачите што си ги поставив. Дистописки филм од мешан жанр со ограничен буџет, во кој глумат седумгодишно момче и единаесетгодишно момче со Даунов синдром, од самиот почеток звучи како целосна катастрофа. Но, како што течеше претпродукцијата на филмот, некако сите го прифативме предизвикот, вклучително и помалите протагонисти. За време на интензивните проби и внимателна подготовка, тие безусловно ја прифатија приказната. Нивната посветеност и чесност беа она што ме одржуваше во текот на исцрпувачкиот процес на снимање на филмот“.
Во еден момент од филмот, едно момче прашува друго – нема да се претвориш во зло, нели? Го прашуваме Тозија дали стравот дека сите ќе се налутат е најголемиот страв од цивилизацијата денес? „Да, со начинот на кој омразата го гази човештвото, мислам дека тоа е нашиот најголем страв. Денешното зло има многу форми, многу посложени. Лицето зад угнетувањето, неправдата, трагедиите, војните и катастрофите, зад страдањето и понижувањето е невидливо во современиот свет. „Да се стане“ зло е нејасен концепт. Но, игнорирањето на злото, оправдувањето на злото, рационализирањето на злото – тоа се детерминантите на нашиот постојан пад“.
Сепак, судејќи според филмот „М“, неизбежно беше луѓето да се налутат и да претставуваат постојана закана еден за друг: „Како ниеден друг познат вид, ние ја докажавме нашата сила и страст за самоуништување. Масовните медиуми и мрежи секоја секунда исфрлаат лавина информации и мислења, само за да го засилат ова чувство на осаменост и страв. Вистина, етика, солидарност… сето тоа стана неважно, затоа што има премногу за нашиот ум да свари. Додека се движиме низ оваа пустелија на вистини и лаги, изгубени и манипулирани, ние реагираме како луѓе. Почнуваме да се затвораме за да се заштитиме, да бидеме преокупирани со сопствената благосостојба и исполнети со презир кон светот“.
И несомнено, судејќи барем според прегледот на филмовите од овогодинешната програма Слободна зона, повеќето наслови нè воведуваат во микрокосмосот на поединецот, стилизиран или не, каде заедно со нив го доведуваме во прашање нашето место во современиот свет, кој се менува од ден на ден.
