КЕНАН МАЛИК
Законите за богохулење се проблематични не само затоа што се обидуваат да наметнат религиозни норми на оние кои не се религиозни или веруваат во друг бог, туку и затоа што тие често се користат за заштита на политичката моќ
Дали државата треба да забрани „несоодветен третман на предмети од посебно верско значење за верска заедница“? Токму тоа го предлага нацртот на новиот закон што минатата недела го објави данската влада, а кој предвидува затворски казни до две години за прекршителите. Предлогот за ваква законска забрана уследи по серијата инциденти во Шведска и Данска каде Куранот беше јавно запален, што предизвика бура од протести во муслиманскиот свет.
Одговорот на прашањето е и прилично едноставен и многу сложен. Едноставно е затоа што секој закон кој забранува богохулење во која било форма е неприфатлив и треба да се спротивстави. Откако законот за богохулење беше укинат во 2017 година, обидот да се усвои таков закон сега во нова форма ќе биде чекор во погрешна насока за Данска.
Одговорот е комплексен бидејќи во центарот на контроверзноста се два важни проблеми: од една страна слободата на вероисповед и говор, од друга страна антимуслиманскиот фанатизам. Бранејќи го првото, мора истовремено да се спротивставиме на второто.
Законите за богохулење се проблематични не само затоа што се обидуваат да наметнат религиозни норми на оние кои не се религиозни или веруваат во друг бог, туку и затоа што тие често се користат за заштита на политичката моќ.
„Светиот поредок“, како што забележа Лешек Колаковски, полски марксист претворен во христијански филозоф, „никогаш не престанал да ни кажува, експлицитно или имплицитно, „вака стојат работите, не може да биде поинаку“. Во теократските држави или во рамките на малцинските заедници во либералните демократии, обвинувањата за богохулење се користат за заштита на моќта на верските водачи и институции и за замолчување на критичарите и неистомислениците.
Во овој случај, работата дополнително се комплицира поради контекстот на палење книги. Палењето книги, велат поборниците на данскиот закон, не е форма на говор. Затоа, забраната на таквите дела не ја ограничува слободата на говорот, особено што целта на забраната е првенствено да се потиснат активностите на радикалните десничарски фанатици.
Верувам дека сите палење книги се безумни, без разлика дали се тоа христијански пастори кои палат ЛГБТК+ книги или транс активисти кои палат копии од Хари Потер. Ваквите акти се во најдобар случај груби обиди да се промовира одреден политички став. Не треба да ја заборавиме долгата историја на палење книги насочено од државата за да се заштити тиранската моќ или да им се наштети на ранливите општествени групи.
Во секој случај, палењето симболично важни предмети, како што се книги или знамиња, има долга историја во протестните традиции, а во време кога правото на протест е сè повеќе потиснато – дури и во либералните демократии – не треба лесно да го укинеме можност. Данскиот предлог-закон го криминализира не само палењето книги, туку и секој „несоодветен третман на предмети од посебно религиозно значење“ – практично целосна забрана за богохулење.
Слободата на религијата е од витално значење за малцинските заедници. Антимуслиманскиот фанатизам често се изразува преку негирање на правото на муслиманите да ја практикуваат својата религија, повици за забрана на Куранот и преку противење на изградбата на џамии. Но, борбата против фанатизмот бара ограничувањата на слободата на вероисповед да се спротивставуваат, а не да се зајакнуваат.
Ако верниците имаат слобода да ја практикуваат својата вера, тогаш неверниците – или верниците чие разбирање за религијата отстапува од наметнатите норми – мора да бидат слободни да ги заштитат своите права. Многу групи кои се борат за правда и еднаквост – жени, членови на геј заедницата, неверници – честопати се принудени да се соочат со ограничувањата наметнати од религијата и затоа не можат да го избегнат богохулењето. Точно е дека Куранот најчесто го палат расисти и фанатици, но тоа можат да го прават и луѓе кои се борат против репресијата наметната во името на исламот, не за да поттикнат омраза, туку за да се спротивстават на верската нетрпеливост.
Фирозех Базрафкан, данска уметничка родена во Иран и гласна критичарка на теократскиот режим во Иран, уништи копија од Куранот во уметнички перформанс. Друга уметница со иранско потекло, Сооре Хера, која живее во Холандија, ѝ беа цензурирани фотографии од двајца геј бегалци од Иран кои носат маски на пророкот Мухамед и неговиот зет Али во Gemeentemuseum во Хаг бидејќи, според директорот на музејот, „некои луѓе во нашето општество може да го доживеат тоа како навреда“. И двајцата уметници би можеле да завршат во затвор според новиот закон.
Андреас Серано исто така би можел да заврши во затвор поради неговото дело Piss Christ. Или Крис Офили поради ликот на Света Дева Марија. Или покојниот Џон Латам, ако беше жив, поради работата Господ е голем. Сите споменати дела верниците ги доживуваа како навредливи за верата, како употреба на верски предмети и симболи на несоодветен начин, како дејствија кои поттикнуваат омраза.
Можеме да дебатираме колку се вредни или поучни овие дела, но општеството кое им ја ускрати можноста на уметниците или активистите да ја преиспитуваат религијата на таков начин не може да се нарече либерално.
Ако палењето на Куранот во некои случаи е форма на „угнетување на веќе угнетените“, удар за слабите и обесправените, тогаш тоа е уште повеќе точно за законите против богохулењето. Во самата муслиманска заедница има и односи на моќ, слични на оние што ги забележуваме во односот меѓу муслиманите и пошироката заедница. Религиозните табуа придонесуваат за одржување на принудата во овие заедници.
Муслиманските лидери и организации како што е Организацијата за исламска соработка (ОИЦ) се многу селективни кога зборуваат против фанатизмот. Тие се полни со гнев поради палењето на Куранот и едвај кажуваат збор за судбината на милионите Ујгури затворени во Кина, за нивното мачење и убивање. Освен тоа, исламските држави и ОИК активно го поддржуваат Пекинг.
За време на посетата на Кина во 2018 година, престолонаследникот Мохамед бин Салман папагализираше кинеска пропаганда за статусот на Ујгурите во Кина: „Го почитуваме и поддржуваме правото на Кина да преземе мерки за борба против тероризмот за да се спротивстави на екстремизмот со цел да ја заштити националната безбедност“. Многу земји со мнозинско муслиманско население, како Пакистан, Иран, Саудиска Арабија, Турција и Египет, уапсија и ги вратија Ујгурите во Кина.
Истите лидери не кажуваат речиси ништо за имиграциската политика во Данска, која во последните години станува се посурова. Данска е првата европска земја што депортира сириски бегалци и извесно време се обидуваше да постигне договор со Руанда за депортација на бегалците (но тие се откажаа поради заедничката европска политика).
Ваквите политики ги загрозуваат животите на малцинствата, вклучително и муслиманите, и ги легитимираат екстремистичките идеи многу повеќе отколку случаите на палење на Куранот организирани од групи фанатици. Оние кои беснеат поради палењето на Куранот не ги бранат муслиманите изложени на вистински терор и бруталност, туку ги користат овие испади за да ја зајакнат сопствената политичка моќ.
За да се спротивставиме на антимуслиманскиот фанатизам, мора да се спротивставиме и на ограничувањето на правото на богохулење. Во одбрана на слободата на говорот, мора да се спротивставиме на фанатизмот каде и да се појави. Правењето на едното без другото покажува дека ние не ги сфаќаме сериозно.
(Авторот е соработник на Гардиан)
