Како се сакале во времето на Старите Словени и дали нешто се променило и денес
СОЊА ЌИРИЌ
Деновиве беше објавена информација дека Анѓела и Давор Ростухар од Загреб својот едногодишен меден месец го претвориле во истражување за љубовта. Тие разговарале со повеќе од сто луѓе во повеќе од триесет земји ширум светот и сето тоа го претворијле во документарен филм и книга „Љубовта низ светот“. Тоа беше повод да се потсетиме што беше љубов во овој дел од светот во минатото, кога многу од сегашноста започнувала далеку назад.
Според она што Херодот го напишал во „Историја“, пет века пред новата ера на просторот меѓу земјата на Скитите и Старите Словени и три дена од Дон, љубовната врска зависела од жените. Според него, за тоа се одговорни Амазонките. Сега знаеме дека изворот на митот за Амазонките се жените на иранските Савромати кои ги придружувале своите сопрузи и во лов и во војна, и дека Савроматите ги населувале долините Висла и Одра и се мешале со Словените и дека жените таму можеше да бидат расно измешани.
Митот за жените воини и слободната љубов не им бил туѓ на словенските народи од раниот среден век. Козма од Прага (12 век, таткото на локалната историја) напишал дека младите Чехинки биле желни да имаат оружје, да се борат како млади и да ловат во шумата како мажи и да носат машка и женска облека. „Затоа мажите не ги сакаа за свои жени, туку самите девојки би избрале маж за себе. Неговиот современик, рускиот хроничар Хамартол, напишал дека Амазонките „немаат мажи, туку одат како животни еднаш годишно, напролет, да се парат со мажи од соседството. За нив е време на празници и големи веселби. А кога ќе се породат, ако се родат машко, го убиваат, а ако е женско, внимателно го воспитуваат“. А малку постариот (10 век) руски хроничар Ибн Јакуб сведочи дека жените сами ги избирале своите сопрузи и дека мажите ги ценат жените според нивното предбрачно искуство. Тој дури тврди дека момчињата одбиле да се омажат за девица, со образложение „да вредеше нешто, сигурно веќе ќе најдеше некого“.
Билини, руски песни кои го опишуваат секојдневниот живот, честопати ја опишуваат вонбрачната љубов. Во една од нив, болјарката Катарина го кани младиот Чурил на својот двор, нудејќи му богата трпеза, а тој секако доаѓа. Кога нејзината куртизана се обидува да го спречи, Катарина ја убива, а момчето прашува „Дали сакаш да бидеш со мене, Курило?“ Или, Бугарите имаат песна за Пенка, девојка која е водач на одметниците и на која не и е непозната битката или вонбрачната љубов. Во пресрет на свадбата, Пенка ја моли мајка си да и подготви мираз со машка облека, пиштоли, пушки и сабји и открива дека пред свадбата ќе оди во шума со бандити на неколку дена, бидејќи таму има херои.
А во текстот од 17 век „Како девојките водат љубов со млади мажи“ на францускиот инженер Гијом Боплан, кој служел во полската војска, а потоа ја напишал книгата „Опис на Украина“, пишува дека жената е доминантна во љубовната врска.Боплан напишал дека украинските девојки „воделе љубов со млади мажи кои им се допаѓаат. Тие се обожавале и се гледале внимателно и поради тоа никогаш не биле отфрлени и се многу посигурни во својот успех од младите мажи кога го прават првиот чекор. ” И, во таа смисла, девојките отишле кај младиот човек да го молат од неговите родители. Како по правило, тие секогаш ќе го добијат.
Можеби сето ова не е вистина, можеби се е само имагинација и проекција на писателот, но во полските архиви има документи од 14 век кои сведочат за тоа што го напишал Боплан. Тоа е барање напишано од војводата од Олешница, Конрад, во име на неговиот слуга Јан, во кое пишува дека тој, Јан, го запопзнал телото на госпоѓица Доротеја една ноќ и – побарал од неа ветување за брачна верност. Таа се согласила, но сепак се омажила за друг, па сега Јан се жали кај владиката. Зачуван е и запис дека епископот ги слушнал двете страни и пресудил во корист на Доротеја. Значи, судејќи по тоа барање, црквата не го бранела бракот кој настанал врз основа на љубовна врска пред свадбата, а и дозволила на девојката да го избере својот иден сопруг.
Сосема поинаку било на територијата на денешна Србија. Врската на жената надвор од бракот била одобрена само ако бракот бил без деца. Во тој случај, и се од повисоки причини и цели, и мажот и неговото семејство ја поддржувале жената да греши. Ваквиот став го натерал Милош Обреновиќ официјално да одобри повремена врска на таква жена со друг маж, сметајќи дека се работи за потреба. Децата родени во таква врска ги имале сите права како оние родени во брак. Но, ако жената продолжила да се гледа со друг маж и кога повеќе немало потреба, била прогласена за проститутка. Се сметало дека е најдобро ако жената бара од свештеник да и помогне да реши некој семеен проблем, тогаш тоа е свето дело и севеп. Текстот од 1923 година го опишува случајот на еден човек од Босанска Краина, чија сопруга родила два сина речиси еден по друг по честите посети на блискиот манастир и каде ја поканил монах на вечера за да му каже дека знае сè, дека тој беше таков бидејќи тој и неговата сопруга немале деца.
Меѓу Србите и Русите, вообичаен обичај бил да се киднапираат девојки. Во Речникот, Вук Караџиќ опишал дека момчињата во бандитска опрема и расположени ја чекале девојката кај бунарот или дека дури ја киднапирале од куќата и ја однеле во шумата и таму тајно се венчале. Многу често, овие киднапирања биле само изговор да се омажат за оние кои се сакаат без благослов на нивните родители.
Русите ја забележале оваа појава пред Вук: во Приказната за минати времиња од 12 век пишува за племето Древљани дека не знаат за брак, па киднапираат девојки кои одат по вода. Во споменатиот текст на Боплан пишува дека селаните во Украина имале право на селска веселба да киднапираат девојка од благородничко потекло и дека ако ја задржат еден ден, а таа после тоа сака да остане се е прифатливо.
До денес, сите овие обичаи станале секојдневие: и предбрачната љубов, и машкото однесување кон жените и слободата на избор на партнер. Така беше, и треба да биде засекогаш. Инаку, филмот Love Around the World ја доби наградата на публиката за најдобар филм на фестивалот ZagrebDox
